M u n d a r I j a
Download 1.09 Mb. Pdf ko'rish
|
abiturshtabalgebra
a
3 − 2a 2 + a + 1 A) (a + 1) 2 · (a − 1) 3 B) (a + 1) 3 · (a − 1) 2 C) (a + 1) 4 · (a − 1) D) (a + 1) · (a − 1) 4 29. (00-6-9) Ko’paytuvchilarga ajrating. b 2 + ab − 2a 2 − b + a A) (a − b)(2a − b) B) (a + b)(2a − b − 1) C) (a − b)(2a − b − 1) D) (b − a)(2a + b − 1) 30. (00-10-77)* Ko’phadni ko’paytuvchilarga ajrat- ing. (x − y) 3 − (z − y) 3 + (z − x) 3 A) 3(x−y)(y−z)(x−z) B) −3(x−y)(z−y)(x−z) C) 3(y−x)(y−z)(z−x) D) −3(x−y)(z−y)(z−x) 35 2.6 Algebraik kasrlar Bizga P = x 3 − y 3 , Q = x − y ko’phadlar berilgan bo’lsin. Algebraik kasr deb P ko’phadni nolga teng bo’lmagan Q ko’phadga bo’lishdan hosil bo’lgan P Q bo’linmaga aytiladi. P ko’phad P Q algebraik kasrning surati, Q ko’phad esa maxraji deyiladi. Algebraik kasr- larga misollar keltiramiz: 3a 2 − 2a a 2 + 12a + 36 ; 3a + 16 a 2 − 36 ; 6(a 2 − 36) a + 6 ; a 2 + b 7 . P Q va M N algebraik kasrlar ustida arifmetik amallar quyidagicha bajariladi: 1. P Q + M N = P N + QM QN . 2. P Q − M N = P N − QM QN . 3. P Q · M N = P M QN . 4. P Q : M N = P N QM . 1. (96-12-72) Soddalashtiring. x 3 + x 2 + x + 1 x 2 + 1 A) x − 1 B) x C) 2x D) x + 1 Yechish: Berilgan kasrning suratida quyidagicha shakl almashtirish qilamiz x 3 + x 2 + x + 1 = x 3 + x + x 2 + 1 = x(x 2 + 1) + (x 2 + 1). Umu- miy ko’paytuvchi sifatida x 2 + 1 ni qavs oldiga chiqaramiz, natijada x(x 2 + 1) + (x 2 + 1) x 2 + 1 = (x 2 + 1)(x + 1) x 2 + 1 = x + 1. Javob: x + 1 (D). 2. (96-9-15) Soddalashtiring. 1 − x −1 + x −2 1 − x + x 2 A) 1 B) x 2 C) 1 x 2 D) 1 − 1 x 3. (97-4-21) Soddalashtiring. a −3 + b −3 a 2 − ab + b 2 · a 3 · b 3 A) (a + b) 2 B) 1 C) ab D) a + b 4. (96-3-21) Kasrni qisqartiring: x 2 − 3xy 9y 2 − x 2 A) x x + 3y B) −x x + 3y C) x x − 3y D) −x x − 3y 5. (96-3-74) Soddalashtiring: x 3 + 2x 2 + x (x + 1) 2 A) 2x B) x + 1 C) x + 2 D) x 6. (98-11-9) Soddalashtiring. x 6 − x 4 x 3 + x 2 A) x 3 − x 2 + 1 B) x 3 + x 2 + 1 C) x 3 − x 2 D) x 3 + x 2 7. (00-8-54) Soddalashtiring. a 8 − a 4 a 4 + a 2 A) a 6 B) a 4 − a 2 C) a 4 − 1 D) a 4 + a 2 Yechish: Berilgan kasrning suratini quyidagicha yozib olamiz a 8 − a 4 = (a 4 ) 2 − (a 2 ) 2 = (a 4 − a 2 )(a 4 + a 2 ). Bu yerdan a 8 − a 4 a 4 + a 2 = (a 4 − a 2 )(a 4 + a 2 ) a 4 + a 2 = a 4 − a 2 . Javob: a 4 − a 2 (B). 8. (99-1-10) Soddalashtiring. p − q p 3 · q 2 − p + q p 2 · q 3 A) − p 2 + q 2 p 3 · q 3 B) 2pq − p 2 − q 2 p 3 · q 3 C) − 2 p 3 · q 2 D) − 2 p 3 · q − p 2 · q 2 9. (99-6-5) Soddalashtiring. ³ −16x 31 9y 3 ´ 3 : ³ 8x 23 3y 2 ´ 4 A) −y x B) −x y C) x 9y D) −x 9y 10. (01-2-14) Soddalashtiring. a 2 + 1 a a + 1 a − 1 A) a − 1 B) a 2 − a + 1 C) a 2 + a + 1 D) a + 1 11. (02-8-2) Soddalashtiring. 1 − b −1 + b −2 1 − b + b 2 A) b −1 B) b −2 C) b 2 D) b + 1 36 2.7 Ratsional ifodalar Ratsional ifodalar deb shunday ifodaga aytiladiki, unda bir nechta algebraik kasrlar arifmetik amal belgilari bi- lan bog’langan bo’ladi va ifodada nolga teng ko’phadga bo’lish ishtirok etmaydi. Masalan, ³ 5m m + 3 − 14m m 2 + 6m + 9 ´ : 5m + 1 m 2 − 9 + 3 · (m − 3) m + 3 . 1. (97-10-19) Soddalashtiring: ³ 3a a + 6 − 2a a 2 + 12a + 36 ´ : 3a + 16 a 2 − 36 + 6(a − 6) a + 6 A) 6 B) 6 a + 6 C) 1 a − 6 D) a − 6 Yechish: Qavs ichidagi kasrlarni umumiy max- rajga keltiramiz: 3a a + 6 − 2a a 2 + 12a + 36 = 3a a + 6 − 2a (a + 6) 2 = = 3a 2 + 18a − 2a (a + 6) 2 = 3a 2 + 16a (a + 6) 2 Birinchi kasrning suratidan umumiy ko’paytuv- chi a ni qavs oldiga chiqarib, keyingi amallarni bajaramiz: a(3a + 16) (a + 6) 2 · (a − 6)(a + 6) 3a + 16 + 6(a − 6) a + 6 = = a(a − 6) a + 6 + 6(a − 6) a + 6 = (a − 6)(a + 6) a + 6 = a − 6. Javob: a − 6 (D). 2. (96-7-19) Soddalashtiring: ³ 5m m + 3 − 14m m 2 + 6m + 9 ´ : 5m + 1 m 2 − 9 + 3 · (m − 3) m + 3 A) 3 m + 3 B) 3 C) m − 3 D) 1 3. (97-7-19) Soddalashtiring. ³ 2x x − 5 + x x 2 − 10x + 25 ´ : 2x − 9 x 2 − 25 − 5(x + 5) x − 5 A) 5 B) x + 5 x − 5 C) 5 x + 5 D) 5 + x 4. (98-1-21) Soddalashtiring. ³ 4a 4 − a 2 − a − 2 4 + 2a ´ · 4 a + 2 − a 2 − a A) −1 B) 2a 2 − a C) 3 + a 2 − a D) 1 5. (98-2-8) Soddalashtiring. x 3 − 8 x 2 + 2x + 4 − x 2 − 4 x − 2 A) 4 B) 2x C) −2x D) −4 6. (98-2-29) Ushbu x −3 + 8 x −2 − 2x −1 + 4 ifodaning x = 0, 5 dagi qiymatini hisoblang. A) 4, 5 B) 3 C) 4 D) 5 Yechish: x −1 = y almashtirish olsak, berilgan ifoda quyidagi ko’rinishga kelad: x −3 + 8 x −2 − 2x −1 + 4 = y 3 + 2 3 y 2 − 2y + 2 2 = y + 2. Agar x = 0, 5 bo’lsa, u holda y = 2 bo’ladi va natijada biz y + 2 = 2 + 2 = 4 ni olamiz. Javob: 4 (C). (01-11-6) Ushbu a 3 + b 3 a 2 − ab + b 2 · (a − b) a 3 − b 3 a 2 + ab + b 2 · (a + b) ifodaning a = 3 va b = 2 bo’lgandagi qiymatini hisoblang. A) 24 B) 25 C) 30 D) 32 7. (98-10-12) Soddalashtiring. x 3 + y 3 x 2 − xy + y 2 − x 2 − y 2 x + y A) 2x B) 2y C) −2y D) −2x 8. (99-4-26) Ifodani soddalashtiring. 5x + 6 x 2 − 4 − x x 2 − 4 : x x − 2 − x + 2 x − 2 A) 1 B) −1 C) x − 2 x + 2 D) x 2 + 4 4 − x 2 9. (99-9-19) Soddalashtiring. ³ 1 a(a + 1) + 1 (a + 1)(a + 2) ´ · a 2 + 2a 8 A) 1 6 B) 1 8 C) 3 4 D) 1 4 10. (00-3-16) Soddalashtiring. ³ a 2 − 4 a 2 + 4 ´ 2 + ³ 4a a 2 + 4 ´ 2 A) a − 4 B) 2 C) a 2 − 4 a 2 + 4 D) 1 11. (00-7-13) Soddalashtiring. (a 3 − 3a 2 b + 3ab 2 − b 3 ) · (a + b) : ³ a 3 + b 3 a + b − ab ´ A) b 2 − a 2 B) a 2 − b 2 C) (a − b) 2 D) (a + b) 2 12. (01-5-6) Soddalashtiring. x x 2 + y 2 − y · (x − y) 2 x 4 − y 4 A) 1 x + y B) 1 x − y C) x + y D) x − y 37 13. (01-6-10) Soddalashtiring. ³ 2a + 2ab a − b ´³ ab a + b − a ´ : 4, 5a 2 a 2 − b 2 A) 4a 2 9 B) − 2a 2 9 C) 2a 2 9 D) − 4a 2 9 14. (01-8-18) Soddalashtiring. a 2 a 2 − 1 + 1 a + 1 : ³ 1 2 − a + 2 a 2 − 2a ´ A) a a 2 − 1 B) 1 a − 1 C) 2a 2 − a a 2 − 1 D) 1 15. (02-9-14) Soddalashtiring. ³ 2 1 − x 2 − 2 (x − 1) 2 ´ · (1 − x) 2 − 4 1 + x A) 4 B) −4 C) 0 D) 1 − x 1 + x 16. (03-4-10) Soddalashtiring. ³ a + x a − x − y x ´ · a 2 x 2 + ay : a 8x A) 10 B) 6 C) 7 D) 8 17. (03-6-7) Soddalashtiring. x 3 y + 2x 2 y − 3xy x 3 + 5x 2 + 6x : 1 − x 2 x 2 + 3x + 2 A) y x B) −x C) −y D) x 18. (03-7-10) Soddalashtiring. x 3 y + 2x 2 y − 3xy x 3 + 5x 2 + 6x : x 2 − 1 x 2 + 3x + 2 A) y x B) −x C) −y D) y 2.8 Aralash tipdagi masalalar 1. (97-9-80) Hisoblang: 1000 3 + 3 · 1000 · 995 · 1995 + 995 3 1000 2 + 2 · 1000 · 995 + 995 2 A) 1995 B) 195 C) 995 D) 2195 Yechish: Kasr suratidagi 1995 ni 1000 + 995 shaklda yozib, qisqa ko’paytirish formulasining 7- dan foydalansak, 1000 3 + 3 · 1000 2 · 995 + 3 · 1000 · 995 2 + 995 3 = = (1000 + 995) 3 ni olamiz. Kasrning maxraji esa (1000 + 995) 2 ga teng. Shunday ekan (1000 + 995) 3 (1000 + 995) 2 = 1995. Javob: 1995 (A). 2. (99-7-2) Hisoblang. 889 3 + 3000 · 889 · 111 + 111 3 + 889 + 111 A) 10001000 B) 1001000 C) 1001001000 D) 1000001000 3. (96-1-13) Hisoblang. 1 2 − 0, 4 2 2, 8 · 0, 4 − 2, 8 A) 1 2 B) − 1 2 C) −5 D) 5 4. (00-6-5) Soddalashtiring. 1, 6 2 − 1, 6 · 0, 8 + 0, 4 2 1, 4 2 − 0, 2 2 A) 1, 6 B) 0, 375 C) 1, 2 D) 0, 75 5. (96-10-13) Hisoblang. 4, 5 2 − 1, 5 2 0, 3 · 0, 7 − 0, 3 A) −20 B) 20 C) 200 D) −200 6. Hisoblang. 10 45 + 10 46 + 10 50 10 49 + 10 45 + 10 44 A) 10 B) 30 C) 100 D) 1000 7. (98-7-10) Hisoblang. (3, 7 2 − 6, 3 2 ) · (13 2 − 12, 6 2 ) (4, 2 2 − 5, 8 2 ) · (2, 3 2 − 0, 3 2 ) A) 32 B) 0, 32 C) 3, 2 D) 1 32 8. (98-8-9) Hisoblang. 0, 5 2 − 0, 5 0, 4 2 + 2 · 0, 04 + 0, 1 2 A) 1 B) −1 C) −0, 1 D) 10 9. (98-1-9) Hisoblang. 0, 2 2 − 2 · 0, 06 + 0, 3 2 0, 5 · 0, 9 − 0, 5 A) 0, 2 B) −2 C) −0, 2 D) 0, 25 10. (99-6-6) Hisoblang. (202 2 − 54 2 + 256 · 352) : (4 4 · 10 2 ) A) 4 B) 1 C) 2 D) 5 Yechish: 202 2 − 54 2 ayirmani ikki son kvadrat- larining ayirmasi uchun 2.4 ning 3-formulasiga ko’ra 202 2 − 54 2 = 148 · 256. Endi birinchi qavs ichini hisoblaymiz 148·256+256·352 = 256(148+ 352) = 256 · 500. Endi bo’linmani hisoblaymiz 256 · 500 : (256 · 100) = 5. Javob: 5 (D). 38 11. (97-4-14) Agar x = 4, 5 va y = 3, 5 bo’lsa, x 3 − x 2 y − xy 2 + y 3 ni hisoblang. A) 10 B) 9, 5 C) 8 D) 7, 2 12. (01-8-5) Hisoblang. 0, 6 · 0, 8 + 0, 6 · 1, 2 0, 2 2 − 0, 4 2 A) −10 B) 10 C) −0, 1 D) −100 13. (02-5-6) Hisoblang. 2, 7(1, 7 3 − 1, 5 3 ) 5, 1 2 + 5, 1 · 4, 5 + 4, 5 2 A) 0, 45 B) 0, 27 C) 0, 3 D) 0, 06 14. (03-11-61) Hisoblang. 0, 6 2 − 0, 6 · 0, 2 + 0, 1 2 1, 5 − 1, 5 2 A) −0, 5 B) − 1 3 C) −3 D) −1 2 3 15. (00-10-12) Soddalashtiring. 5 · 2 k−2 + 10 · 2 k−1 10 k+2 A) 4 −1 · 5 −k B) 4 −2 · 5 −k C) 4 · 5 −k D) 2 −1 · 5 −k 16. (00-10-74) Kasrni qisqartiring. 2 m+1 + 2 −m+1 (4 m + 1)(3 m+2 + 3 m+1 ) A) 0, 5 · 6 −m B) ³ 2 3 ´ m C) 6 −m−1 D) 3 m 17. (97-2-6) Ushbu 12 − 3n n ifoda n ning nechta nat- ural qiymatida natural son bo’ladi? A) 6 B) 3 C) 5 D) 4 Yechish: Ushbu 12 − 3n n = 12 n − 3n n = 12 n − 3 tenglik o’rinli. Bu ayirma natural bo’lishi uchun 12 n bo’linma 3 dan katta natural son bo’lishi kerak. Bulardan n = 1, 2, 3 ekanligini olamiz. Javob: 3 (B). 18. (97-8-6) 10n − 24 n ifoda natural son bo’ladigan n ning natural qiymatlari nechta? A) 4 B) 7 C) 6 D) 5 19. (97-12-5) Ifoda natural son bo’ladigan n ning bar- cha natural qiymatlari nechta? 16n 2 − 128 n 2 A) 5 B) 3 C) 2 D) 6 20. (98-8-11) Ushbu 3n − 1 n + 2 ifoda n ning nechta bu- tun qiymatida natural son bo’ladi? A) 1 B) 3 C) 4 D) 2 21. (96-6-6) 6n − 12 n ifoda n ning nechta natural qiy- matida natural son bo’ladi? A) 6 B) 5 C) 3 D) 4 22. (03-10-10) a ning nechta butun qiymatida a 4 − 9 a 3 − 3a : a 3 + 3a a − 5a 2 ifodaning qiymati butun son bo’ladi? A) 2 B) 3 C) 1 D) 4 23. (01-7-7) n ning nechta butun qiymatida n 2 − n + 3 n + 1 kasr butun son bo’ladi? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 24. (01-11-30) Ushbu 4 a+1 − 2 2a−1 2 2a ifodaning qiymati 9 dan qancha kam? A) 4 B) 3, 5 C) 3 D) 5, 5 Yechish: 4 a+1 = (2 2 ) a+1 = 2 2a+2 desak, u holda berilgan kasr quyidagiga teng bo’ladi: 2 2a+2 − 2 2a−1 2 2a = 2 2 Download 1.09 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling