Mab3У : экология ва унинг ривожланиши режа: Экологиянинг ривожланиш тарихи

Мухаммад Ибн Муса Ал-Хоразмий.
(782-847 йиллар) “Китоб сурат ал-арз” асарида дунѐ 
океанлари, қуруқликдаги қитъалар, қутблар, экваторлар, 
тоғлар, дарѐ ва денгизлар, кўллар, ўрмонлар ва улардаги 
ўсимлик, ҳайвонот дунѐси, шунингдек,
бошқа табиий ресурслар 
– ернинг асосий бойликлари 
ҳақида кўпгина қимматли 
маълумотлар келтирилган. 

---

Абу Наср Фаробий (873-950 йиллар) ботаника, зоология, 
одам анатомияси ва табиатшуносликнинг бошқа соҳаларида 
фикр юритиб, табиатда бўлиб турадиган табиий танланишни ва 
инсонлар томонидан олиб бориладиган сунъий танланишни тан 
олади. Одам аъзосининг тузилиши ва вазифалари ҳақида сўз 
юритилганда уларнинг ўзаро боғлиқлиги ва яхлитлиги, уларда 
келиб чиқадиган ўзгаришлар яъни касалликлар биринчи 
навбатда овқатланиш тартибининг бузилиши оқибатида келиб 
чиқади, деб тушунтиради. Форобий табиий ва инсон қўли билан 
яратилган сунъий нарсаларни ажратган. 

---

Абу Али ибн Сино (980-1037 йиллар) ҳам табиий фанларнинг 
ривожига ўзининг муносиб ҳиссасини қўшган.
Киши организмига ташқи-муҳит таъсири муҳимлиги билан 
аллома айрим касалликлар сув ва ҳаво орқали тарқалиши ҳақида 
фикр баѐн этган. 
Ибн Сино тоғларнинг вужудга келиши, Ер юзининг даврлар 
ўтиши билан ўзгариб бориши, зилзилаларнинг юз бериши каби 
турли табиий жараѐнлар ҳақидаги фикрлари геология илмининг 
ривожланишига катта таъсир қилди. 

---

Экологияга доир фикрларни буюк давлат арбоби, шоир ва 
табиатшунос олим Заҳириддин Муҳаммад Бобур (1482-
1530 йиллар) ҳам баѐн қилган. У ўзининг “Бобурнома” деган 
буюк асарида ўсимликлар ва ҳайвонларнинг ўхшаш 
томонлари ва фарқлари ҳақида аниқ далиллар келтиради. 

---

Экологиянинг кейинги тараққиѐти Европада XVIII асрда ўз 
аксини топади. Шу замонда К.Линней ва Ж.Бюффонлар экологик 
кузатишлар олиб боришган. Буюк француз табиатшуноси Жан