M. Usmanov fizikadan savol va masalalar to’plami

8.

 Nexia avtomobili to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

S

120

=

 masofani  

soat

t

2

=

da bosib o‘tdi. Nexianing  tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

9.

 Yava motitsikli to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

S

100

=

 masofani  

soat

t

5

,

2

=

da bosib o‘tsa, Yavaning  tezligi nimaga teng bo‘ladi

)

/

(

soat

km

? 

10.

 Velosipedchi to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

S

250

=

 masofani 

soat

t

10

=

da bosib o‘tdi. Velosipedchining  tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

11. 

Malibu avtomobili to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

S

1000

=

 

masofani  

soat

t

8

=

da bosib o‘tsa, Malibuning tezligi nimaga teng 

bo‘ladi

)

/

(

soat

km

? 

12. 

Damas avtomobili to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

S

10

=

 masofani 

min

6

=

t

da bosib o‘tdi, Damasining  tezligini toping 

)

/

(

soat

km

? 

13. 

Jamshid to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

m

S

0

10

=

 masofani  

min

2

=

t

 

vaqtda bosib o‘tdi.  Jamshidning tezligini 

 

toping 

)

/

(

soat

km

. 

14. 

Chumoli to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

sm

200

 masofani 

s

40

da bosib 

o‘tdi. Chumolining tezligini toping 

)

/

(

s

sm

. 

15. 

Tarakan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

dm

16

 masofani 

s

30

da bosib 

o‘tdi. Tarakanning  tezligini toping 

).

/

(

s

dm

 

16.

 Harbiy  to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

120

 masofani 

sutka

2

da 

bosib o‘tdi. Harbiyning tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

17.

 Toshbaqa to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

m

24

,

3

 masofani  min

3

da 

bosib o‘tdi. Toshbaqaning  tezligini toping 

)

/

(

s

mm

. 

18. 

Kobalt avtomobili to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanib 

km

90

 masofani  

soat

1

da bosib o‘tdi. Kobaltning tezligini toping 

)

/

(

s

m

. 

19. 

soat

km /

90

necha 

s

m

/ ? 

20. 

soat

km /

72

necha 

s

m

/ ? 

21. 

soat

km /

54

necha 

s

m

/ ? 

22. 

soat

km /

6

,

3

necha 

s

m

/ ? 

23. 

soat

km /

1440

necha 

s

m

/ ? 

 

14

24. 

soat

km /

1

necha 

s

m

/ ? 

25. 

soat

km /

108

,

0

necha 

s

m

/ ? 

26. 

soat

km /

6

,

129

necha 

s

m

/ ? 

27. 

s

m /

10

 necha 

soat

km

/

? 

28. 

s

m /

12

 necha 

soat

km

/

? 

29. 

s

m /

30

 necha 

soat

km

/

? 

30. 

s

m /

1

 necha 

soat

km

/

? 

31. 

s

m /

250

 necha 

soat

km

/

? 

32. 

s

m /

20

 necha 

min

/

km

? 

33. 

s

m /

16

 necha 

min

/

km

? 

34. 

s

m /

70

 necha 

min

/

km

? 

35. 

s

m /

18

 necha 

min

/

km

? 

36. 

s

m /

5

=

ϑ

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan  

velosipedchi 

s

t

8

=

da qancha masofani bosib o‘tadi  (

?

=

S

) )

(m ? 

37. 

s

m /

12

=

ϑ

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan 

mototsiklchi 

s

t

6

=

 da qancha masofani bosib o‘tadi  (

?

=

S

)  

)

(m ? 

38. 

s

m /

8

tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan chang‘ichi 

s

25

 

da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(m ? 

39. 

s

m /

40

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan Jentra 

avtomobili 

min

5

 da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(km ? 

40. 

s

m /

25

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan Kaptiva 

avtomobili 

min

15

da qancha masofani bosib o‘tadi

)

(km ? 

41.

 

soat

km /

40

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan Ural 

velosipedi 

soat

2

da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(km ? 

42.

 

soat

km /

60

tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan Damas 

avtomobili 

soat

6

,

3

 da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(km ? 

43.

 

soat

km /

56

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan Matiz 

avtomobili 

min

12

da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(km ? 

44.

 

min

/

3 km

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan piyoda 

min

6

,

0

da qancha masofani bosib o‘tadi

)

(km ? 

45. 

min

/

00

3

m

tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan sportchi  

s

600

 da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(km ? 

46. 

min

/

3 mm

tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan zarracha 

sutka

2

 da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(m ? 

 

15

47. 

soat

sm /

6

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan hasharot 

sutka

120

 da qancha masofani bosib o‘tadi 

)

(m ? 

48.

 

s

m /

2

=

ϑ

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan  piyoda  

m

S

60

=

 masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi 

)

(s ? 

49.

 

s

m /

30

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan  Spark 

avtomobili 

m

1800

 masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi  (min) ? 

50.

 

soat

km /

180

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan BMW X6 

avtomobili  

km

270

 masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi 

)

(soat ? 

51.

 

s

m /

20

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan gepard 

m

120

 

masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi 

)

(s ? 

52.

 

soat

km /

90

 doimiy tezlik bilan uchayotgan qaldirg‘och 

m

400

 masofani 

qancha vaqtda bosib o‘tadi 

)

(s ? 

53.

 

soat

km /

144

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan  tezyurar 

Afrosiyob poezdi Toshkentdan Qarshiga qancha vaqtda yetib boradi (soat). 

Toshkent va Qarshi orasidagi masofa 

km

432

. 

54.

 

s

m /

500

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan  SU-50 

samalyoti 

km

90

 masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi  (min) ? 

55.

 

s

mm /

8

 tezlik bilan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan hasharot 

dm

24

 masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi  (min) ? 

56. 

Uzunligi 

m

600

 bo‘lgan poezd svetafor yonidan  min

2

da o‘tdi. Poezd 

tezligini toping (

)

/ soat

km

. 

57. 

soat

km /

72

 tezlik bilan harakatlanayotgan poezd svetafor yonidan 

s

40

 

da o‘tdi. Poezd uzunligini toping(m). 

58. 

Uzunligi 

m

600

 bo‘lgan poezd, uzunligi 240 m bo‘lgan ko‘prikdan 

min

2

da o‘tdi. Poezd tezligini toping (

)

/ s

m

. 

59. 

Uzunligi 

m

800

 bo‘lgan poezd, uzunligi 400 m bo‘lgan ko‘prikdan 

min

4

da o‘tdi. Poezd tezligini toping (

)

/ soat

km

. 

 

 

 

 

 

 

 

5-§. Notekis harakat haqida umumiy tushuncha 

 

Mavzuga doir nazariy savollar 

 

 

16

1)

 Qanday harakat turiga notekis harakat deyiladi.                                                  

2)

 Notekis harakatda o‘rtacha tezlik qanday topiladi.  

  

Mavzuga doir masalalar 

1.

 Lasetti avtomobili Toshkentdan Qo‘qonga 4 soatda yetib boradi. Toshkent 

va Qo’qon orasidagi masofa 248 km. Lasetti avtomobilining harakat 

davomidagi o‘tracha tezligini toping (km/soat). 

2.

 Poyezd Toshkentdan Andijonga 5 soatu 15 min da yetib boradi. Toshkent va 

Andijon orasidagi masofa 341,25 km. Poyezdning harakat davomidagi o‘tracha 

tezligini toping (km/soat). 

3.

 Toshkent va Termez orasidagi masofa 540 km. Shaharlararo qatnaydigan 

avtobusning harakat davomidagi o‘rtacha tezligi 1 km/min bo‘lsa, u bu 

masofani qancha vaqtda bosib o‘tadi (soat)? 

4.

 Moskvadan uchgan samalyot 3 soatu 20 minutda Toshkentga qo‘ndi. Bunda 

samalyotning o‘rtacha tezligi 

s

m /

225

 bo‘lsa, Toshkentdan Moskvagacha 

masofa qancha (km)? 

5.

 Lada Vesta avtomobili dastlabki 4 km ni 3 minutda, keyingi 6 km ni 7 

minutda bosib o‘tdi. Lada Vestaning butun yo‘l davomidagi o‘rtacha tezligini 

toping (m/s). 

6.

 Treker avtomobili dastlabki 52 km ni 40 minutda, keyingi 60 km ni 0,5 

soatda bosib o‘tdi. Trekerning butun yo‘l davomidagi o‘rtacha tezligini toping 

(km/soat). 

7.

 Velosipedchi dastlabki 3 km ni 10 daqiqada, keyingi 4,1 km ni 0,1 soatda va 

oxirgi 10 km ni 540 soniyada bosib o‘tdi. Velosipedchining butun yo‘l 

davomidagi o‘rtacha tezligini toping (m/s). 

8.

 Avtobus dastlabki 10 km ni 5 daqiqada, keyingi 16 km ni 0,2 soatda va 

oxirgi 30 km ni 0,3 soatda  bosib o‘tdi. Avtobusning butun yo‘l davomidagi 

o‘rtacha tezligini toping (km/soat). 

9.

 Yo‘lbars dastlabki 600 m ni 12 soniyada, keyingi 400 m ni 

2

t

 vaqtda o‘tdi. 

Butun harakat davomidagi yo‘lbarsning o‘rtacha tezligi 

s

m /

40

 bo‘lsa, 

2

t

 ni 

toping (s). 

10.

 Velosiped dastlabki 0,8 km ni 0,2 minutda, keyingi  S  masofani  

s

20

 da 

o‘tdi. Butun harakat davomidagi velosipedning o‘rtacha tezligi 

s

m /

40

 bo‘lsa, 

S

 ni toping (m). 

11.

 Chumoli dastlabki 10 m ni 20 sekuntda, keyingi 5 m ni 

2

t

 vaqtda o‘tdi. 

Butun harakat davomidagi chumolining o‘rtacha tezligi 

s

sm /

50

 bo‘lsa, 

2

t

 ni 

toping (s). 

12.

 MAN yuk avtomobili dastlabki 5 km ni 12 minutda, keyingi  S  masofani  

0,5 soatda o‘tdi. Butun harakat davomidagi MAN avtomobilining o‘rtacha 

tezligi 

s

m /

20

 bo‘lsa,  S  ni toping (km). 

 

6-§. To‘g‘ri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat 

 

 

17

Mavzuga doir nazariy savollar 

 

1)

 To‘g‘ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakat deb qanday harakat turiga 

aytiladi?  2) To‘g‘ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakat deb qanday harakat 

turiga aytiladi?  3) Tezlanish nima?  4) Tezlanish qanday kattalik?  5) Qanday 

harakat turida tezlanish noldan katta?  6) Qanday harakat turida tezlanish 

noldan kichik?  7) Qanday harakat turida tezlanish nolga teng?  8) Tekis 

o‘zgaruvchan harakatda tezlansih qanday topiladi?  9) Oniy tezlik nima?            

10)

 To‘g‘ri chiziqli tekis tezlanuvchan harakatda oniy tezlikni topish formulasi 

qanday?   11) To‘g‘ri chiziqli tekis sekinlanuvchan harakatda oniy tezlikni 

topish formulasi qanday?  12) Tekis o‘zgaruvchan harakatda o‘rtacha tezlik 

qanday topiladi? 13) Tekis tezlanuvchan harakat uchun yo‘l formulasi qanday?         

14)

 Tekis sekinlanuvchan harakat uchun yo‘l formulasi qanday?  15) Tekis 

o‘zgaruvchan harakatlanayotgan jismning tezlanishi, boshlang‘ich va oxirgi 

tezliklari berilgan bo‘lsa, bosib o‘tgan yo‘li qanday topiladi? 

 

Mavzuga doir masalalar 

 

1.

 Avtomobil tekis tezlanuvchan harakatlanib 

s

t

4

=

da tezligini 

s

m /

5

0

=

ϑ

 

dan  

s

m /

17

=

ϑ

 gacha oshirdi. Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

. 

2.

 Yo‘lbars tekis tezlanuvchan harakatlanib 

s

6

da tezligini 

s

m /

1

 dan  

s

m /

19

 gacha oshirdi. Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

. 

3.

 Poyezd tekis tezlanuvchan harakatlanib 

s

15

da tezligini 

soat

km /

6

,

3

 dan  

s

m /

5

,

8

 gacha oshirdi. Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

. 

4.

 Poyezd tinch holatdan tekis tezlanuvchan harakatlanib 

s

20

da 

soat

km /

36

 

tezlikka erishdi.  Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

. 

5.

 Avtomobil tinch holatdan tekis tezlanuvchan harakatlanib 

s

10

da  

soat

km /

108

 tezlikka erishdi.  Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

. 

6. 

2

/

2

s

m

a

=

 tezlanish va 

s

m /

4

0

=

ϑ

boshlang‘ich tezlik bilan tekis 

tezlanuvchan harakatlanayotgan avtobusning tezligi qancha vaqtdan 

)

(s  keyin 

soat

km /

72

=

ϑ

 bo‘ladi? 

7. 

2

/

2

,

0

s

m

 tezlanish va 

s

m /

2

boshlang‘ich bilan tekis tezlanuvchan 

harakatlanayotgan poyezdning tezligi qancha vaqtdan 

)

(s  keyin 

soat

km /

36

 

ga teng bo‘ladi? 

8.

 Tinch holatdan 

2

/

3

,

0

s

m

 tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakatlana 

boshlagan poyezd 

s

m /

21

 tezlikka erishishi uchun qancha vaqt kerak bo‘ladi 

(s)? 

9. 

Tinch holatdan 

2

/

25

,

0

s

m

 tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakatlana 

boshlagan poyezdning  

s

12

 dan keyingi tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

 

18

10.

 

2

/

5

,

0

s

m

 tezlansih bilan harkatlanayotgan quyon  s

4  da  

s

m /

6

 tezlikka 

erishdi. Quyonning boshlang‘ich tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

11.

 

2

/

4

s

m

 tezlansih bilan harkatlanayotgan Kemeri avtomobili  s

4

 da  

soat

km /

108

 tezlikka erishdi. Kemerining boshlang‘ich tezligini toping 

)

/

(

soat

km

. 

12.

 Avtomobil tekis sekinlanuvchan harakatlanib 

s

t

4

=

da tezligini 

s

m /

22

0

=

ϑ

 dan  

s

m /

18

=

ϑ

 gacha kamaytirdi. Uning tezlanishini toping 

)

/

(

2

s

m

.