М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

1. 3. Kimyoviy belgilar, form ula va tenglam alar
Elem entlarni kimyoviy belgi (sim vol)lar bilan ifodalash qabul 
qilingan. Elem ent simvoli uning lotincha nom i bosh harfidan yoki 
bosh harfi va undan keyingi ikkinchi haifdan iborat b o ‘ladÍ: birinchi

---

harf doim o katta h a rf bilan yoziladi. Masalan, vodorodning lotincha 
nom i, H y d ro gen ium , belgisi — H , kislorodniki — Oxugenium
O, alum iniyniki — A lum inium A1 va hokazo.
M u ra k k a b m o d d a la rn in g ta rk ib i k im yo v iy f o rm u la la r 
yordam ida ifodalanadi. Masalan, HjSO^ bu sulfat kislota ekanligini 
bildiradi: u n in g I moli 
2
mol vodorod atom i, 
1
mol oltingugurt 
atom i va 4 m ol kislorod atom idan hosil boMgan.
O ddiy m o d d a la r m olekulalarining n echta atom dan tarkib 
topganligi m a ’Ium b o ‘lsa, form ula bilan belgilanadi (masalan: N
2
, 
Oj, F
2
). A gar o d diy m odda atom lari mctall tuzilishiga ega boMsa 
yoki m olekulalarning atom tarkibi nom a’lum b o ‘lsa, elem entning 
kimyoviy belgisi yoziladi (masalan: H e, Al, C). M odda tarkibini 
analiz qiiish natijalariga qarnb ham uning kimyoviy formulasini 
aniqlash m um kin.
Kimyoviy teng lam alar — kimyoviy form ulalar va belgilar 
yordam ida yoziladi. U lar kimyoviy reaksiyani tasvirlash uchun 
xizmat qiladi va m oddalar massasining saqlanish qonunini aks 
ettiradi.
H ar b ir leng lam an ing 2 qismi boMib, ular orasiga tenglik 
belgisi qo ‘yiladi. Tenglamaning chap qismiga reaksiyaga kirishadigan 
m oddalarning form ulalari, o ‘ng qismiga reaksiya natijasida hosil 
bo‘ladigan m o d d an in g formulasi yoziladi. H ar qaysi elem ent 
atom lari soni tenglam aning chap va o‘ng qismlarida bir xil b o ‘lishi 
kerak. M is, te m ir (111) xlorid bilan natriy gidroksidning o ‘zaro 
ta ’siri teng lam asini tuzam iz. Dastlab, reaksiyaning boshlang‘ich 
va oxirgi m o d d a form ulasini yozib, strelka bilan reaksiyaning 
yo‘nalishini k o ‘rsatamiz:
F e C lj + N aO H
Ре(О Н )з + N aC l
ten g lam an ing c h a p va o ‘ng qism laridagi tem ir, natriy, xlor, 
kislorod h a m d a vodorod atom larining sonini tenglashtirish uchun 
NaCl bilan N aO H form ulalari oldiga 3 koeffitsiyenti qo ‘yilishi 
lozim:
F eC lj + 3N aO H i^ F e (O H ), + 3N aC l

---