Magnit maydon elektromagnit induksiya elektromagnit tebranishlar elektromagnit to‘lqinlar

Tezliklarni qo‘shishning relyativistik qonuni. Lorens almashtirishlaridan fazo va vaqt xususiyatlariga oid qator muhim natijalar va xulosalar kelib chiqadi. Ulardan birinchisi vaqtning relyativistik sekinlashish effektidir.
Faraz qilaylik, K' sistema X' nuqtasida τ₀ = t'₂ – t'₁ vaqt oralig‘ida davriy jarayon ro‘y bersin. Bu yerda: t'₂ va t'₁ lar K' sanoq sistemasidagi soatning ko‘rsatishlari.
Bu jarayonni K sanoq sistemasida ro‘y berish davri τ = t₂ – t₁ ga teng bo‘ladi. t₂ va t₁ vaqtlarni Lorens almashtirishlaridan foydalanib, ifodalarini yozsak:

𝐽 =

_t′2₊υx′

_c2
−

_t1_′+υx′

_c2
= = ^;

τ = , (5–4)

Demak, τ > τ₀, ya’ni qo‘zgalmas sanoq sistemasiga nisbatan harakatla- nayotgan sistemada vaqtning o‘tishi sekinlashadi.

Xuddi shu tamoyilga asosan uzunlikning relyativistik kamayishini isbot qilish mumkin.

l = l₀
= l₀
ga teng bo‘ladi.

Bunda: l₀ va l – sterjenning qo‘zg‘almas va harakatlanayotgan sanoq sistema- sidagi uzunliklari.

Shunday qilib, kuzatuvchiga nisbatan harakatlanayotgan jismning chiziqli o‘lchami qisqaradi. Bu relyativistik effekt Lorens uzunlik qisqarishi deb ataladi. Lorens almashtirishlaridan kelib chiqadigan muhim natijalardan biri tezliklarni qo‘shishning relyativistik qonunidir.
Faraz qilaylik, A jism qo‘zg‘aluvchan
sanoq sistemasi K' da x' o‘qi bo‘ylab
u₁ tezlik bilan harakatlansin. K' sanoq

sistemasi, o‘z navbatida, qo‘zg‘almas sanoq sistemasiga nisbatan u tezlik bilan harakatlansin. Harakat davomida x va x' o‘qlari mos tushsin, y va y', z va z' o‘qlari o‘zaro parallel vaziyatda bo‘lsin (5.2-rasm).

5.2-rasm.

Jismning K' sanoq sistemasiga nisbatan tezligi u₁ va K sanoq sistemasiga nisbatan tezligi u₂ bo‘lsa, u holda tezliklarni qo‘shishning relyativistik qonuni quyidagi ko‘rinishda yoziladi:

υ₂ =

υ₁+υ _.
1+υ₁⋅υ
_c2
(5–5)

Agar tezliklar yorug‘lik tezligiga nisbatan juda kichik bo‘lsa, ya’ni

u << c va u << c, u holda ^{υ1⋅ υ}

hadni hisobga olmasak ham bo‘ladi

1 _c²

^υ1⋅υ ≈ 0. U holda, yuqoridagi tezliklarni relyativistik qo‘shish qonuni klassik
_c2
mexanikadagi tezliklarni qo‘shish qonuniga aylanadi.

u₂ = u₁ + u

Agar u₁ = c bo‘lsa, u holda Eynshteyn postulatlariga binoan u₂ = c bo‘lishi kerak. Haqiqatan ham:

c + υ
c+υ

_c2
u = ₁₊^{c ⋅ υ} = c _c+υ = c.

1. 
   
   Galiley almashtirishlarini tushuntiring.
   
2. 
   
   Nisbiylik nazariyasi postulatlarini ta’riflang va ularning mohiyatini
   

tushuntiring.

3. 
   
   Uzunlik nisbiyligi va uning Lorens qisqarishini tushuntiring.
   
4. 
   
   Vaqt intervalining nisbiyligi va vaqt relyativistik sekinlashishini
   

tushuntiring.