Magnit maydon elektromagnit induksiya elektromagnit tebranishlar elektromagnit to‘lqinlar

mavzu. ATOM YADROSINING TARKIBI. BOG‘LANISH ENERGIYASI. MASSA DEFEKTI

Atom yadrosi. Rezerford o‘z tajribalari natijasida atomning musbat zaryadlangan yadrosi (o‘zagi) bor degan xulosaga keladi. Atomning kattaligi 10^–10 m bo‘lgan bir paytda yadroning kattaligi 10^–14–10^–15 m ni tashkil qiladi.
Boshqacha aytganda, yadro atomdan 10 000–100 000 marta kichikdir.
Shu bilan birga, atom massasining qariyb 95 foizi yadroda mujassam- lashgan. Agar biror jism massasining 95 foizi u egallab turgan hajmdan
100 000 marta kichik hajmda mujassamlashganini e’tiborga olsak, barcha moddalar, asosan, bo‘shliqdan iborat ekanligiga hayratlanishdan boshqa ilojimiz qolmaydi. Endi yadroning o‘zi qanday tuzilishga ega, degan masalani qaraylik.
Rus fizigi D. I. Ivanenko va nemis fizigi V. Geyzenberg atom yadrosi – proton va neytronlardan tashkil topgan, degan g‘oyani olg‘a surganlar.
Proton ( p) – vodorod atomining yadrosi, 1919-yilda Rezerford va uning xodimlari tomonidan kashf qilingan. Elektronning zaryadiga teng musbat
zaryadga ega. Tinchlikdagi massasi m_p = 1,6726 · 10 kg ≈ 1836 m , bu yerda:
–27

m_e – elektronning massasi. (Proton – grekcha – “birinchi”).
Neytron (n) – 1932-yilda ingliz fizigi J. Chedvik tomonidan kashf
qilingan. Elektr jihatdan neytral zarra. Tinchlikdagi massasi m_n = 1,6749 · 10
-27
kg ≈ 1839 m_e (Neytron – lotincha u ham emas, bu ham emas).
Proton va neytronlar birgalikda nuklonlar deyiladi (lotincha nucleus – yadro so‘zidan olingan). Atom yadrosidagi nuklonlarning umumiy soni massa soni (A) deyiladi.

Z
Atom yadrosi Ze zaryad miqdori bilan xarakterlanadi. Bu yerda: e = 1,6 · 10^–19 C ga teng bo‘lib, protonning zaryadini xarakterlaydi. Z – yadroning zaryad soni deyilib, u yadrodagi protonlar soniga teng va Mendeleyev elementlar davriy sistemasida kimyoviy elementning tartib raqami bilan mos keladi.

Yadro neytral atom qanday belgilansa, xuddi shunday belgilanadi:

^{A X} ,

bu yerda: X – kimyoviy elementning belgisi, Z – atomning tartib raqami (yadrodagi protonlar soni); A – massa soni (yadrodagi nuklonlar soni). Atom elektr neytral bo‘lgani uchun ham yadrodagi protonlar soni atomdagi elektronlar soni bilan teng bo‘ladi.