М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

Rickettsia prowazeki
to s h m a li t i f kasalllgini q o ‘zg ‘a tu v c h i 
boMib, shu b ila n kiyim biti sim b io ti h a m hisoblanadi.
C lam ydiales tartibining bilta C h iam ydiacealc oilasi boMib, u n g a 
m ikroorganizm larning odam da kasallik q o ‘zg‘aluvchi turlari kiradi.
11- 
guruh — A noxyphotobactcria g uruhiga foto trof b ak teriyalar 
kiradi. U larga kislorodsiz fotosintez tipid agi organizm lar m ansu b. 
Bu s in f ikki tartib g a — R hodosp irillales (q o ‘ngMr b ak teriy alar) va 
C h lorobiales (yashil bakteriyalar)ga boMinadi.
F o to tr o f bakteriyalar sfera, ta y o q c h a s im o n , vibrión sh a k l­
dagi va sp iralsim o n h u jay ralard an ib o ra t. O d a td a , u la r ikkiga 
boM inish yoMi b ila n , ay rim tu r l a r i k u rta k la n is h yoMi b ila n
ko‘payadi, gram m anfiy. Hujayralarda oltingugurt tom chilari boMadi. 
F o to tro f b ak teriy alar hujayrasida b a k te rio x lo ro fllla r va k a ro tin g a
o ‘xshash p igm entlar boMadi. F o to sin tez n i am alga oshiradi. F o to tr o f 
b a k te r iy a la r fo to s in te z ja r a y o n id a C O j ni q a y ta rish u c h u n
m olekular v o d o ro d d a n , o ltin g u g u rtn in g q aytarilgan b irik m a la ri 
yoki o rg a n ik m o d d alard an fo y d a la n ila d i. O bligat a n a e ro b la r. 
A tm osferadagi m oleku lar az o tn i fiksatsiyalaydi. F o to tro fla r — 
asosan suvda yashaydigan b ak teriy alar.
R h o d o sp irilla le s ta rtib ig a ikki o ila
Rhodospirillaceale
v a 
Chromatiaceale
kiradi.
R hodospirillaceale oilasi o lting ugu rtsiz fo to o rg an o tro f q o ‘ngMr 
bakteriyalar boMib, oddiy oi;ganik m o d d alarn i fotoassim ilatsiyalaydl. 
Q o ‘ngMr b a k te riy a la r v o dorod s u lfid n l va oddiy o ltin g u g u rtn i 
oksldlay olm aydi.
M ik ro ae ro fillar. M azkur oilaga 
Rhodospirillum, Rhodopseudo- 
monas VQ. Rhodomicrodvium
kiradi. C h ro m atiaecalc oilasi
oltingugurt tu tu v ch i fotolltotrof q o ‘ngMr b akteriyalar boMib, o ltin ­
gugurtning sulildgacha oksidlanadigan ano rg an ik birikm alari (H jS )
i.shtlrokida S O j ni fotolitotrof assim llatsiyalaydi. Q a t’iy an a ero b lar. 
M azkur oilaga 
Shromatium, ThiospiriHum
va boshqa avlodlar kiradi.

---

C lilo ro b ía ic s t a r t i b i g a h a m ikki o ila : 
Chlorobiaseale
va 
Shlorq/Jexaceale
k irad i. C hlorobiaseale oilasi o ltin g u g u rt tu tu vch i 
fo to lito tro f yashil b ak teriy alard ir. U lar sulfid gacha oksidlanadigan 
sulíld va oltingiigiirt i.shtirokida SO^ ni fotolitotrof'assimilatsiyalaydi. 
Q a t’iy anaeroblar.
I2 -g u ru h — O x y p h o to b a c te ria guruhiga fo to sintez jaray o n id a 
m o le k u la r k islo ro d a jra tib ch iq arila d ig a n o rg a n iz m la r kiradi. 
M az k u r s in f ikki ta rtib g a : 
Syanobacteriales
(siano bakteriy alar) 
v a 
Prochlorales
(p ro x lo ro fitla r)g a boMinadi.
S ia n o b a k te r iy a la r ( K o ‘k -y a s h il s u v o ‘t la r ) g ra m m a n fiy
p ro k a rio t o rg a n iz m la r boMib, hujayralar devori rigid k o ‘p qavatli, 
ichki qavati peptidglikanlidir. Sianobakteriyalar hujayralarida ichki 
p lazm a tik m e m b ra n a la r (tilak o id lar)n in g rivojlangan sistem asi 
boMib, u y e rd a fo to s in le z jaray o n i kechadi: fo to p ig m en ilard an
xlorofil, allofikasianin, fikasianin va flkoeritrin sianobakteriyalarga 
xosdir.
S ia n o b ak teriy a la r hujayrasi kapsulaga o ‘ralgan, h arak atch an
boM adi ( q a ttiq s u b s t r a í d a x ip c h in la ri y o r d a m is iz s irp a n ib
h a ra k a tla n a d i). Bu b a k te riy a la r bir h u jay ra li, k o lo n iy a boMíb 
yashaydigan va k o ‘p hujayralidir. Hujayralari sfera, tayoq cha yoki 
egilgan shaklda boMadi. K o ‘p hujayrali ip sim o n tu zilg an boMib, 
trixom a, ya’ni filam ent d eb ataladi. Ayrim sianobakteriyalar hayotiy 
siklida m axsus h u ja y ra la r yoki ipchalar hosil q ila d i.U la r ko ‘pa- 
yishiga (basositlar, g o rm o g o n iy alar), ek strem al sh aro itd a yashab 
qolishiga (sp o ra lar yoki akin etlar) yoki az o t fiksatsiyalanishiga 
x izm at qiladi (g etcrisistalar).
S ia n o b a k te riy a la r h a r xil usulda: b in a r boM inish, k u rtak ­
lanish, ko‘p m arta boMinish yoMi bilan ko‘payadi. Ipsim on shakl- 
dagilari trix o m a la rn in g b illa yoki bir n ec h ta hujayradan iborat 
boM ganidan yoki h u ja y ra la rn in g h a ra k a tc h a n k alta zanjiri — 
gíirm onilaridan k o ‘payadi. Sianobakteriyalar bakteriyalarning kalta 
g u ru h i boMib (100 d a n o rtiq tu ri bor), tu p ro q d a , suv havzalarida 
va b o sh q a su b stra tla rd a keng tarqalgan. S ia n o b ak teriy alarn in g
aksariyat vakillari (130 tu rd a n oiligM) atm osferad ag i m olekular 
a z o tn i fiksatsiyalash xossasiga ega.

---

P ro x lo ro fitla r sfera shakldagi, h a ra k a tla n m a y d ig a n , g ra m - 
m a n fiy , s im b io z h o ld a y a s h a y d ig a n b ir h u ja y r a li p ro k a rio t 
organizm lardir. S itoplazm asining ko‘p qism i tila k o id la r bilan to ‘Ia 
b o ‘lad i. F o to s in te z ja r a y o n id a m o le k u la r k is lo ro d a jra ta d i. 
Pigm eiU lari tarkibiga va fotosintezlo vchi m e m b ra n a la ri hu jay­
ralarining ichki tuzilishiga k o ‘ra sian o b ak te riy alard a n farq qiladi.
P roxlorofitlar h u jay ra lar tashqarisida y a sh o v c h i sim b io n tlar 
ek z o sim b io n tla r boMib, d en g iz h ay v o n lari — k o lo n iy a holdagi 
assidiyalar tan asid a yashaydi.
13- 
guruh — F in nlcutes* gum higa hujayra devori gram m usbat 
tip d a b o ‘!gan p ro k a rio tia r; kokklar, ta y o q c h a la r yoki ip ch alar 
kiradi. A yrim lari shoxlanadi, h arak atch a n v a h arak atlan m ay d ig an
boMib, o d atd a, b in a r boMinish yo‘li b ilan , b a ’z a n sp o ra d a n ko‘p a- 
yadi; fotosintezlam ayd ig an o rg an izm lar — x e m o tro fla r, aero b, 
an a e ro b va fak u ltativ anaero b lar. M azk u r boM im ga sp o ra hosil 
qilm aydigan va sp o ra hosil qiladigan b a k te riy a la r a k tin o m itse tla r 
va ularga yaqin o rg an izm lar kiradi.
F irn iib acteria
1- 
g ra m m u s b a t k o k k la r u c h o ila g a : M ic r o c o c c a c e a le , 
Streptococcaccal ga biriaslitirilgan.
M icro c o cca cea le oilnsiga m ansub b a k te riy a la rn in g iiujayrasi 
sfera shaklda boMib, bir yoki bir nccha tekisUkda boMina oladi, Natijada 
t o ‘g ‘ri yoki n o to ‘g ‘ri g u ru h , yo boMmasa, p a k c tla r hosil boMadi. 
H a rak atc h an yoki h arak atlan m ay d ig an . S p o ra hosil qilm aydi. 
X em oorganotroflar. A erob yoki fakultativ a n a e ro b la r avlodiga 
issiqqonli organizm lar terisida va shilim shiq qobigMda uchraydigan 
kasallik kuzatuvchi tu ria r, P lan o co ccu s av lo d ig a d en g iz suvida 
tarqalgan tu ria r kiradi.