М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

zaharlar
Biroq mutlaq
zaharlar y o ‘ q boMib, ularning m ikroorganizm larga ta’sir k o‘ rsa- 
tish darajasi konsetratsiyaga, mikroblar aloqasining davomiyligi 
va turiga bogMiq boMadi. Ko‘ pgina zaharlar juda kam konsentratsiyada 
ham mikroorganizmlarning biokim yoviy faolligini oshirib, hatto 
rag‘ batlantiruvchi ta’sir ko'rsatadi.
N oorgan ik m oddalar orasida o g ‘ ir m etallarning tuzlari, 
ch u n on ch i oksidlovchilardan xlor, o z o n , b ro m , yod kabilar 
mikrobsimon ta’sirga egadir. Kumush va misning birikmiisi juda 
o z m iqdordagi konsentratsiyalarda ham m ik rob sim on ta ’ sir

---

ko‘ rsatadi. Bunday ta’ sir oligodinamik (yunoncha oligos — kichik) 
ta’sir deyiladi. M ikroblar uchun ayrim organik birikmalar: fenollar, 
spirtlar, form am in va hokazolar kuchli zaliar hisoblanadi. Ayni 
vaqtda, bu moddalardan ko‘ plari uglerod ozuqasi manbalari sifatida 
m ikroorganizm larning o ‘ ziga xos guruhlaridan foydalanishlari 
mumkin. Turli materiallarni zararsizlantirish uchun bir qator 
kimyoviy birikmalar — mikroblizaharlardan foydalaniladi. Kuchli 
oksidlovchilarning m ikrobsim on ta’siri ichim lik va oqar suvlarni 
zararsizlantirishda qoMlanadigan usullarga asos qilib oiinadi.
Biologik om illar. Organizmlarning har xil turlari murakkab 
t o ‘ dalar — b iosen ozla rn i hosil qiladi, ular organizm larning 
tasodifiy t o ‘ plam i em as, balki ayrim turiar vakillari o ‘ itasidagi 
o ‘ zaro munosabatlarning xilm a-xil tiplari bilan tashkiliy tizimni 
hosil qiladi. M ikroorganizmlar o ‘ rtasidagi o ‘ zaro munosabatlarning 
asosiy tiplari sim b ioz, m etabioz va antagonizmdir.
Sim bioz munosabatlar simbiontlarga o ‘ zaro foyda keltiradi. 
Bunday organ izm larn in g birgalikda o'sish i ularning alohida 
rivojlanishiga qaraganda yaxshiroq kechadi. S im bioz o ‘ zaro 
m u n osabatlarga m iso l tariqasida yashil y o ‘ sinlar va in fu ­
zoriyalarning sim biozin i ko'rsatish mumkin. Y o ‘ sin infuzoriya 
tanasining ich iga joylashib olib, C O
2 ni organik moddalarga 
aylantirish u ch u n yorug‘ lik energiyasidan foydalanadi, bunda 
kislorod ajratib chiqaradi. Infuzoriya nafas olish jarayonida organik 
moddalarni oksidiash uchun kislorodni istc’ m ol qiladi, natijada 
SO j hosil qiladi.
M etabioz o ‘ zaro munosabatlarning keng tarqalgan xili boMib, 
bunda bir xil mikroorganizmlarning faoliyati boshqa organizm ­
larning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. M etabioz o ‘ zaro 
munosabatlar bir xil moddalarning boshqa moddalarga aylanishida 
izcliillikni talab qiladi va tabiatdagi moddalar aylanishiga asos boladi. 
Bunday o ‘ zaro munosabatlarga misol tariqasida fakultativ va obligat 
anaeroblar t o ‘ dasi xizmat qiladi, ular metantenklardagi oqova 
suv quyqalarining achish jarayonini, shuningdek Nitrosomunus 
va N itrobakter jinslariga kiruvchi bakteriyalarni nitratlovchi 
jarayonni amalga oshiradi.

---

M ikroorganizm lar o ‘ rtasidagi antagonistik o ‘zaro m uno­
sabatlar juda xilma-xildir. Bular vahshiyiik (cn g odd iy organizm ­
larning bakteriyalarni yeb bitirishi), parazitlik (bakteriofaglarning 
bakteriyalarni y o ‘ q qilishi), muhitga alm ashinish mahsulot­
larining ajratib chiqarilishi boMib, ular b osh q a organizm larning 
faohyatini susaytiradi yoki ularni tugatadi. M asalan, achigan 
sut bakteriyalarining pirovard mahsuloti qatiq boMib, u ch iri- 
tuvchi bakteriyalarning rivojlanishiga t o ‘ sqinlik qiladi. Z a m - 
burug‘ lar va aksinomitsetlarning ayrim turlari muhitga biologik 
jihatdan faol m oddalarni bakteriyasimon ta’ sirga ega boMgan 
antibiotiklarni ajratib chiqaradi.
M ikroolam dagi antagonizm biosen oziar tarkibini belgilay­
digan eng m uhim om illardan biri hisoblanadi.