M u n d a r I j a


Download 1.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/51
Sana30.06.2020
Hajmi1.09 Mb.
#122499
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   51
Bog'liq
abiturshtabalgebra

.
Qisqa ko’paytirish formulalarining 3-dan foydalanib,
ifodani ko’paytuvchilarga ajratamiz:
(2x − 2 + + 3)(2x − − x − 3) ≤ 0
⇐⇒ (3+ 1)(x − 5) ≤ 0.
Bu tengsizlikni oraliqlar usuli bilan yechib, [
1
3
; 5]
yechimni olamiz. Bu kesmada 012345 butun
sonlari yotadi, ular 6 ta. Javob: 6 (A).
11.
(01-12-17) Tengsizlikni yeching.
|x + 1| > 2|x + 2|
A) (2; 1)
B) [3; 1]
C) (3; 
5
3
)
D) (3; 0)
12.
(03-7-22) Tengsizlikni yeching.
|x − 4| < |x + 4|
A) (4; 4)
B) (0; 4) ∪ (4; )
C) (0; )
D) (−∞4) ∪ (4; 0)
13.
(01-5-24) Tengsizlikni butun yechimlari yig’indisini
toping.
|− 2x| ≤ 3
A) 10
B) 15
C) 6
D) 3

84
14.
(02-1-47) Tengsizlikni qanoatlantiruvchi butun son-
lar nechta?
|3+ 8| ≤ 2
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
15.
(96-3-26) |x − 1| ≥ 2 tengsizlikni yeching.
A) (−∞1]
B) [1; 3]
C) (−∞1] ∪ [3; )
D) [1; 3]
Yechish: Misolni 3-usul, ya’ni geometrik usul-
dan foydalanib yechamiz. |x − 1miqdor son-
lar o’qida va 1 nuqtalar orasidagi masofani ifo-
dalaydi. Demak, berilgan tengsizlikning yechimi
sonlar o’qida koordinatasi 1 bo’lgan nuqtadan ma-
sofasi 2 birlik va undan katta ning barcha qiy-
matlaridan iborat (6.3-chizmaga qarang). Son-
lar o’qida koordinatasi 1 bo’lgan nuqtadan 2 bir-
lik chapda 1 ni, 2 birlik o’ngda yotuvchi 3 ni,
topamiz. Shunday qilib tengsizlikning yechimi
(1; 3) intervalning tashqarisi bo’ladi. Demak,
yechim (−∞1] ∪ [3; ) dan iborat. Javob:
(−∞1] ∪ [3; )(C)
16.
(96-7-8) Tengsizlik nechta butun yechimga ega?
|x − 2| ≤ 5
A) 11
B) 10
C) 8
D) 7
17.
(96-11-27) Tengsizlikni yeching.
|x − 1| ≥ 1
A) [0; 2]
B) (−∞; 0] ∪ [2; )
C) [2; 0]
D) [2; )
18.
(96-12-27) Tengsizlikni yeching.
|x − 1| ≤ 2
A) (−∞; 3]
B) (−∞1] ∪ [3; )
C) [1; 3]
D) [1; 3]
19.
(97-7-8) Tengsizlik nechta butun yechimga ega.
|x + 2| ≤ 3
A) 5
B) 6
C) 7
D) 4
20.
(97-1-73) Tengsizlikning eng katta natural yechi-
mini toping.
|3x − 7| < 5
A) 4
B) 3
C) 2
D) 1
21.
(97-3-8) Tengsizlik nechta butun yechimga ega.
|− x| < 4
A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
22.
(97-10-8) Tengsizlik nechta butun yechimga ega?
|− x| < 6
A) 3
B) 5
C) 8
D) 11
23.
(98-5-23) Tengsizlikning eng kichik natural yechi-
mini toping.
|x − 7| ≤ 1
A) 5
B) 7
C) 8
D) 6
24.
(99-7-24) Tengsizlikning eng kichik natural yechi-
mini toping.
|x − 6| ≤ 8
A) 2
B) 7
C) 3
D) 1
25.
(99-9-18) Ushbu |x − 4| ≤ 12 tengsizlikning eng
kichik va eng katta butun yechimlari yig’indisini
toping.
A) 6
B) 8
C) 6
D) 8
6.3
Modulli tenglamalar va tengsizlik-
lar sistemasi
1.
(98-8-25) ning qanday qiymatlarida tenglamalar
sistemasi yagona yechimga ega?
½
= 3 − |y|
2x − |y| b
A) = 0
B) b > 0
C) b < 1
D) = 6
Yechish: Agar (x
0
y
0
) berilgan sistemaning ye-
chimi bo’lsa, u holda |y| | − y| tenglikka ko’ra,
(x
0
−y
0
) ham uning yechimi bo’ladi. Demak,
sistema yagona yechimga ega bo’lishi uchun y
0
=
0 bo’lishi kerak ekan. Uni sistemaning birinchi
tenglamasiga qo’yib = 3 ekanini, ikkinchi tengla-
madan esa = 6 ekanini hosil qilamiz. Javob:
= 6 (D).
2.
(98-1-25) ning qanday qiymatlarida
½
3|x| = 2
|x| + 2a
sistema yagona yechimga ega?
A) = 0 B) a > 0 C) = 2 D) = 4
3.
(98-8-23) Agar
½
+ 2|y| = 3
x − 3= 5
bo’lsa, x − y ning qiymatini toping.
A) 3
B) 2
C) 1
D) 1
4.
(98-1-23) Agar
½
|x| = 2
3= 4
bo’lsa, ning qiymatini toping.
A) 3
B) 1
C) 25
D) 2

85
5.
(00-1-18) Tengsizliklar sistemasini yeching.
½
x ≥ 3
|x − 3| ≤ 1
A) 2 ≤ x ≤ 3
B) ≤ x ≤ 4
C) 3 ≤ x ≤ 4
D) x ≤ 4
Yechish: 6.2-dagi 1-qoidaga ko’ra berilgan sis-
temaning 2-tengsizligi ≤ x − ≤ 1 qo’sh
tengsizlikka teng kichli. Bu tengsizlikning har
bir qismiga 3 ni qo’shib 2 ≤ x ≤ 4 ni olamiz.
Sistemaning 1-tengsizligi x ≥ 3 ni hisobga olsak,
≤ x ≤ 4 javobni olamiz. Javob: 3 ≤ x ≤ 4
(C).
6.
(02-10-55) Tengsizliklar sistemasini yeching.
½
|2x − 3| ≤ 1
− 04x > 0
A) [1; 2]
B) (−∞; 2]
C) (−∞; 1] ∪ (2; )
D) (04; 2)
7.
(01-7-20) Tenglamalar sistemasi nechta yechimga
ega?
½
|x| |y| = 1
x
2
y
2
= 4
A) 1
B) 2
C) 4
D) 
8.
(02-12-17) Agar
½
|x − 1|y − 5= 1
= 5 + |x − 1|
bo’lsa, x+qanday qiymatlar qabul qilishi mum-
kin?
A) 6 yoki 8 B) 7 C) 8 yoki 10 D) 6 yoki 7
9.
(00-7-20) Agar
½
(x − 2)
2
|y| = 4
|x − 2|y| = 2
bo’lsa, ning qiymatini toping.
A) 4 yoki 2 yoki 0
B) 0 yoki 3
C) 2 yoki 4
D) 0 yoki 4
10.
(03-10-31) Agar
½
|x y| = 5
xy = 475
bo’lsa, son o’qida va sonlari orasidagi maso-
fani toping.
A)

6
B)

3
C)

5
D)

7
7
-bob. Irratsional tenglama
va tengsizliklar
7.1
Irratsional tenglamalar
Noma’lumi ildiz belgisi ostida bo’lgan tenglamalar
irratsional tenglamalar deyiladi. Masalan,
4

x − 3 = 3 

x;
(5 − x)

x − 3 = 3 
3

2x
tenglamalar irratsional tenglamalardir. Irratsional teng-
lamalarni yechish ma’lum bir shakl almashtirishlar yor-
damida ularni ratsional tenglamalarga keltirishga asos-
langan. Radikallardan (ildiz belgisidan) qutilish maqsa-
dida tenglamaning ikkala qismini bir xil darajaga ko’ta-
riladi. Lekin darajaga ko’targanda chet ildizlar hosil
bo’lishi mumkin. Shuning uchun oxirgi tenglamani ye-
chishda topilgan ildizlarni, berilgan irratsional tenglama-
ning o’ziga qo’yib tekshirib ko’rish lozim.
Irratsional tenglamalarni yechishda ko’p qo’llaniladi-
gan quyidagi tengkuchliliklarni keltiramiz.
1.
2k
p
(x) = ϕ(x⇐⇒
½
(x) = [ϕ(x)]
2k
ϕ(x≥ 0
2.
2k+1
p
(x) = ϕ(x⇐⇒ f (x) = [ϕ(x)]
2k+1
Irratsional tenglamalarni yechish usullarini misol-
larda namoyish qilamiz.
1-misol.

+ 2 + = 0 tenglamani yeching.
Yechish: Tenglamada ni tenglikning o’ng qis-
miga o’tkazamiz va ikkala qismini kvadratga ko’taramiz,
natijada
+ 2 = (−x)
2
⇐⇒ x
2
− x − 2 = 0
kvadrat tenglamaga kelamiz. Bu kvadrat tenglamaning
ildizlari x
1
1 va x
2
= 2 lardir. Topilgan yechim-
larni berilgan tenglamaga qo’yamiz. Dastlab x
1
1
ni qo’yamiz:

1 + 2 + (1) = 1 − 1 = 0Endi x
2
= 2
ni

2 + 2 + 2 = 2 + 2 = 4 6= 0Demak, x
2
= 2 chet
ildiz ekan, x
1
1 esa tenglamani qanoatlantiradi.
Javob: 1.
2-misol.

+ 1 = 7 tenglamani yeching.
Yechish: Arifmetik ildizning manfiymasligidan

+ 1 ≥ 0 ekanligi kelib chiqadi. Tenglamaning o’ng
qismi 7 esa manfiy son. Shuning uchun tenglama
ildizga ega emas. Javob: ∅.
Xuddi shunday ko’rsatish mumkinki,
|x
2
− 1+

2+ 1 = 1
irratsional tenglama ham yechimga ega emas.
3-misol. Quyidagi tenglamani yeching:
x
2
− 3+
p
x
2
− 3+ 5 = 7.
(1)
Yechish: Tenglamada x
2
3belgilash olamiz,
natijada berilgan tenglama +

+ 5 = 7 ko’rinishga
ega bo’ladi. Bu tenglamada ni tenglikning o’ng qis-
miga o’tkazib, keyin tenglikning har ikkala qismini kvad-
ratga ko’tarib, + 5 = (7 − t)
2
kvadrat tenglamaga ke-
lamiz. Bu kvadrat tenglamani yechib t
1
= 4, t
2
= 11
ni olamiz. t
2
= 11 ildiz +

+ 5 = 7 irratsional
tenglamani qanoatlantirmaydi. Shuning uchun faqat
t
1
= 4 qiymatni x
2
− 3belgilashga qo’yib,
x
2
− 3t
1
⇐⇒ x
2
− 3= 4
kvadrat tenglamaga ega bo’lamiz. Bu kvadrat tenglama-
ning ildizlari x
1
1, x
2
= 4 lardir. Tekshirish mum-
kinki, ular (1) tenglamani ham qanoatlantiradi. Javob:
x
1
1, x
2
= 4.

86
1.
(98-9-19) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
p
x
4
+ 5x
2
3x
A) 0
B) 2
C) 4
D) 2
Yechish: 1-qoidaga ko’ra berilgan tenglama
½
x
4
+ 5x
2
= 9x
2
3x ≥ 0
sistemaga teng kuchli. Uning birinchi tenglamasini
x
4
− 4x
2
= 0 ⇐⇒ x
2
(x
2
− 4) = 0
shaklda yozib olamiz. Bu tenglamaning yechim-
lari x
1
= 0, x
2
2, x
3
= 2 lardir. Endi 3x ≥
0 shartni tekshiramiz. Uni faqat x
1
= 0 va x
2
=
2 sonlar qanoatlantiradi. Shunday qilib, beril-
gan tenglamaning ildizlari x
1
= 0 va x
2
2
ekan. Ular yig’indisi 0 + (2) = 2Javob: 2
(B).
2.
(97-1-72) Tenglamani yeching.

+ 2 + = 0
A) 1
B) 2
C) 2
D) 0
3.
(97-5-39) Tenglamalar sistemasini yeching.
½ p
(+ 2)
2
+ 2
p
(x − 2)
2
= 2 − x
A) x ≥ −2
B) x < 2
C) x ≤ 2
D) ≤ x ≤ 2
4.
(97-7-61) Ushbu

3 + 2−x tenglik ning
qanday qiymatlarida o’rinli?
A) 1
B) 1
C) 3
D) 3
5.
(98-2-21) Agar

x
4
− 9x
2
4tenglamaning
katta ildizi x
0
bo’lsa, x
0
+ 10 nechaga teng?
A) 10
B) 12
C) 20
D) 15
Yechish: Berilgan tenglamaning har ikkala tomo-
nini kvadratga ko’tarib, o’ng tomondagi hadni
chap tomonga o’tkazib,
x
4
− 25x
2
= 0 ⇐⇒ x
2
(x
2
− 25) = 0
tenglamani olamiz. Bu tenglamaning ildizlari
x
1
5, x
2
= 0, x
3
= 5 lardir. Lekin x
3
=
5 dastlabki tenglamani qanoatlantirmaydi. Shu-
ning uchun tenglamaning katta ildizi x
2
= 0 bo’-
ladi. x
0
+ 10 = 0 + 10 = 10Javob: 10 (A).
6.
(99-2-19) Tenglamaning ildizlari yig’indisini to-
ping.
p
x
2
− 3+ 5 + x
2
− 3= 7
A) 4
B) 3
C) 3
D) 4
7.
(99-6-41)

a −

= 4 va a − b = 24 bo’lsa,

+

nimaga teng.
A) 6
B) 4
C) 5
D) 3
8.
(99-5-15) Tenglamaning natural ildizlari nechta?
p
(3x − 13)
2
= 13 − 3x
A) 0
B) 1
C) 2
D) 4
9.
(99-8-3) Tenglamani yeching.

+ 1 +

2+ 3 = 1
A) 1
B) 3
C) 1; 3
D) 1
10.
(99-9-11) Tenglama ildizlari o’rta arifmetigini to-
ping.
(x
2
− 25)(x − 3)(x − 6)

− x = 0
A) 4
1
3
B) 1
1
3
C)
2
3
D) 4
1
2
11.
(99-9-12) Tenglama ildizlari ko’paytmasini toping.
p
x
2
+ 77 − 2
4
p
x
2
+ 77 − 3 = 0
A) 3
B) 3
C) 4
D) 4
Yechish: Tenglamada
4

x
2
+ 77 = belgilash
olamiz, natijada berilgan tenglama t
2
2t−3 = 0
ko’rinishga ega bo’ladi. Bu kvadrat tenglama
yechimlari t
1
1, t
2
= 3 lardir. Yechimlarni
4

x
2
+ 77 = belgilashga qo’yib,
4

x
2
+ 77 = 1
va
4

x
2
+ 77 = 3 tenglamalarni hosil qilamiz.
Ammo
4

x
2
+ 77 = 1 tenglama yechimga ega
emas (chunki tenglamaning chap qismi musbat,
o’ng qismi esa manfiy). Ikkinchi tenglamaning
har ikkala qismini 4-darajaga ko’tarib,
x
2
+ 77 = 3
4
⇐⇒ x
2
= 4
tenglamaga ega bo’lamiz. Bu tenglamaning ye-
chimlari x
1
2, x
2
= 2 lardir. Tekshirish nati-
jasi ko’rsatadiki, x
1
2, x
2
= 2 lar dastlabki
tenglamani qanoatlantiradi. Ularning ko’paytmasi
(2) · 2 = 4Javob: 4 (D).
12.
(00-1-19) Agar
r

1
x
=
x − 1
x
− 6
bo’lsa, 6
1
8
ning qiymatini hisoblang.
A) 7
B) 6
C) 7
D) 6
13.
(00-2-19) Tenglamani yeching.
p
(2x − 1)
2
(3 − x) = (2x − 1)

− x
A) [05; 3]
B) [0; 3]
C) [1; 3]
D) (−∞; 05]
Yechish: Tenglama x ≤ 3 da ma’noga ega. De-
mak, berilgan tenglama
½ p
(2x − 1)
2
(3 − x) = (2x − 1)

− x
x ≤ 3

87
sistemaga teng kuchli. Uning birinchi tenglamasi
x ≤ 3 shartda
|2x − 1|
p
(3 − x− (2x − 1)

− x = 0
tenglamaga teng kuchli. Bu tenglama esa

− x · (|2x − 1| − (2x − 1)) = 0
ga teng kuchli. Bu tenglama yechimlari esa

− x = 0 hamda |2x − 1= 2x − 1 tenglama
yechimlari bilan ustma-ust tushadi. 1-tenglamadan
= 3 ni olamiz. 2-tenglik modul ta’rufiga ko’ra
(6.1-ning 1-qoidasiga qarang) 2x − ≥ 0 shartda
o’rinli. Bu tengsizlikning yechimi x ≥ 05 dan
iborat. Agar x ≤ 3 shartni hisobga olsak, x ∈
[05 ; 3] ni olamiz. Javob: [05 ; 3] (A).
14.
(00-3-10) Tenglamani yeching.
3

2x − 5

8+ 7

18= 28
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
15.
(00-3-22) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.

+ 1 +

2+ 3 = 1
A) 2
B) 3
C) 4
D) 1
16.
(00-4-7) Tenglamani yeching.
2

x −

2x
2
+ 3 =

+ 1
A) 8
B) 4
C) 9
D) 1
17.
(00-5-29) Tenglamani yeching.
p
x
2
− x − 2 = x − 3
A) 5
B) 2,2
C) 4
D) 
18.
(00-6-33) Agar
p
3x
2
− 6+ 16 = 2x − 1
bo’lsa, x
2
· (+ 2) ning qiymatini toping.
A) 75
B) 45
C) 15
D) 45
19.
(00-8-5) Tenglamani yeching.
(x
2
− 9)

+ 1 = 0
A) 1; 3
B) ±3
C) ±3; 1
D) 2
20.
(00-8-25) Agar

− a +

5 + = 5
bo’lsa,
p
(8 − a)(5 + a) ning qiymatini toping.
A) 6
B) 20
C) 12
D) 10
Yechish: Tenglamaning ikkala qismini kvadratga
ko’taramiz, natijada
− a + 2

− a

5 + + 5 = 25
⇐⇒ 2
p
(8 − a)(5 + a) = 12
tenglikni olamiz. Bu yerdan
p
(8 − a)(5 + a) = 6
ni olamiz. Javob: 6 (A).
21.
(00-8-26) Agar
p
25 − x
2
+
p
15 − x
2
= 5
bo’lsa,

25 − x
2


15 − x
2
ifodaning qiymatini
toping.
A) 2
B) 3
C) 5
D) 6
22.
(00-9-31) Agar
4

ab = 2

3 va a, b ∈ N bo’lsa, a−
quyidagi keltirilgan qiymatlardan qaysi birini
qabul qila olmaydi?
A) 32
B) 10
C) 0
D) 25
23.
(97-5-26) Agar
½ 
+

= 3

xy = 2
bo’lsa, ni toping.
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
24.
(01-1-19) Agar
½
x − y = 21

x −

= 3
bo’lsa, ning qiymatini toping.
A) 7
B) 12
C) 23
D) 29
25.
(01-2-24) Tenglama ildizlari o’rta arifmetigini to-
ping.
x − 5

+ 4 = 0
A) 16
B) 85
C) 3
D) 2
26.
(01-5-9) Tenglama ildizlari yig’indisini toping.
(x
2
− 4)

+ 1 = 0
A) 1
B) 1
C) 3
D) 2
Yechish: Tenglamaning chap qismi x ≥ −1 da
ma’noga ega. Ko’paytma nolga aylanishi uchun,
ko’paytuvchilardan biri nolga aylanishi yetarli.
Shuning uchun x
2
− 4 = 0 va + 1 = 0 tenglama
yecimlari ichidan x ≥ −1 shartni qanoatlantiru-
vchilarini olishimiz kerak. Ularning yechimlari
x
1
2, x
2
= 2 va x
3
1 lardir. x
1
2
yechim x ≥ −1 shartni qanoatlantirmaydi. De-
mak, x
2
= 2 va x
3
1 lar berilgan tenglama-
ning yechimi bo’ladi. Ularning yig’indisi 2+(1) =
1Javob: 1 (A).
27.
(01-6-25) Agar

+ 1 + x − 11 = 0 bo’lsa, + 12
ning qiymatini toping.
A) 15
B) 16
C) 20
D) 19
28.
(01-9-12) Ushbu
½
=

16 − x
2
y − x = 4
tenglamalar sistemasining nechta yechimi bor?
A) 2
B) 1
C) 0
D) 3

88
29.
(01-10-20) Tenglama nechta ildizga ega?
x − 9

+ 3
x − 15
A) 0
B) 1
C) 2
D) 3
30.
(01-12-43) Tenglamani yeching.

3x − 

− 3= 0
A) 23
B)
3
7
C)
7
3
D) 
31.
(02-1-8) Tenglama nechta ildizga ega?
p
x
2
+ 1 
p
x
2
− 1 = 1
A) 
B) 1
C) 2
D) 3
32.
(03-7-20) Tenglamani yeching.
3
r
x
3
q
x
3

x... = 8
A) 56
B) 48
C) 60
D) 64
33.
(03-8-38) Tenglamani yeching.

+
4

x − 12 = 0
A) 81
B) 16
C) 25
D) 9
7.2
Irratsional tengsizliklar
Irratsional tengsizliklarni yechishda quyidagi teng kuch-
liliklardan foydalaniladi.
1.
2
Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling