М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

moslashuvchi ferm entlar
d eb atala d i.
Ferm eiU Iarni tasniflash
D astlabki fe rm en tlar k a s h f etilgan d avrda u larg a tasodifiy 
belgilarga q arab n o m lar b erilg a n . M asalan , o s h q o z o n shirasida 
topilgan pepsin o‘z nom ini y u n o n c h a
pepsis —
ovqat h a z m boMishi 
so ‘zlaridan oigan. K eyinchalik D yuklo oqilona ro‘yxat jo riy ctishni 
ta k lif q iid i, b u n d a fe rm e n tla rg a su b stra t n o m ig a q a r a b nom
berilgan, „ a z a “ q o ‘sh im ch asi q o 'sh ilg an . M a s a la n , sax aro zan i 
p arch alo v ch i ferm ent 
saxaroza
d eb ataladi. Bu r o ‘yxat en g k o ‘p 
tarq alg an d ir.

---

1 9 6 1 - y ild a V X a lq a ro biokim yoV iy kongress q a t’iy ilm iy 
p rin s ip la rg a aso slan g a n yangi r o ‘yxatni qabul qildí. A n a sh u
ro ‘y x a tg a m uv o fiq b a rc h a fe rm e n tla r kataliz q ilinadig an reaksiya 
tip ig a q a ra b o lti tu rk u m g a b o ‘linadi.
1. 
O ksidoreduktazalar
— o k sidlovch i-tiklovchi reaksiyalarni 
te z la s h tira d i, b u n d a e le k tro n la r va v odorod ato m lari (e" + í P )
o k sidlanadigan substratdan (v o d o ro d donoridan) akseptorga o ‘tadi, 
u b u n d a q a y ta tik lan ad i. O rg a n ik birik m alarnin g biokim yoviy 
o k sid la n ish i u la rn i deg id ratsiy alash y o ‘ii bilan ro‘y b erad i. Bu 
ja ra y o n d c g id ro g e n a z n o m i b ila n ataluvchi o k sid o red u k tazalarn i 
te z la s h tir a d i. B irla m c h i d c g id ro g c n a z a la r k o fe rm e n t sifatid a 
k o 'p in c h a n ikotinam id — adenind in u k lco id (N A D ) ga ega b o ‘ladi. 
T u rli oqsil tash u v ch ilar bilan uy g ‘un lik d a N A D m uayyan m o d d a ­
larga t a ’sir qiladigan k o ‘p gina fe rm e n tla r hosil qiladi. U m u m iy
k o ‘rin is h d a degidratsiya reaksiyasini quyidagicha yozish m um kin. 
(O rg an ik m o d d a — d o n o r 2 N ) + N A D -> (oksidlangan o rg an ik 
m o d d a ) + N A D H^.
B irla m c h i d e g id ro g e n a z a la r a n a e ro b la r deyiladi, c h u n k i u la r 
v o d o ro d n i bevosita kislorodga u z a ta olmaydi. U larning regcneratsi- 
yasi v o d o ro d a to m in i b o sh q a o rg a n ik b irik m a m olekulasiga yoki 
¡k k iia m c h i d e g id ro g e n aza g a u z a tish natijasid a ro ‘y b e ra d i. Ikki- 
la m c h i d e g id ro g e n a z a n in g k o fc rm e n ti fla v in a d e n in d in u k le o tid
(F A D ) d ir :
N A D H , + P A D -> FA D
H^+
N A D
Ik k ila m c h i d e g id ro g e n a z a la r vodorodni bevosila kislorodga 
u zatish i m u m k in , shun in g u c h u n aerob degidrogenazalar deyiladi:
F A D H j + 1/2 O^ 
H p +
F A D
B iro q k o ‘p h o lla rd a F A D regeneratsiyasi sito x ro m siste- 
m asin in g ferm en tlari bilan t a ’sirga kirishish natijasida ro ‘y b erad i, 
bu s is te m a b ir n ec h a fe rm e n tla r — sitoxrom lardan tashkil to pg an 
b o ‘lib, u la rn in g p ro statik g u ru h i tarkibiga tem ir ato m lari kiradi. 
S ito x ro m siste m a d a F A D l l j bilan v o do rod alo m larin i qabul 
q ilm a y d i, lek in v o d o ro d a to m la rid a n olingan elek tro n larn i qabul 
qilishga q o d ird ir. E lektron te m ir organlari valentligining o ‘zgarishi 
h is o b ig a s it o x r o m la r z a n jir i b o ‘y ic h a u z a tila d i. S ito x r o m
s is te m a d a g i oxirgi fe rm en t sito x ro m o k sid aza n om i bilan ataladi. 
144

---

Faqat u elektronni uning pirovard akseptori kislorodga uzatishga qodirdir. 
Ayni v aqtda eritm a orqali kislorodg a p ro to n uzatiladi (1 3 - rasm ).
O k sid o re d u k to z alar en e rg iy a n in g ajrab ch iq ish i b ila n b o g ‘liq 
boMgan biokim yoviy ja ra y o n la rn i tezlash tirad i.
2.