Magistratura bo„limi “Fizika” yo„nalishi 1-bosqich magistranti Ergasheva Gulnozaning Fizikaning zamonaviy tadqiqot usullari fanidan

---

O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA‟LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
FARG„ONA DAVLAT UNVERSITETI
 
MAGISTRATURA BO„LIMI
“Fizika” yo„nalishi 1-bosqich magistranti 
Ergasheva Gulnozaning 
Fizikaning zamonaviy tadqiqot usullari fanidan 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qabul qildi: __________________ 
 
 
 
 
 
 
Farg„ona-2023 
 
 

---

Elektr razryadi - elektrlangan jismlarning tashqi taʼsir natijasida zaryadigsh 
yoʻqotishi. Akkumulyatorlar va boshqalar kimyoviy elektr manbalarida, 
kondensatorlarda turli ishorali zaryadlar bilan zaryadlangan oʻtkazgichlar oʻzaro 
taʼsirlashganda sodir boʻladi. Elektr razryadi gaz, vakuum va dielektriklarda ham 
roʻy beradi. Gazdan tok oʻtishi gaz razryadi deb ataladi. Gaz razryadning mustaqil 
va nomustaqil turlari mavjud. Gazning oʻtkazuvchanligi ionizatorga bogʻliq boʻlsa, 
nomustaqil, tashqi taʼsirsiz gazdan tok oʻtsa, mustaqil razryad boʻladi. Gazlarning 
xossa va holatlariga, elektrodlarning materiali, shakli, oʻlchamlari va oʻzaro 
joylashishiga, elektrodlardagi kuchlanish kattaligiga bogʻliq ravishda mustaqil 
razryadning miltillama razryad, yoy razryad, toj razryad, uchqun razryad, yashin 
kabi turlari kuzatiladi. Miltillama razryad gazda past bosimlarda kuzatiladi. Bunda 
elektrodlar orasidagi masofa 30—50 sm, elektrodlardagi kuchlanish oʻzgarmas va 
bir necha yuz voltga teng boʻladi. Nurlanishning rangi nay ichiga toʻldirilgan gaz 
turiga bogʻliq. Bu xildagi razryad kunduzgi yorugʻlik lampalarida, gaz razryadli 
naylar dekoratsiya maqsadlarida yoki reklama yozuvlarida ishlatiladi. Yuqori 
chastotali oʻzgaruvchan elektr maydon taʼsirida yuqori chastotali gaz razryad 
paydo boʻladi. Yuqori chastotali razryaddan spektroskopiyada yorugʻlik manbai 
sifatida, texnikada tok yoʻnalishini oʻzgartirish, oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas 
tokka aylantirish bilan bogʻliq boʻlgan ishlar va boshqalarda foydalaniladi. Toj 
razryad bir jinsli boʻlmagan elektr maydonipa boʻlgan gazda elektrodlar oʻtkir 
qismlarining yaqinida binafsha rangdagi nurlanish tarzida paydo boʻladi (rasm). 
Toj razryad yuqori kuchlanishli simlar yaqinida, daraxtlarning oʻtkir uchlari va 
boshqalarda hosil boʻladi. Yashin qaytargichlarning ishi toj razryadga asoslangan. 
Atmosferada momoqaldiroq boʻlgan vaqtda hosil boʻladigan kuchli elektr maydon 
yashin qaytargichning uchida toj razryadni vujudga keltiradi. Bu razryad 
zaryadlarning bino oldida toʻplanishiga yoʻl qoʻymay, ularni yerga oʻtkazib turadi 
va binoga yashin tushishidan saqlaydi. Uchqun razryad normal yoki yuqori bosim 
sharoitida elektrodlar orasidagi elektr maydon kuchlanganligi juda katta 
boʻlganda(3000000N/C) havoda vujudga keladi. Uchqun razryaddan uchqun 
razryadlagichlarda, ichki yonuv dvigatelida yonilgʻi aralashmasini oʻt oldirishda, 

---

metall sirtini erroziyadan tozalash, metallarda teshik hosil qilish uchun va 
boshqalar maqsadlarda foydalaniladi.