Mahalliy xom ashyolar asosida olingan maishiy-xo’jalik shishasini fizik-mexanik hossalarini tahlil qilish

Xomashyo
Oksidlar miqdori mass %
Jeroy Kvars qumi SiO2	SiO2	ZnO	Al2O3	CaO	Na2O	K2O	Fe2O3	CO2	SO3	ппп	∑
	98,3	-	0,76	0,28	0,11	0,1	0,07		-	0,38	100
Potash K2CO3						68,1		31,9			100
Ruh oksidi ZnO		99,0		0,01	0,025	0,005				0,96	100

Ushbu sistemada har bir oksidning o’z vazifasi bor. Kvars qumi SiO₂ shishaning asosiy xomashyosi hisoblanadi. Shuning uchun temir miqdori kam bo’lgan boyitilgan kvars qumi ishlatish maqsadga muvofiq. Bu esa o’z navbatida shisha sathida dog’larning paydo bo’lmasligini va mexanik mustahkamligini ta’minlaydi. Potash tarkibidagi K₂O esa oquvchanligi Na₂O ga nisbatan past bo’lishiga qaramay, o’zini holatini saqlab qoladi va sovish tezligi yuqori bo’ladi, natijada shisha fazasi tez hosil bo’ladi. Ikki komponentli sistemalar ham shisha hosil qiladi, lekin unga qo’shimcha sifatida rux oksidini ZnO qo’shish mahsulot sifatini yanada yaxshilaydi va shisha pishish jarayonida eng muhim bo’lgan ko’rsatkich - qovushqoqlik miqdorini muvozanatda saqlaydi.

Tanlangan tarkiblar uchun Appen usuli bo’yicha zichlik, nur sindirish ko’rsatkichi, issiqlik kengayish koeffitsiyenti aniqlandi (jadval 2).
Jadval №2

Shishaning kimyoviy tarkibi va fizik-mexanik hususiyatlari

№	Komponentlar miqdori mass %				Appen usuli
					Zichlik		Nur sindirish ko’rsatkichi		Issiqlik kengayish koeffisiyenti
	K2O	ZnO	SiO2	d (kg/m^3)		N		α · 10^7K^-1
1	20	1	79	2373		1,4825		75,69
2	20	2	78	2371		1,4849		76,77
3	20	3	77	2388		1,4869		77,895
4	20	4	76	2400		1,4897		78,98
5	20	5	75	2420		1,4921		80,07
6	20	1	74	2,389		1,4879		94,05
7	20	2	73	2400		1,4900		95,18
8	20	3	72	2423		1,4931		96,2
9	20	4	71	2440		1,4953		97,38
10	20	5	70	2460		1,4973		98,5
11	20	1	69	2430		1,4942		113,035
12	20	2	68	2440		1,4965		114,408
13	20	3	67	2458		1,4991		115,296
14	20	4	66	2470		1,5014		116,40
15	20	5	65	2500		1,5040		117,74

Shishaning kimyoviy tarkibi va fizik-mexanik hususiyatlari taxlil qilinganda aloxida e’tiborni yuqori nur sindirish ko’rsatkichi bo’lgan tarkiblarga qaratamiz - nur sindirish ko’rsatkichi qanchalik yuqori bo’lsa shisha yaltiroqliligi, shaffofligi, estetik ko’rinishi ham yaxshi bo’ladi. Maishiy-xo’jalik shishalarda tarkibga qarab nur sindirish ko’rsatkichi 1,45-1,54 diapazonida, o’g’ir shishalarda (kron va flintlar) esa - 1,51-1,92 tashkil etishi mumkin. 11-15 tarkibli shishalar eng yuqori nur sindirish ko’rsatkichiga ega, lekin ularda issiqlikdan kengayish koeffisiyenti ham yuqoriligi kuzatiladi. Bu esa ularni termik bardoshligini pasayishiga olib keladi. Oddiy natriy-alyumosilikat va kaltsiy-alyumosilikat shishalarda issiqlikdan kengayish koeffisiyenti ko’rsatkichi 100-300 ^oC harorat diapazonida 80·10 ^-7 K^-1-100·10 ^-7 K^-1 tashkil etsa, yuqori termik bardoshlikga ega bo’lgan kvarts va “Pireks” turdagi shishalarda 5·10 ^-7 K^-1 -32·10 ^-7 K^-1, qo’rg’oshinli xrustal uchun 95·10 ^-7 K^-1-105· 10 ^-7 K^-1, maxsus turdagi infra-qizil shishalarda esa 100·10 ^-7 K^-1 -500 ·10 ^-7 K^-1 diapazonida o’zgarishi mumkin.

Xulosa etib fizik-mexanik hususiyatlari taxlili natijasida № 5, 8-11 tarkiblar yuqori mexanik va estetik ko’rsatkichlarga ega bo’lgan ho’jalik-maishiy shisha mahsulotlari ishlab chiqarish uchun maqbul tarkib etib tanlandi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   A.А. Ismatov “Silikat va qiyin eriydigan materiallar texnologiyasi”. Toshkent, 2004. 658 b.
   
2. 
   William D.Callister, Jr., David G.Rethwisch. Fundamentals of Material Science and Engineering. An Introduction. Eight Edition. USA, Wiley, 2012.- 1000 p.
   
3. 
   Anthony R.West. Solid State Chemistry and its Applications. Wiley and Sons, 2nd Edition, England. 2014. -584 p. ISBN-13:978-119942948.