M. T. Normurodov udk: 553,3(075)
k iru v c h i p r o t o n l a r va n e y t r o n l a r soni aniqlansin
Download 16 Kb. Pdf ko'rish
|
k iru v c h i p r o t o n l a r va n e y t r o n l a r soni aniqlansin . 3. Bor elementi nisbiy atom massalari ЛгУ=10,013 va Ar == 11,009 bo‘lgan ikkita izotopning aralashmasidan iborat. Borning nisbiy atom massasi /4^10,811 bo‘lsa, izotoplarning massaviy ulushlari topilsin.[0,186; 0,814]. 4. Agar neytral litiy atomining massasi 7,01601 a.m.b. ga teng bo‘lsa, litiy yadrosining massasi aniqlansin. [7,01436 a.m.b.] 5. Kobalt atomi hajmining qancha qismini uning yadrosining hajmi tashkil qilishi baholansin. Kobaltning zichligi 4,5* 103 kg/m3. [3* 10 14.] 6.Alfa zarraning massa defekta, bog‘lanish energiyasi va solishtirma bog‘lanish energiyasi aniqlansin. [0,06 * 10 27 kg; 33,7 MeV; 8,42 MeV.] 7. 3H (P ,/ )4He yadro reaksiyasining energiyasi aniqlansin. [19,4MeV.] 8. Uchta proton va to‘rtta neytrondan iborat yadroning boglanish energiyasi 39,3 MeV ga teng. Shunday yadroga ega bo'lgan neytral atomning massasi aniqlansin. [1,165 • 10'26 kg.] 9. M g —>1 2j5 N a+ ° в +q у reaksiyasi natijasida ajraladigan energiya aniqlansin. Magniy va natriy neytral atomlarining massalari mos ravishda 3,8184- 10'26 kg va 3,8177 • 10 26 kg ga teng. [2,9 MeV.] 379 10. I,4 N + > He —»! H +^7 О reaksiyasi natijasida energiya ajralishi yoki yutilishi aniqlansin. / 7 7 ,_4H = 2 , 3 2 5 3 -10"26 kg, /«4He = 6 , 6 4 6 7 -10"27 kg, / 7 7 4 H = 1 , 6 7 3 7 - 1 0 27kg, tw,7q = 2 , 8 2 2 9 - 1 0 " 27kg. 11. 2 H + 2 H —>2 He+Q n yadro reaksiyasi natijasida 3,27 MeV energiya ajraladi. Agar /??2 = 3,34461 • 10~27 kg bo‘lsa, ^ He atomining i м massasi aniqlansin. [5,00841 • 10~27 kg.] 12. Tinch holatdagi Rn radon yadrosi 16* 106m/s tezlik bilan a - zarra chiqardi. Qanday yadro hosil bo‘lishi aniqlansin. Tepki natijasida u qanday tezlik olgan? [jfPo. 2 9 6 ^ / ] 13. gjI0Tl talliy yadrosi Pb — qowrg4oshin yadrosiga aylanganda nechta a va (3 — zarralar ajraladi (Bitta a — zarra, uchta (3 — zarralar) 14. U r a n ^ U yadrosi issiq neytron yutganida ikkita bo’linish parchasi va ikkita neytron hosil bo‘ladi. Agar bu bo‘laklarning biri stronsiy S r yadrosi bo‘lsa, ikkinchi bo‘ lakning tartib nomeri Z va massa soni A aniqlansin. [54; 139.] 15. Issiq neytronlar bilan ishlovchi yadro reaktorida bir avlod neytronlarning o‘ rtacha yashash vaqti T=90 ms ga teng. Neytronlarning ko ‘payish koeffitsienti к « 1,002 deb hisoblab, reaktor davri, y a ’ni reaktordagi issiqlik neytronlari oqimi e marta ortish vaqti aniqlansin. [45 s.] 16. Nima uchun termoyadro reaksiyasi ro‘y berishi uchun juda yuqori harorat zarur? 380 38-§. Radioaktivlik. Dozimetriya elementlari Asosiy formulalar Radioaktiv yemirilishning asosiy qonuni: N = N0e~A', bunda: N — vaqtning t momentida yemirilmagan yadrolar soni, N()—t=0 momentda yemirilmagan yadrolar soni, X ~ radioaktiv yemirilish doimiysi. t — vaqtda yemirilgan yadrolar soni: AN = N0 - N = N0(\- e ~A' ). Yarim yemirilish davri Т у — yemirilish doimiysi bilan quyidagicha bog'langan: _ In 2 _ 0.693 >< “ /I Я ’ Radioaktiv yadroning o4rtacha yashash vaqti г — yemirilish doimiysiga teskari kattalikdir: 1 r = — 2 * Radioaktiv izotopdagi atomlar soni: m n = ^ - n a M A' Radioaktiv manbadagi nuklidning faolligi: A = = AN = AN0e-Al = Айе~ь dt A0 — nuklidning boshlangich momentdagi (t=0) faolligi. Moddadan o‘tganda radioaktiv nurlanish intensivligining susayishi I = I0e->\ bunda: l g — moddaga tushayotgan intensivlik, x — moddaning qalinligi, jU — susayishning chiziqli koeffitsienti. Yarim susaytirish qatlami, ya’ni nurlanish intensivligini ikki marta kamaytiradigan qatlam: 381 In 2 0,693 * 1 / = ----- = --------- . /2 // // Nurlanish dozasi (yutilgan nurlanish dozasi): Am bunda: AW ~ moddaga tushayotgan ionlashtiruvchi nurlanish energiyasi, J_ Am ~ modda massasi. [D\ = lG rey = 1 . Nurlanish dozasining quwati: ^ a £> At i ^ i = . C f s Ekspozitsion nurlanish dozasi: E Q m Bunda: ZQ - m massali havoda hosil bolgan bir xil ishorali barcha ionlar elektr zaryadlarining yiglndisi [x ]~ ^T~ . kg Ekspozitsion nurlanish dozasining quwati: . Л х x = — At ' M = 1 c = 1 A k g • s kg Himoya qatlamidan o‘tayotgan nurlanish ekspozitsion dozasining o‘zgarishi: x = . bunda x — himoya qatlamining qalinligi. 382 M a sa la yechishga m isollar 1-misol. Kobalt %Co radioaktiv izotopi yadrosining o‘rtacha yashash vaqti topilsin. Berilgan: C o ; 7 V = 5 , 3 yil = 9 Yechish: Yadroning o‘rtacha yashash vaqti ~ - ± ‘ ~ X (О ifodasidan aniqlanadi. Yemirilish doimiysi X esa yarim emirilish davri ^ / bilan quyidagicha bog4langan In 2 T/ = a • /2 X ( 2 ) Bundan X n* topsak va natijani (1) ga qo‘ysak, quyidagi hosil bo‘ladi: T, X = ■Л In 2 Kattaliklarning son qiymatlarini qo'yamiz: 5,3 yil г = ■ 0,693 7,6 5 yil Javob: т = 7,65 yil. 2-misol. Fosforning massasi /?;= lg bo'lgan radioaktiv izotopida: 1) tt — 1 m in ; 2) t2 = 5 sutka, — davomida parchalanadigan yadrolar soni aniqlansin. Berilgan: m = lm g = 10~6kg; Ty = 14 ,3sutka = 1 2 3 5 5 2 0 s ; /2 1) = l mi n = 6 0 s ; Yechish: t vaqt davomida parchalanadigan yadrolar soni A tf = t f 0( l - e - * ) . (1) ifoda yordamida aniqlanadi. 383 2) /, = 5sutka = 4 3 2 0 0 0 s. AN = 7 m N0 = — Na . M Bu yerda N0 - 1 = 0 da parchalanmagan yadrolar soni. ( 2 ) Bu yerda: ц = 3 2 -10"3 - ^ - ; NA = 6,02 • 1 0 23m o l' m ol Radioaktiv parchalanish doimiysi Д ni T _ 0,693 ifodadan aniqlaymiz: , 0,693 A — ■ Avogadro soni. T„ ■ (2) va (3) ni (1) ga qo‘yib quyidagini olamiz: mN л (3) A N = - M - exp / л 0.693 -■t T, j (4) Kattaliklarning son qiymatlarini qo‘yib hisoblaymiz: 1) 2 ) AN = AN = 10“6 • 6,02 -10 23 32-10'-’ 10-6 • 6 ,0 2 -1023 32-10" 1 - exp -exp 0,693 • 60 1235520 0,693-432000 1235520 = 6,3-10' 4,04-10' Javob: 1) 6 ,3 -1 0 14; 2) 4 ,0 4 - 1 0 18. 3-misol. Izotopning aktivligi 10 sutka davomida 20% kamaysa, uning yarim yemirilish davri Т у aniqlansin. 384 Berilgan: t = lO sutka = 864000 s; A A = 20% . t v = ? /2 Yechish: Yarim yemirilish davri ~ In 2 Г г т <■> ifodadan aniqlanadi. Bu yerda X — radioaktiv yemirilish doimiysi. Uni A = A0e~M (2) , A A l n ~“ In —— ifodadan aniqlab olamiz: Д = ---------2- = ---- p ) t t rj -, / • ln 2 (3) ni (1) ga qo'ysak, 1 ]/ - ----- j ~ . (4) /2 I n - 0- A A q —7 nisbatni quyidagi mulohazalar asosida topamiz. A A _ A0 - 4 A _ l AA _ 20% 1 4 A0 ~ A0 ~ A0 ~ 100% ~ 5 ~ 5 ' A0 5 Demak, —r = T- (5) A 4 (5) dan foydalanib, t ning son qiymati yordamida aniqlaymiz: ^ 86 4000-0,693 0/:0^ Л , , , T x/ = —— = 26 83 26 0 s= 3 1,1 sutka ln ^ 4 Javob: Tv = 31,lsu tk a. /2 27 4-misol. m = 0,4 mg radioaktiv magniy M g ning boshlang‘ich faolligi va 2 soatdan keyingi faolligi aniqlansin. Magniyning barcha atomlari radioaktiv deb olinsin. 385 m = 0,4 m g = 4 • 10 7 kg; /, = 0 ; /, = 2 soat = 7 2 0 0 s. Berilgan: Yechish: Magniyning boshlang‘ich faolligi ( / = 0 ) quyidagicha aniqlanadi: A0 - AN q . ( 1 ) A = ? Radioaktiv yemirilish doimiysi Я quyidagicha aniqlanadi: x = ln2 T, ( 2 ) Shuningdek, boshlang‘ich momentda ( / = 0 )izotopdagi atomlar soni (3) m-N „ m N0 = — N a 0 M A Unda (1) quyidagi ko‘ rinishni oladi: A0 = M - T , ln 2 . (4) Bu y e rd a : M = 2 7 -1 0 -3 kg mol m a g n iy n in g a to m a r m a ssa si, N. = 6,02 - 1 0 23 m o l”1 Izotopning faolligi vaqt o'tishi bilan A = A0e ' qonunga muvofiq o‘zgaradi. Agar X ning o'rniga (2) dagi ifodasini qo'ysak, (5) A = A0 exp c \ In 2 t T, ( 6 ) V /2 J Agar magniy 27 Mg uchun T u = lO m in = 600 s ekanligini e ’tiborga /2 olsak va kattaliklarning qiymatlarini (4) va (6) larga qo‘ysak, 386 , 4 - 10‘7 -6.02- Ю23 -0.693 А0 = -------------:— ;--------- ----- B k = l,0 j- 1 0 Вк 27-10 ’ -600 А = 1,03 ■ 1013 - e x p f- °'6'h ' 72001вк = 1,03 ■ 1 0 ' V SJI(>Bk = Ч 600 J = 1,03 • 10 13 • 1,24 •10 2 Вк = 1,25 • 1015 Вк olamiz. Javob: Л0 = 1,03-10 13 Вк; А = 1,25-1015 Вк. 5-misol. Agar susayishning chiziqli koeffitsienti 0,047 s n r 1 bo‘lsa, suv uchun у — nurlar parallel dastasining yarim susaytirish qatlamining qalinligi x у aniqlansin. Berilgan: // = 0,047 sm 4 = 4,7m~ r - ? xy - . Yechish: Muhitdan o‘tishda у - nurlarning susayishi l = I0e~/R, (I) ifoda yordamida aniqlanishi m a ’lum. / -nurlar yarim susaytirish qalinligi x \/ dan o'tganda uning intensivligi /dastlabki intensivlikning yarmiga teng bocladi, y a ’ni 1 - b . 2 Shunday qilib x = x v- da / = — . Unda (1) quyidagi ko‘rinishni /2 2 oladi — = I0e ~f a , yoki — = e ' ^ . 2 0 2 In 2 Bundan x y ni topsak x {/ = _ 0,693 // ning qiymatidan foydalansak, хуг ~ m _ 0,147m Javob: Xy = 0 ,14 7 m . /2 387 6-misoI. Kosrnik nurlar ekvatorda, dengiz sathida 10 s va Ism3 hajmda 24ta ionlar juftini hosil qiladi. Biryil davomida odam oladigan ekspozitsion doza aniqlansin. Berilgan: t{ = 10s; V = Ism3 - 10 6m3; N = 24; t2 = 1 yil = 365 -2 4 -3600s. Yechish: Odam oladigan ekspozitsion dozani x = x -t2 (1) ifoda yordamida aniqlash mumkin. Bu yerda j — ekspozitsion nurlanish dozasining quw ati boMib u quyidagicha aniqlanishi mumkin: m •/, ! ( 2 ) Bu yerda: I l Q — birxil ishorali barcha ioniar elektr zaryadlarining yig‘indisi bo'lib, bizning holimizda у e • N ga teng bo‘ladi. Shunday qilib e ■ N x = ------- (3) /«•/, ' v > Agar (3) ni ( I) ga qo‘ysak va m - p - V ekanligini nazarda tutsak e ■ N • /-, (4) p = 1,29 Ч Л / m ni hosil qilamiz. x = P ' V - t x Berilganlarni (4) ga qo‘yib quyidagini topamiz: , = J ^ l - . : .2 4 c = 9i4 | , 0 _t £ = 9 4 | ^ kg kg 1 ,2 9 -1 0 “° - 10kg mkC kg 8-misol. x=258mkC/kg ekspozitsion dozada normal sharoitdagi barcha havo m o le k u lalarin in g qancha qism i rentgen nurlari tom onidan ionlashtiriladi? 388 * = 2 5 8 ^ -------- kg (0 = 1 Berilgan: * = — (о m ifoda yordamida aniqlaymiz. Yechish: Ekspozitsion dozani Bu yerda: IlQ = eNjon — hosil bo‘lgan bir xil ismli zaryadlarning yig‘inidisi.Massani esa barcha ionlar soni N ning havo molekulasining massasi Mx ga ko‘paytmasi sifatida aniqlash mum kin. Ya’ni, m = T * M x . 0 ‘z navbatida havo molekulasining massasini 1 m3 havo massasini, y a ’ni havo zichligi p ni, 1 m3 havoda mavjud bo‘lgan molekulalarning soni fl^ga, y a’ni molekulalar konsentratsiyasiga nisbati sifatida aniqlash mumkin: P M k n0 Shunday qilib, x = ------ — = — — CO = ---------- -. (2) M k -N M k p N. x • p Oxirgi ifodadan o) = —— ni aniqlasak, со = ---- — . (3) N e ~no kg Bu yerda: P = 1>29 - — havoningzichligi, e = 1 6• 10~19С — elementar m zaryad, n0 = 2,65 • 1025m~3 — normal sharoitda havo m olekulalari konsentratsiyasi. Kattaliklar yordamida quyidagini topamiz: а = 258-Ю-‘ .1.29 = 1,6-1 O’ 19 Javob: (O = 7,73 • 10-11. 389 1. Radiyning 8^9 Ra va Ra izotopning yemirilish doimiysi X aniqlansin, [700 s ]; 13,6 ps 1.] 2. Bir yil davomida radioaktiv izotopning boshlang‘ich miqdori uch marta kamaydi. Ikki yil davomida necha mart a kamayadi? [9 marta.] 3. Radioaktiv nuklidning yarim yemirilish davri 1 soat. Bu nuklidning o‘rtacha yashash vaqti :niu;!ansin. [1,44 yil.] 4 Ikkita yarim yemirilish davriga teng vaqtda radioaktiv izotop vadrolanning qancha qismi parchaianishi aniqlansin. 10,75.] 5. / Pb izotopining radioaktiv yemirilish doimiysi 10~9 s~j Sa teng. Bu izotop boshlang‘ich yadrolarining 2/5 qismi qancha vaqtda parchaianishi aniqlansin. [16,2 yil.) 6 . Bir sutka davomida izotopning faolligi 118 GBk. dan 7,4 GBk gacha kam aydi. Bu n u klid n in g yarim yem irilish davri an iq lan sin . 69.3 • 864 ~ --- :--------- VI ]. In 16 • 7. 27 Co izotopining solishtirma faolligi aniqlansin. [40,7 mBk/kg.] 8. I'f U izotopining yarim yemirilish davri 4,5* 109 yilligi m a ’lum bo‘lsa, uning solishtirma faolligi aniqlansin. [12,3 mBk/kg.] 9. £ 1 yod izotopining barcha izotoplari radioaktiv deb hisoblab, uning Ig uchun: 1) boshlanglich faollik; 2) uch sutkadan keyingi faollik aniqlansin. Izotopning yarim yemirilish davri 3 sutka. [1) 4,61 mBk; 2) 3,55 tBk.] 10. Faolligi 148 GBk boMgan nuqtaviy izotrop radioaktiv manbaidan 5 sm masofada у — nurlanishning intensivligi aniqlansin. Har bir yemirilishda o‘rtacha 1,8 tadan 0,51 MeV energiyali foton chiqariladi deb hisoblansin. [0,6 W/m2.] 11. Fotonlarining energiyasi 0,6 MeV bo‘lgan y — nurlanishning ingichka dastasini yarim susaytiruvchi beton qatlamining qalinligi aniqlansin. [3,85 sm.] 12 Havo normal sharoitda у — nurlanish bilan nurlantirilmoqda. 258 mkC/kg ekspozitsion nurlanish dozasida 5g havo tomonidan yutiladigan energiya aniqlansin. [8,77 m kJJ M ustaqil yechish uchun m asalalar 390 ILOVA Fizik kattaliklarning jadvali 1. Falakiyotning ba’zi kattaliklari Y ern in g radiusi 6,37-Ю^ш Y ern in g m assasi 5,98-lO24 kg Q uyoshning radiusi 6,95 108m Q uyoshning m assasi 1,98 -lO30 kg O yning radiusi 1,74-106т O yning massasi 7,33 -1022 kg Y ern in g m arkazidan quyoshning m arkazigacha b o ‘ lgan m asofa 1,49 ■ 10" m Y ern in g m arkazidan O yning m arkazigacha b o ‘ lgan m asofa 3,84-lO8!!! O yning Y e r atrofidan aylan ish davri 2 7 ,3 kecha-kunduz = 2,36- 106s 2. Qattiq jismlarning va suyuqliklarning zichliklari (kg/m3) Qattiq jism lar A lu m in iy 2 7 0 0 Temir (cho‘yan, p o ‘lat) 7870 Oltin 19300 Osh tuzi 2200 Mis 8 9 3 0 N ikel 8800 Q o ‘rg ‘ oshin 11300 391 Suvfsof 4°C da) 1000 Glitserin 1260 Kerosin 800 May 900 Kanakunjut moyi 960 Simob 13600 Uiilerod sulfid 1260 Spill 800 3. Normal sharoitlarda gazlarning zichliklari Azot 125 Vodorod 0.09 Havo 129 Geliy 0,18 Kislorod 1,43 4. Qattiq jismlarning elastiklik doimiysi (yaxlitlangan qiymatlar) Modda Yung moduli E (GPa) Siljish moduli (GPa) Aluminiy 69 24 Temir (poMat) 200 76 Mis 98 44 Kumush 74 27 5. Normal sharoitda gazlarning ba’zi xarakteristikalari Modda Effektiv diametrd (nm) D inam ik qovushqoqlik /7 (m kPa • 5 ) Issiqlik 0 ‘tkazuvchanlik Azot L° oo 16,6 24,3 Vodorod 0,28 8,66 168 Havo — 172 24,1 Kislorod 0,36 19,8 24,4 Suv bug‘ lari - 8,32 15,8 392 6. Kritik parametrlar va Van-der-Vaals tuzatmalari Gaz Kritik harorat ти K) Kritik bosim P kr(MPa) Van-der-Vaals tuzatmasi ь - ж - т У , , / mor Azot 126 3,39 0,135 3,86 Su v b u a ‘ \ 6 4 7 22,1 0,545 3,04 Kislorod 155 5.08 0,136 3,17 Karbonot angidrid 3 0 4 7,38 0,361 4,28 7. 20°C da suyuqliklarning dinamik qovushqoqligi rj{inPa • *y) Suv 1,00 Glitserin 1480 Kanakunjut moyi 987 Simob 1,58 Download 16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling