Mahalla, oav, kons 13 bob kolej 120

Ўзбекистон Республикасининг Марказий Осиёда хавфсизликни таъминлаш борасидаги сиёсати

Президент И.Каримов “Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: ҳавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва таррақиёт кафолатлари” асарида ҳавфсизликни ва барқарорликни таъминлаш муаммосини кенг ва чуқур таҳлил этди. У асосий стратегик муаммоларини бирлаштирди, ушбу муаммолар минтақамизнинг давлат арбобларнинг эътиборига сазовор бўлиши шарт. Биз ўзимизни қандай ҳимоялашимиз керак, ривожланиш учун импулсларни қаердан излаш керак? – деган саволлар бугунги куннинг энг долзарб муаммоларини акс эттирмоқда. Шу билан бирга, Президент И.Каримов мавжуд бўлган ҳавфсизликка нисбатан таҳдидларнинг табиатини, уларнинг манбаларинии чуқур ўрганишимизни, минтақада барқарорликни сақлаш шартларини аниқлаш ва улардан самарали фойдаланиш зарур эканлигини таъкидлади.
Марказий Осиё минтақасига нисбатан энг кескин таҳдидлар сифатида қуйидагилар эътироф этилиши мумкин:

1. 
   Минтақавий можаролар, уларнинг асосий мазмуни этник миллатчилик, ҳарбий ва диний айирмачилик. Ушбу можаролар айрим давлатлар қўлида ўз манфаатларини ҳимоялаш ва таъсир кўрсатиш ҳамда минтақаларни қўлдан чиқармаслик ёки стратегик кучларни ўз фойдаси учун қаратиш кучли қуролига айланди.
   
2. 
   Ўзбекистоннинг геосиёсий жиҳатдан Евроосиё қитъасидаги қудратли давлатлар ўртасида жойлашганлиги.
   
3. 
   Терроризм, наркобизнес ва ноқонуний қуроллар савдоси.
   
4. 
   Ядро қуроли муаммоси, ушбу қуролга Ҳиндистон ва Покистон эга, аммо улар ўртасида жуда ҳам кескин вазият сақланмоқда, ушбу вазият давлатлар ўртасида урушга айланиши мумкин;
   
5. 
   Экологик ҳавфсизлик.
   

Марказий Осиё минтақасида мустаҳкам тинчликни ўрнатиш, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш стратегияси, даставвал, минтақада барқарорликни таъминлаш, ҳамда Ўзбекистон ва бутун минтақа ҳавфсизликни янги моделларни ишлаб чиқиш мақсадлар ва вазифалар билан аниқланади.

Можароларни тинч йўл билан ҳал этиш

Ўзбекистон мустақилликка эришган дастлабки кунлардан бошлаб, минтақавий хавфсизликни мустаҳкамлаш ва можароларни тинч йўл билан ҳал этиш масалалари мамлакат ташқи сиёсатининг энг асосий йўналишлардан бири бўлди. Ўзбекистон Республикасида минтақадаги можароларни бартараф этишга қаратилган стратегия ва вазифалар ишлаб чиқилган. Ўзбекистон қўшни давлатларда можароларни тинч йўл билан ҳал этишда мунтазам равишда ўз ҳиссасини қўшиб келмоқда.
Можароларни бартараф этишда икки ва кўп томонлама музокаралар асосида можароларни тинч йўл билан ҳал этишни устуворлиги ўз ифодасини топади. Ўзбекистон Республикаси Афғонистоннинг ёнма-ён қўшниси бўлганлигини, ҳамда ушбу можарони минтақамизга ўтиш таҳдид мавжудлигини назарда тутиб, бизнинг мамлакатимиз Афғонистон Ислом Давлатида тинчлик ўрнатилишини ташвиш билан вазиятни кузатмоқда ҳамда бу мамлакатда тез орада миллий консенсус ўрнатилишига ўз қизиқишини намоён этмоқда. Афғон муаммоси нафақат Афғонистон ичидаги вазиятга, балки бутун минтақадаги вазиятга таъсир кўрсатади. Шунинг учун, ушбу муаммо минтақавий хавфсизликни ўз ичига қамраб олади.
Афғонистон тинчликка эришмагунча, бутун минтақа бўйича хавфсизликни ва барқарорликни таъминлаш тўғрисида гапиришга эрта. Чунки бу мамлакат яқин пайтгача нафақат минтақавий, балки халқаро хавфсизликка таҳдид солувчи ўчоқлардан бири эди. Шу давлат ҳудуди халқаро терроризм ва диний экстримизмга боғлиқ кучларнинг полигонига, шу мамлакат гиёҳванд моддаларнинг бутун жаҳон миқёсдаги манбаига айланди. Минтақавий хавфсизликнинг нозик жиҳатларидан бири шунда эдики, турли давлатлар гоҳ пинҳон, гоҳида эса очиқдан очиқ Афғонистонга ўз таъсирини ўтказган ҳолда бутун Марказий Осиё мамлакатларига мафкуравий таъсир ўтказишга уриниб келдилар.
Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати 1993 йилдан бошлаб афғон масаласини бартараф этиш ташаббуси билан чиқа бошлади ҳамда афғон масаласига нисбатан жаҳон ҳамжамиятини жалб этиш мақсадида бу ердаги муаммонинг бутун жаҳон хавфсизлигига таъсир этувчи омил эканлигини турли минбарлардан туриб исботлаб берди.
1995 йил сентябр ойида Тошкентда ўтказилган Марказий Осиёда ҳавфсизлик ва ҳамкорлик масалалари бўйича семинар-кенгашида И.Каримов ўз нутқида Афғонистонда тинчлик ўрнатиш жараёнининг ва барқарорлик элементларини ўзаро боғлиқ эканлигини таъкидлаб ўтди.
1996 йил июн ойининг бошида И.Каримов АҚШда расмий ташрифи чоғида, АҚШ Президенти Клинтон учрашувида турли масаларни муҳокама қилди, шу жумладан, минтақавий ва ҳалқаро хавфсизлик масалаларини муҳокама этди.
1996 йилнинг 23 июн Европа Иттифоқи (Флоренция) давлатлар бошлиқларнинг учрашуви доирасида И.Каримов Афғон муаммосини ечими топиш учун Европа Иттифоқи кучини ишлатишга даъват этди.
109. Ўзбекистон Республикасининг Марказий Осиё давлатлари билан ижтимоий, иқтисодий сиёсатининг ривожланиши ва асосий тамойиллари
makon haqida tari MDH
110. Ўзбекистон Республикасининг ТрансОсиё транспорт йўналиши (ГУУАМ) ни яратишдаги иштироки.
GUUAM tarixdan yoziladi 11 245

111. Ўзбекистонда миллий анъана ва диний қадриятларнинг тикланиши.

Ma`naviy meros qadim zamonlardan beri ajdodlarimiz, ota-bobolarimizdan bizgacha etib kelgan ma`naviy boyliklar – siyosiy, falsafiy, huquqiy va diniy qarashlar, axloq – odob me`yorlari, ilm-fan yutuqlari, tarixiy, badiiy va san`at asarlari majmuidir. Ma`naviy qadriyatlar, boyliklar inqilobiy yo`l bilan hosil qilinadigan hodisa emas, u jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida uning ehtiyojlari tufayli yuzaga keladi va o`sha davr hayotini aks ettiradi, u jamiyat o`zgarishi bilan yo`qolib ketmaydi, keyingi avlodlar uchun meros bo`lib qoladi. Har bir avlod ma`naviyatni yangidan yaratmaydi, balki mavjud ma`naviy merosga tayanadi. Biroq uni qanday bo`lsa shundayligicha, ko`r-ko`rona qabul qilavermaydi, taraqqiyparvarlik, insonparvarlik, adolat nuqtai nazaridan qabul qiladi va rivojlantiradi.
Istiqlol tufayli milliy madaniyatimiz, jahon civilizaciyasi taraqqiyotiga bebaho hissa qo`shgan buyuk bobokalonlarimizning ma`naviy merosi qaytadan o`rganildi va tiklandi. Xalqimiz ulardan bahramand bo`la boshladi. Mustaqillik yillarida xalqimiz ma`naviyati yulduzlari bo`lgan buyuk allamalarimizning tavallud topgan tarixiy sanalari YuNESKO bilan hamkorlik mamlakatimizda va xalqaro miqyosida keng nishonlandi:

• 
  1991 yil – Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi;
  
• 
  1992 yil – Boborahim Mashrab tavalludining 350 yilligi;
  
• 
  1993 yil – Zahriddin Muhammad Bobur tavalludining 510 yilligi;
  
• 
  1994 yil – Mirzo Ulug`bek tavalludining 600 yilligi;
  
• 
  1996 yil – Amur Temur tavalludining 660 yilli;
  
• 
  1997 yil – Abdulhamid Sulaymon o`g`li Cho`lpon tavalludining 100 yilligi;
  
• 
  1998 yil – Ahmad al-Farg`oniy tavalludining 1200 yilligi;
  
• 
  1999 yil – «Alpomish» dostoni yaratilganining 1000 yilligi;
  
• 
  2000 yil – Burhonnidin Marg`inoniy tavalludining 910 yilligi;
  
• 
  2000 yil – Kamoliddin Behzod tavalludining 545 yilligi;
  
• 
  2001 yil – «Avesto» yaratilganining 2700 yilligi.
  
• 
  2004 yil – 25 mart – Vazirlar Mahkamasining “Xoja Ahror Valiy tavalludining 600 yilligini nishonlash to`g`risida”gi 143-son qarori qabul qilindi.
  
• 
  2004 yil – 16 iyul – Vazirlar Mahkamasining “Shohi Zinda yodgorlik majmuasida qayta tiklash va obodonlashtirish ishlarini tiklash to`g`risida”gi 337-son qarori qabul qilindi
  
• 
  2006 yil-Qarshi sahrining 2700 yillii va Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi nishonlandi.
  
• 
  2007 yil-Samarqand sahrining 2750 yilligi nishonlanadi.
  

Buyuk allomalarimiz yubileylari munosabati bilan ularning o`nlab noyob asarlari turli tillarda nashr etildi, ularga atab haykallar o`rnatildi, ziyorathoglar, bog`lar yaratildi.
1991 yilda buyuk bobomiz Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi keng nishonlandi. Shu yili O`zbekiston Fanlar akademiyasi Adabiyot institutiga Alisher Navoiy nomi berildi, Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti ta`sis etildi. Yubiley yilida «Lison ut-tair», «Sab`ai-sayyor», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Hayrat-ul abror» asarlari nashr qilindi, kinofil`mlar va sahna asarlari yaratildi. 1991 yil 28 sentyabr kuni Toshkent shahrida barpo etilgan Alisher Navoiy haykali va Navoiy nomidagi O`zbekiston Milliy bog`ining ochilishi marosimi bo`lib o`tdi.
1994 yil oktyabr oyida Mirzo Ulug`bek tavalludining 600 yillik yubileyi o`tkazildi. Ulug`bek madrasasi, Ulug`bek yashagan davrdagi astranomik asboblar, Toshkentdagi Ulug`bek haykali aks etgan pochta markalari muomalaga chiqarildi. O`sha yil 24 oktyabrda Parijda YuNESKO zalida “Ulug`bek va Temuriylar davri” mavzusida Xalqaro konferenciya hamda “Ulug`bek va an`anaviy san`at” ko`rgazmasi bo`lib o`tdi. Bu tadbirlar Mirzo Ulug`bek qoldirgan ilmiy merosning umuminsoniy qadriyatga molik ekanligini yana bir bor isbot etdi.
1998 yil 23 oktyabrda Farg`onada byuuk alloma Ahmad al-Farg`oniyning 1200 yillik yubileyi nishonlandi. Uning noyob ilmiy merosi xalqimizga qaytarildi. Farg`ona shahrida al-Farg`oniy bog`i yaratildi va buyuk allomaga haykal o`rnatildi. Diniy qadriyatlarning tiklanishi. Qadim zamonlardayoq yuritimizda din erkin mavjud bo`lgan. Zardushtiylar, buddiylar, moniylar, musulmonlar va boshqa diniy e`tiqoddagilar inoqlikda yashagan, tenglik, erkinlik g`oyalariga amal qilgan. Xalqimiz ma`naviy jihatdan ko`pgina afzalliklarga ega bo`lgan islom dinini qadrlaydi. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismil al-Buxoriy islom dini ta`limotida Qur`oni Karimdan keyingi asosiy manbaa hisoblanuvchi “Al-Jomi` As-Sahih” nomli asar yaratib islom dinini boyitdi. Bobokalonlarimiz Imom Abu Mansur al-Moturidiy, Burhoniddin al-Marg`inoniy, Bahouddin Naqshband, Imom at-Termiziy, Xo`ja Ahmad Yassaviylar insonni ma`naviy etuklikka chorlovchi diniy, axloqiy va huquqiy hikmatlar ijodkoridirlar.
Qaramlik davrida tahqirlangan diniy qadriyatlarimiz mustaqillik nuri bilan qayta tiklandi, islomshunos allomalarimizning ulug` nomi o`z o`rniga qo`yildi.
1993 yil sentyabrda Buxoroda mashhur shayx Bahouddin Naqshband tavalludining 675 yilligi nishonlandi. Yubiley munosabati bilan Buxorodagi Naqshband nomi bilan bog`liq tarixiy yodgorliklar qayta tiklandi, uning ijodiga bag`ishlangan qator risolalar chop etildi.
1998 yil 23 oktyabrda Samarqandda buyuk mutafakkir Imom al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy tavqim bo`yicha 1225 yilligi nishonlandi. Shu kuni Xartang qishlog`ida Imom al-Buxoriy yodgorlik majmui ochildi. Yubiley munosabati bilan Imom al-Buxoriyning 4 jildlik “Al-Jomi` Al-Sahih” kitobi o`zbek tilida nashr etildi.
2000 yil 16-17 noyabr kunlari Marg`ilonda islom huquqining asoschilaridan biri Burxoniddin al-Marg`inoniy tavalludining 910 yilligi, Samarqandda Imom Abu Mansur al-Moturidiy tavalludining 1130 yilligi nishonlandi va ularning xotirasiga bag`ishlab barpo etilgan yodgorlik majmualari ochildi. Burxoniddin al-Marg`inoniyning islom huquqiga bag`ishlangan “Hidoya” kitobi nashr etildi. Shuningdek, islom olamining taniqli allomalari Imom Abu Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud az-Zamaxshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Xoja Ahror Valiy tavalludining 600 yilligi keng ko`lamda nishonlandi.
O`zbekiston Prezidentining 1992 yil 27 martdagi farmoni bilan Ro`za-Ramazon hayitining birinchi kuni dam olish kuni deb e`lon qilindi. Respublika muslmonlarining istak va hohishlariga ko`ra Qurbon hayiti ham tiklandi, dam olish, bayram kuni bo`lib qoldi. O`zbekiston xalqi tarixida birinchi marta bevosita hukumat homiyligida har yili Haj va Umra amallarini ado etish imkoniyatlariga ega bo`ldilar. Mustaqillik yillarida 40 ming o`zbekistonliklar Makka va Madinada Haj safarida bo`ldi. Yuzlab masjidlar musulmonlarga qaytarildi, yangilari barpo etildi. Hozir “Islom nuri” gazetasi chiqmoqda. Qur`oni Karim 8 marta 1 mln. nusxada nashr etildi. Bu tadbirlar nafaqat dindorlar uchun qilingan marhamat bo`lib qolmay, ular aslida xalqimizning qadimiy rasm-rusum udumlari, qadriyatlarining tiklanishi, ajdodlar ruhining qayta uyg`onishidir.
Prezidentning 1992 yil 7 martdagi farmoni bilan Islom dini va uning ma`naviy imkoniyatlaridan keng foydalanish maqsadida Respublika Vazirlar Mahkamasi huzurida din ishlari bo`yicha qo`mita tashkil etildi. Uning tasarrufida islom instituti va 10 ta madrasa faoliyat ko`rsatmoqda. Ularda 1000 dan ortiq talaba-yoshlar ta`lim olmoqdalar. 1999 yilda tashkil etilgan Toshkent Islom Universitetida 750 ta talaba o`qimoqda. O`zbekiston Respublikasining Konstituciyasida va 1998 yil 30 aprelda yangi tahrirda qabul qilingan “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to`g`risida”gi davlatning din va dindorlar vakillariga munosabati huquqiy jihatdan aniq belgilab berildi.
Muxtasar qilib aytganda, mustaqillik yillarida din, eng avvalo, islom dinining ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatidagi mavqei tiklandi, diniy ulamolarning qadr-qimmati o`z joyiga qo`yildi.

112. Ўзбекистон геосиёсий мавқеининг ички ва ташқи сиёсатда тутган ўрни.

Узб. геоснесий жихат+ бошка Д-тларга нисбатан анча кулай минтакада жойлашУ. Д-т= геоснесий имкониятларн куйидаги омиллар билан белгиланадн:
Узб. нафакаг Марказий Осие=. базки бутун Евроосие= марказида жойлашУ. Д-т= марказий нуктада жойлашуви= узиСк, "минтака= бу.зажак такдири куп жихат+ Узб.га боглик'линиги курсатади;
мамлакат жойлашув жихати+ кулай географик-сиесий мавкега эга. Бу жихат+ Узб. марказий Осий минтакаси= уз мустакил энергетика ва сув тизимларнга эга маркази булиб, кушина масалаларда кушни Ресларни богловчи бугин хизматини утайди;
Евроосие.да гарбнн Шарк билан, Жанубни Шимол билан богловчи энг мухим йул - "Буюк Ипак йули"= таркибий кисми Узб. худудига туфи келади;
мамлакат стратегзж
ресурелар хисобланмиш - нефть, газ, олтин, уран ва бошка куплаб ер ости ва ер усги бойликларига эга;
Д-т куйидаги табиий иклим шароитига эга;
инсоният тарихий тараккиеТи ва пивззлгзэациясида сазмокли уринга эга;
Марказий Осие минтакаси ахолиси= 50 % Узб.да истикомат кидали. Сиесий, иктисодий, демофафик, илмий-гехникавий, интеллектуал ва бошка жихатлар+ Узб. кушни Д-тларга нисбаган 1 мунча устуворликка эга Бу эса у= минтакада етакчи Д-т сифатида шаклланаеТУлигига асос булмокда ва х. Булар+ азтглашипадики, Узб.= келажаги буток бу.зУидек, у= геосиесати хам истикболлндир.
Бугун Д-тимизда олиб боризаетУ одил ички ва ташки сиесат. чукур иктисодий. сиесий. ижтимоий, маънавий ислохотлар ва тадрижий Узгаришлар Узб. Рес.си= жахон хамжамиятига янада кириб боришида, Д-тлар Уртасида уз мавкеини эгаллашида жуда кул келмокда Шу=дек, халкзз.миз турмуш тарзида миллий ва умумиззеоний кадриятлар= уйгуззлашУлитэз. Д-тдаги барзсэрорлик ва одамлар= буззёдкорлиги жахон жамоатчимнгиззи узига жалб кипмокда
Аристотель "инсон табиатан сиесий мавжудотдир", - деган эди. Шундай экан, узи яшаетган Д-т ёки минтака= кандай геоснесий мухитда тафсивланишини билиш узини зиели деб билУ хар 1 инсон учун эарурдир.

115. Марказий Осиё минтақасида ва дунёда геосиёсий трансформациясининг шаклланишида Ўзбекистоннинг тутган мавқеи.

120. Марказий Осиё минтақасида ва дунёда геосиёсий трансформациянинг шаклланишида Ўзбекистоннинг тутган ўрни.

Геосиёсат нуқтаи-назаридан Ўзбекистон Марказий Осиёнинг марказини эгаллаган ҳамда муҳим стратегик мавқега эга бўлган давлат ҳисобланади. Сиёсий, иқтисодий ҳамда маънавий салоҳияти нуқтаи-назардан ўзига хос аҳамиятга эга бўлган бу мамлакат демографик ҳолати бўйича бошқа республикаларга нисбатан юқори кўрсаткичларга эга. Бошқача айтганда Марказий Осиё минтақасининг 40% аҳолиси фақат Ўзбекистонда истиқомат қилади. қўшни республикаларнинг Ўзбекистонга чегарадош бўлган барча маъмурий ҳудудларида ўзбеклар маҳаллий элатлар билан биргаликда истиқомат қилади. Ўзбек халқига хос бўлган бағрикенглик, урф-одатларни эъзозлаш, анъаналарга амал қилиш, бақамти яшаётган элатлар ўртасида табиий равишда унинг етакчилигини таъминлаб беради. Масалан, турли элатлар биргаликда истиқомат қиладиган ҳудудларда тўй, маърака, таъзия, ҳашар ёки бошқа ижтимоий тадбирлар асосан ўзбеклар етакчилигида ўтишини кузатиш мумкин. Бу Ўзбекистоннинг минтақада нафақат географик, балки этно-маданий нуқтаи-назардан ҳам муҳим боғловчилик вазифасини намоён этмоқда.

Хулоса қилиб айтганда минтақанинг геосиёсий мавқеи қуйидаги омиллар билан белгиланмоқда:
Марказий Осиёнинг геосиёсий мавқеи аввало унинг иқтисодий имкониятларидан келиб чиқмоқда. Бу борада энг манфаатли ҳамкорлар билан иш олиб бориш муҳим аҳамиятга эга. Минтақада етакчи давлатларнинг манфаатлари тезлик билан шаклланиб бораётганлигини кузатиш мумкин. Ўз иқтисодий манфаатларини амалга ошира олмаган ташқи кучлар минтақада муҳим аҳамиятга эга бўлган омиллар, хусусан диний, миллатлараро муносабатлар, ҳудудий муаммолар, сув тақсимотига оид масалалар каби омилларга урғу берган ҳолда минтақада беқарорлик юзага келтиришлари мумкин.
Шу нуқтаи назардан, миллатлараро муносабатларда барқарорликни сақлаш минтақавий хавфсизликнинг муҳим жиҳатларидан бири ҳисобланади. Шунингдек, минтақада сув тақсимоти масалаларида ҳукуматлараро комиссия ишини тўғри йўлга қўйиш муҳим аҳамиятга эга. Бундан ташқари, республикалар ўртасида чегаралаш ишларини охирига етказиш ва бу масалада ҳеч қандай муаммо қолдирмаслик бутун минтақанинг геосиёсий мавқеининг кўтарилишига олиб келади. Шунингдек, минтақадаги коммуникацион тизим яратилиши унинг иқтисодий ва сиёсий аҳамиятини ошишига олиб келувчи омил ҳисобланади. Албатта бунга республикалар манфаатларининг солиштирилиши, шунингдек узлуксиз ва жадал музокаралар орқалигина эришилиши мумкин.
Диққат қилиниши зарур бўлган яна бир муҳим жиҳат, нодавлат мавқеида фаолият юритувчи хорижий Ташкилотлар томонидан ўтказилаётган тадбирларнинг мавзуларига диққат қилиш ва ушбу тадбирлар томонидан қабул қилинган хулосаларнинг минтақа ижтимоий-сиёсий ҳаётига таъсири тўғрисида амалий тадқиқотлар олиб бориш ва тегишли тадбирлар ўтказиш зарурдир.
Минтақанинг иқтисодий имкониятларни ишга солишда геосиёсий рақобатга қўшилиб кетиш республикалар ўртасида қийинчилик билан ўрнатилган ҳамкорликка путур етказиш билан бирга, республикаларни турли иқтисодий гигантлар манфаатларининг қурбонига айланиб қолишига олиб келиши мумкин. Тенг манфаатлар асосида ҳамкорлик ўрната билиш дунё иқтисодий тизимига тадрижий ҳамда қонуниятли интеграциялашувга, шу билан бирга минтақа геосиёсий аҳамиятининг янада кўтарилишига олиб келиши шубҳасиздир.

116. Мустақил ҲамдЎстлик Давлатларининг ташкил топиши ва унинг фаолиятида Ўзбекистон Республикасининг тенг хуқуқлик асосидаги иштироки.

138. Ҳозирги шароитда Мустақил Давлатлар Хамдўстлигининг фаолияти ва унда Ўзбекистоннинг иштироки.