M u n d a r I j a


Download 1.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/51
Sana30.06.2020
Hajmi1.09 Mb.
#122499
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   51
Bog'liq
abiturshtabalgebra

(x) =
0 tenglama ildizlaridan Q(x) = 0 tenglama ildizlarini
chiqarib tashlashdan hosil bo’ladi. Quyidagi misolni
qaraymiz:
x
2
+ 5+ 6
x
2
x − 2
= 0.
Ma’lumki, kasrning qiymati nol bo’lishi uchun uning
surati nolga teng bo’lishi kerak. Shuning uchun
x
2
+ 5+ 6 = 0
tenglamani yechamiz. Bu tenglamaning ildizlari x
1
=
2, x
2
3Topilgan bu qiymatlarni kasr maxrajiga
qo’yamiz: (2)
2
+ (2) − 2 = 4 − − 2 = 0; (3)
2
+
(3) − 2 = 9 − − 2 = 4 6= 0Shunday qilib, beril-
gan tenglamaning ildizi 3 ekan. 2 esa
tenglamaning ildizi bo’lmaydi. Chunki bu qiymatda
kasrning maxraji nolga aylandi.
1.
(00-3-26) Tenglamaning haqiqiy ildizlari yig’indi-
sini toping.
(x
2
+ 5+ 4)(x
2
+ 5+ 6) = 120

62
A) 3
B) 3
C) 2
D) 5
Yechish: Tenglama x
2
+ 5belgilash yor-
damida (+ 4)(+ 6) = 120 tenglamaga keladi.
Qavslarni ochamiz
y
2
+ 10+ 24 − 120 = 0 ⇐⇒ y
2
+ 10y − 96 = 0.
Bu kvadrat tenglamaning yechimlari y
1
= 6, y
2
=
16 lardir. Endi berilgan tenglama ikkita tenglam-
aga ajraydi.
1) x
2
+5= 6, x
2
+5x−6 = 0, x
1
6, x
2
= 1,
2) x
2
+ 5+ 16 = 0,
= 25 − 64 = 39 0.
2) tenglama yechimga ega emas. Demak, beril-
gan tenglama x
1
6 va x
2
= 1 ildizlarga ega.
Ildizlar yig’indisi x
1
x
2
5. Javob: 5 (D).
2.
(96-7-15) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
x
4
− 13x
2
+ 36 = 0
A) 13
B) 5
C) 0
D) 36
3.
(97-7-15) Tenglamaning eng katta va eng kichik
ildizlari ayirmasini toping.
x
4
− 10x
2
+ 9 = 0
A) 1
B) 8
C) 2
D) 6
4.
(98-4-33) Tenglamaning ildizlari yig’indisini to-
ping.
2x
4
− 7x
2
+ 2 = 0
A) 7
B) 35
C) 0
D) 2
5.
(98-6-20) Tenglama ildizlari ko’paytmasini toping.
(+
1
x
)
2
− 2(+
1
x
− 3 = 0
A) 3
B) 1
C) 4
D) 1
6.
(98-11-10) Tenglamaning haqiqiy ildizlari ko’payt-
masini aniqlang.
y
4
− 2y
2
− 8 = 0
A) 4
B) 16
C) 16
D) 4
7.
(00-1-16) Ifoda nechta ratsional koeffitsiyentli
ko’paytuvchilarga ajraladi?
(x
4
x
2
+ 1) · (x
4
x
2
+ 2) − 12
A) 4
B) 2
C) 3
D) 5
8.
(98-6-22) Tenglamani yeching.
2x
2
− 5+ 3
(10x − 5)(x − 1)
= 0
A) 1
B) 1;
3
2
C)
3
2
D) 5
Yechish: Berilgan tenglamada kasr suratini nolga
tenglashtiramiz. 2x
2
5x+3 = 0 kvadrat tenglama
ildizlari x
1
= 1, x
2
= 15 lardir. Berilgan tengla-
madagi kasr maxraji = 1 da nolga aylanadi,
= 15 da esa noldan farqli. Demak, = 15
tenglamaning ildizi bo’ladi. Javob:
3
2
(C).
9.
(98-11-18) Tenglamaning yechimlari quyidagi ora-
liqlarning qaysi birida joylashgan?
x
2
+ 1
x
+
x
x
2
+ 1
25
A) (−∞1)
B) [1; 8)
C) [2; 8)
D) [3; 8)
10.
(98-11-71) Tenglamani yeching.

1
x−1
1 +
1
x−1
= 0
A) 2
B) 0
C) 1
D) 2
11.
(98-12-63) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
2
− x
+
1
2
=
6
x(3 − x)
A) 4
B) 7
C) 3
D) 10
12.
(00-5-36) Tenglamaning ildizlari nechta?
x
2
− x − 2
x
2
x
= 0
A) 2
B) 4
C) 1
D) 3
13.
(01-1-8) Tenglamani yeching.
2
x − 3
=
+ 5
x
2
− 9
A) 2
B) 2
C) 1
D) 1
14.
(02-3-25) Tenglama ildizlari ko’paytmasini toping.
26
5(x
1
)
= 1
A) 1
B) 5
C) 2
D) 24
15.
(02-4-4) Tenglamaning ildizlari sonini toping.
x
4
− (

5 +

3)x
2
+

15 = 0
A) 2
B) 4
C) 1
D) 0
16.
(02-7-41) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
(+ 1)(+ 2)(+ 4)(+ 5) = 40
A) 6
B) 0
C) 5
D) 6
Yechish: Berilgan tenglamaning chap qismidagi
ko’paytmani (+ 1)(+ 5) va (+ 2)(+ 4) lar-
ning ko’paytmasi shaklida yozamiz va bu qavslar-
ni ochamiz. Natijada, berilgan tenglamaga teng
kuchli bo’lgan
(x
2
+ 6+ 5)(x
2
+ 6+ 8) − 40 = 0
tenglamaga ega bo’lamiz. Bu tenglamada x
2
+
6+ 5 = deb belgilash olib
y(+ 3) − 40 = 0 ⇐⇒ y
2
+ 3y − 40 = 0

63
kvadrat tenglamani hosil qilamiz. Bu tenglama-
ning ildizlari y
1
8, y
2
= 5 lardir. Topilgan
bu qiymatlarni belgilashga qo’yamiz:
1) x
2
+ 6+ 5 = 8;
2) x
2
+ 6+ 5 = 5.
1-kvadrat tenglamaning diskriminanti = 6
2

4·13 = 14 0 manfiy, shuning uchun u haqiqiy
ildizlarga ega emas. 2-tenglama x
2
+ 6= 0
ko’rinishdagi chala kvadrat tenglama bo’lib, un-
ing ildizlari x
1
6, x
2
= 0 lardir. Tenglama
ildizlari yig’indisi 6 ekan. Javob: 6 (A).
17.
(02-11-20) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
3x
2
+ 8x − 3
+ 3
x
2
− x + 2
A) 8
B) 6
C) 4
D) 4
18.
(03-3-28) Tenglama ildizlari ko’paytmasini toping.
3x
2
+ 8x − 3
+ 3
x
2
− x + 2
A) 2
B) 2
C) 6
D) 3
19.
(03-6-8) Agar
4x
2
− 4xy + 3y
2
2y
2
+ 2xy − 5x
2
= 1
bo’lsa,
y
x − y
ning qiymatini toping.
A) 2
B) 2
C)
1
2
D) 
1
2
20.
(03-7-56) Tenglama ildizlari ayirmasining modu-
lini toping.
+ 8
3
x −
x − 3
x
A) 55
B) 5
C) 35
D) 4
21.
(03-8-17) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
3x
2
+ 4x − 4
+ 2
x
2
− 4+ 4
A) 10
B) 5
C) 4
D) 7
22.
(03-8-42) Tenglama butun ildizlarining yig’indisini
toping.
x
2
+ 3+
6
− 3x − x
2
= 1
A) 3
B) 1
C) 5
D) 3
23.
(03-11-63) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
x
3
− 8
x − 2
= 6+ 1
A) 6
B) 4
C) 4
D) 3
24.
(03-12-2) Tenglamaning eng kichik va eng katta
ildizlari ayirmasini toping.
3x
4
− 5x
2
+ 2 = 0
A) 2
B)
2

6
3
C) 
2

6
3
D) 2
4.5
Tenglamalar sistemasi
4.5.1
Chiziqli tenglamalar sistemasi
Ikki noma’lumli birinchi darajali (chiziqli) tenglamalar
sistemasi deb
½
a
1
b
1
c
1
a
2
b
2
c
2
(4.13)
ko’rinishdagi sistemaga aytiladi. Bu yerda a
1
, b
1
, c
1
, a
2
,
b
2
, c
2
ma’lum sonlar bo’lib, ular berilgan bo’ladi, x, y
lar esa noma’lumlar hisoblanadi. (4.13) sistemaning
yechimi deb birinchi va ikkinchi tenglamalarni qanoat-
lantiruvchi (xy) sonlar juftiga aytiladi. Sistemani ye-
chish uning hamma yechimlarini topish yoki yechim-
lari yo’qligini isbotlashdan iborat.
(4.13) sistemani
yechishning quyidagi ikki usulini ko’rib o’tamiz.
O’rniga qo’yish usuli. Tenglamalar sistemasini o’rni-
ga qo’yish usuli bilan yechish uchun tenglamalarning
birortasidan noma’lumlardan birini ikkinchisi orqali ifo-
dalab, ikkinchi tenglamaga olib borib qo’yiladi. Nati-
jada bir noma’lumli chiziqli tenglama hosil bo’ladi. Bu
tenglamani yechib, yechimni tenglamalar sistemasining
istalgan bir tenglamasiga qo’yib ikkinchi noma’lumning
qiymati topiladi. Quyidagi misolni qaraymiz:
½
2x − 3= 3
+ 2= 5.
(4.14)
Bu sistemaning ikkinchisidan ni topamiz (ya’ni =
52y) va uni sistemaning birinchi tenglamasiga qo’yamiz:
2(5 − 2y− 3= 3 ⇐⇒ 7 = 7y. Bu tenglama yag-
ona = 1 ildizga ega. Bu yechimni sistemaning ikkin-
chisiga qo’yib, x+2·1 = 5 dan = 3 ni olamiz. Demak,
(4.14) sistemaning yechimi (3; 1) dan iborat.
Qo’shish usuli. Tenglamalar sistemasini qo’shish
usuli bilan yechish uchun berilgan sistemaga teng kuchli
bo’lgan shunday sistema olamizki, unda (yoki x) ol-
didagi koeffitsiyentlar qarama-qarshi sonlar bo’ladi. Sis-
temaning tenglamalari hadma-had qo’shilsa, ga nis-
batan bir noma’lumli chiziqli tenglama hosil bo’ladi.
Bu tenglamadan ni topib, uni tenglamalar sistemasin-
ing istalgan bir tenglamasiga qo’yib noma’lumning
qiymati topiladi. Quyidagi misolni qaraymiz:
½
3x − 4= 3
+ 2= 1.
(4.15)
Bu sistemaning ikkinchi tenglamasini 2 ga kopaytiramiz
va tenglamalarni hadma-had qo’shib 5= 5 tenglamani
olamiz. Bu yerdan = 1 ni topamiz va uni sistemaning
ikkinchi tenglamasiga qo’yib 1 + 2= 1 dan = 0 ni
olamiz. Demak, (4.15) sistemaning yechimi (1; 0) dan
iborat.
1.
Agar (1) sistemada
a
1
a
2
6=
b
1
b
2
bo’lsa, u ya-
gona yechimga ega.
2.
Agar (1) sistemada
a
1
a
2
=
b
1
b
2
=
c
1
c
2
bo’lsa, u
cheksiz ko’p yechimlarga ega.

64
3.
Agar (1) sistemada
a
1
a
2
=
b
1
b
2
6=
c
1
c
2
bo’lsa,
sistema yechimga ega emas.
1.
(96-6-17) Agar



3= 45
+ 315
3= 6
bo’lsa, nimaga teng?
A) 12
B) 10
C) 15
D) 9
Yechish: Sistema tenglamalarini qo’shamiz:
4+ 4+ 4= 45 − 15 + 6.
Bu yerdan
4(z) = 36
⇐⇒
= 9
ekanini hosil qilamiz. Javob: 9 (D).
2.
(96-1-21) (xy) sonlar jufti
½
2x − y = 5
3+ 2= 4
sistemaning yechimi bo’lsa, x − y ni toping.
A) 1
B) 1
C) 3
D) 0
3.
(96-3-24) Tenglamalar sistemasini
qanoatlantiruvchi sonlar juftligini aniqlang.
½
= 5
x − y = 1
A) (2; 3)
B) (2; 3)
C) (3; 2)
D) (2; 3)
4.
(96-3-76) ni toping.
½
2x − 3= 3
+ 2= 5
A) 1
B) 2
C) 3
D) 2
5.
(96-9-17) ni toping.
½
3x − 4= 3
+ 2= 1
A) 1
B) 0
C) 1
D) 2
6.
(96-9-72) (xy) sonlar jufti
½
3x − 28
+ 3= 1
sistemaning yechimi bo’lsa, y − x ni toping.
A) 0
B) 1
C) 25
D) 3
7.
(96-11-25) Quyidagi juftliklardan qaysi biri
tenglamalar sistemasini qanoatlantiradi?
½
= 5
x − y 1
A) (2; 3)
B) (1; 4)
C) (4; 1)
D) (3; 2)
8.
(96-12-74) Sistemani yeching va ning qiymatini
toping.
½
2x − 3= 3
+ 2= 5
A) 2
B) 1
C) 3
D) 15
9.
(96-13-17) Sistemadan ni toping.
½
3x − 4= 3
+ 2= 1
A) 1
B) 3
C) 2
D) 1
10.
(97-1-11) (xy) sonlar jufti tenglamalar sistema-
sining yechimi, x · y ni toping.
½
2y − 8 = 0
3+ 4y − 7 = 0
A) 90
B) 12
C) 10
D) 80
Yechish: Sistemaning birinchi tenglamasidan y
ni topamiz = 8 − 2va uni ikkinchi tenglamaga
qo’yamiz: 3+ 4(8 − 2x) = 7 ⇐⇒ 25 = 5x. Bu
yerdan = 5 ni olamiz. ning bu qiymatini
= 8 − 2ga qo’yib 2 ni olamiz. Ularning
ko’paytmasi xy = 5 · (2) = 10 ekan. Javob:
10 (C).
11.
(97-3-21) Agar
½
5+ 23
x − 34
bo’lsa, x
2
− y
2
ning qiymatini toping.
A) 2
B) 1
C) 0
D) 25
12.
(97-6-11) (xy) sonlar jufti
½
+ 2y − 3 = 0
2x − 3+ 8 = 0
tenglamalar sistemasining yechimi, x+ni hisob-
lang.
A) 1
B) 1
C) 3
D) 45
13.
(97-10-21) Agar
½
3x − 2= 1
4x − y 2
bo’lsa, y
2
− x
2
ning qiymatini toping.
A) 1
B) 3
C) 3
D) 5
14.
(98-3-16) Sistemadan ni toping.
½
3+ 4= 11
5x − 2= 1
A) 2
B)
3
2
C)
5
2
D) 1
15.
(98-10-64) Sistemadan ni toping.
½
3+ 4= 11
5x − 2= 1
A) 0
B) 1
C) 2
D) 2

65
16.
Tenglamalar sistemasini yeching.
½
= 8
+ 2= 12
A) (4; 4)
B) (4; 4)
C) (4; 4)
D) (4; 6)
17.
(97-4-7) = 4va + 3= 0 (b 6= 0) bo’lsa,
a
c
ni
toping.
A) 
1
3
B) 1
1
3
C) 1
2
3
D) 
4
3
Yechish: Sistemadan = 4b, c 3ekanligi
kelib chiqadi. Demak,
a
c
=
4b
3b

4
3
Javob:

4
3
(D).
18.
(97-8-17) Agar 2m+= 2, 2n+= 6 va 2p+=
4 bo’lsa, ni toping.
A) 6
B) 4
C) 5
D) 3
19.
(97-12-16) Agar 2q − 49, 2t − 47 va
2p−4= 2 bo’lsa, p++ning qiymatini toping.
A) 7
B) 8
C) 7
D) 8
20.
(00-4-39) Agar 3+ 4= 16 va 2c − b = 1 bo’lsa,
3+ 8ning qiymatini toping.
A) 18
B) 4
C) 20
D) 23
21.
(00-1-11) Agar
a
2
− 4+ 5 + b
2
− 2= 0
bo’lsa, (b)
3
ning qiymatini toping.
A) 26
B) 27
C) 28
D) 25
22.
(02-12-2) Agar = 4, = 8 va = 6
bo’lsa, x − y + 2ning qiymatini hisoblang.
A) 8
B) 6
C) 7
D) 10
23.
(02-12-19) Nechta natural sonlar jufti
x
2
− y
2
= 105
tenglikni qanoatlantiradi?
A) 3
B) 4
C) 2
D) 5
4.5.2
Parametrli tenglamalar sistemasi
1.
(00-5-27) ning qanday qiymatida
½
kx + 4= 4
3= 1
tenglamalar sistemasi yagona yechimga ega bo’ladi?
A) k 6= 12
B) = 9
C) k 6= 19
D) = 12
Yechish: 1-qoidaga ko’ra, sistema
a
1
a
2
6=
b
1
b
2
shartda
yagona yechimga ega. Bu shart berilgan sistema
uchun
k
3
6=
4
1
shartdan iborat. Bu yerdan k 6= 12.
Javob: k 6= 12 (A).
2.
(01-7-19) ning qanday qiymatida
½
a
xy = 9
tenglamalar sistemasi yagona yechimga ega?
A) 3
B) 6
C) 3
D) 6; 6
3.
(01-10-28) ning qanday qiymatida



2+ 3= 5
x − y = 2
+ 4a
tenglamalar sistemasi yechimga ega?
A) 0
B) 1
C) 2
D) 3
4.
(02-1-46) Agar
½
ax by = 3
bx ay = 2
tenglamalar sistemasi = 3, = 2 yechimga ega
bo’lsa, ning qiymatini toping.
A) 4
B) 5
C) 3
D) 1
5.
(02-9-15) Agar y − x = 2 va a > 0 bo’lsa,
½
y
2
− x
2
= 8a
a
2
tenglamalar sistemasini yeching.
A) (5; 7)
B) (7; 9)
C) (4; 6)
D) (6; 4)
6.
(99-9-16) ning qanday qiymatida
½
3+ 6k
9+ 18+ 1
tenglamalar sistemasi cheksiz ko’p yechimga ega?
A)
1
3
B) 1
C)
1
2
D)
2
3
Yechish: Sistemaning cheksiz ko’p yechimga ega
bo’lishlik sharti 2-dan
3
9
=
6
18
=
k
+ 1
ni olamiz.
Bu yerdan =
1
2
Javob:
1
2
(C).
7.
(01-2-15) ning qanday qiymatida
½
3+ (k − 1)+ 1
(+ 1)= 3
tenglamalar sistemasi cheksiz ko’p yechimga ega
bo’ladi?
A) 1
B) 2
C) 0
D) 2
8.
(98-3-24) ning qanday qiymatlarida
½
(k
2
− k − 1)+ 25= 5
2−k
sistemaning birorta ham yechimi bo’lmaydi?
A) 2
B) 2 va 3
C) 3
D) 4 va 3
Yechish: Sistemaning yechimga ega bo’lmaslik
sharti 3 − dan
½
k
2
− k − 1 = 5
k 62

66
ni olamiz. Sistema 1− tenglamasining yechimlari
k
1
2 va k
2
= 3 lardir. Ikkinchi munosabat
k 62 dan yechim faqat = 3 bo’ladi. Javob:
= 3 (C).
9.
(98-5-20) ning qanday qiymatlarida
½
ax − y = 0
= 10
tenglamalar sistemasi yechimga ega bo’lmaydi?
A) 1
B) 2
C) 1
D) 2
10.
(98-10-71) ning qanday qiymatlarida
½
(k
2
+ 1)+ 3y − 6 = 0
= 0
sistema birorta ham yechimga ega bo’lmaydi?
A) 2
B) 1
C) 2 va 1
D) 2 va 3
11.
(02-5-10) ning qanday qiymatlarida
½
mx + 2+ 4 = 0
2my − 8 = 0
tenglamalar sistemasi yechimga ega emas?
A) 4
B) 4
C) 2
D) 2; 2
12.
(99-2-17) ning qanday qiymatida
½
2ay = 2
ax + 2= 3
tenglamalar sistemasi yechimga ega bo’lmaydi?
A) 3
B) ±3
C) 4
D) ±2
13.
(99-1-17) Tenglamalar sistemasi ning qanday
qiymatlarida yechimga ega emas?
½
a
2
+ 3= 3
3= 4
A) ±3
B) ±1
C) ±

3
D) 0
14.
(03-10-30) ning nechta qiymatida
½
(a − 2)
Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling