Mahsulot bahosini belgilash asoslari

Mahsulot birligi tannarxi tahlili

Xarajatlar turi		Xarajatlar		Shartli birliklar, ming dona	Shartli birliklarga qilingan xarajatlar
	boshlang‘ich zahiralar, ming so‘mda	joriy muddatdagi, ming so‘mda	jami xarajatlar, ming so‘mda
Moddiy xarajatlar	600,0	3300,0	3900,0	60,0	0.55 so‘m*
Qo‘shilgan xarajatlar	166,5	2700,0	2866,5	67,5	0.40 so‘m**
Jami	766,5	6000,0	6766,5		0.95 so‘m***

* - 22.000 : 40.000 = 0.55
** - 18.000 : 45.000 = 0.40
*** - 0.55 + 0.40 = 0.95

Yakuniy tannarxni ifodalovchi jadval jami ishlab chiqarish xarajatlarini barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarga taqsimlash uchun ishlatiladi. Xarajatlarning bir qismi A sexida ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxiga kiritiladi, xarajatlarning qolgan qismi esa hisobot davri yakuniga ushbu sex uchun “asosiy ishlab chiqarish” schyotida qoldiq sifatida qoldiriladi.

Mahsulot tannarxini jarayon usulida hisoblashning yakuniy bosqichi A sexdagi yarim fabrikatlar tannarxini V sexidagi Asosiy ishlab chiqarish schyotiga hisobdan chiqarish orqali amalga oshadi.
Buxgalteriya provodkasi quyidagicha bo‘ladi:
V sexidagi “Asosiy ishlab chiqarish” 6541,5 ming so‘m
A sexidagi “Asosiy ishlab chiqarish” 6541,5 ming so‘m

	Buxgalteriya yozuvi:
Debet	Kredit	Summasi
2010 “V”	2010 “A”	6541,5 ming so‘m

4-jadval
Mahsulot birligi tannarxining tahlili

Ko‘rsatkichlar	Tayyor mahsulot	Tugallanmagan ishlab chiqarish
Boshlang‘ich zahiralar
Boshlang‘ich qoldiq, ming so‘m	766,5
tugallash uchun xarajatlar (9 ming birlik * 0,40 so‘m)	360,0
ishlab chiqarilishi hisobot davrida boshlangan va tugatilganlari (57 ming birlik * 0, 95 so‘m)	5415,0
Yakuniy zahiralar
moddiy xarajatlar (2000 * 0,55 so‘m)		165
qo‘shilgan xarajatlar (1000 * 0,40 so‘m)		60
Jami	6541,5	225
Tekshirish:
tayyor mahsulot	6541,5
tugallanmagan ishlab chiqarish	225,0
	6766,5

Shu jadvalning quyi qismidagi tekshirishning keltirilish ma’nosi shundaki, agar tekshirish natijasida tafovut, ya’ni chetlanishlar aniqlansa, ishlab chiqarilayotgan bir dona miqdoridagi tayyor mahsulot tannarxi o‘sha miqdorga to‘g‘rilanadi – korrektirovka qilinadi.

Xulosa
Tashkilotlarning buxgalteriya hisobi tizimida ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va mahsulot, ishlar va xizmatlar tannarxini hisobga olish muhim o'rin tutadi. Shu bilan birga, bu buxgalteriya hisobining eng qiyin sohasi, chunki uni tashkil qilishda mahsulot, ish va xizmatlarni ishlab chiqarishni boshqarish, texnologiya, texnologiya va tashkil etishning tarmoqqa xos xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Tashkilot vositalari muomalasining eng muhim bosqichlaridan biri ishlab chiqarish jarayonidir. Bu jarayonda moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarni tashkil etish, sarflash, ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar tannarxini shakllantiradi. Mahsulotlar, ishlar va xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va uning tannarxini aniqlashning ahamiyati, birinchi navbatda, bu xarajatlarni natijalar - yaratilgan va sotilgan mahsulot hajmi va rentabellikni aniqlash bilan solishtirish zaruratidan kelib chiqadi. Mahsulot tannarxi tashkilotning mahsulot ishlab chiqarish va sotish, ishlarni bajarish va bajarish, xizmatlar ko'rsatish va sotish bilan bog'liq xarajatlarini pul shaklida aks ettiruvchi eng muhim ko'rsatkichdir. Tannarxning qiymati ishlab chiqarishni tashkil etish, xom ashyo va materiallar sifati, menejerning ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etish qobiliyati va boshqa ko'plab omillarga bog'liq.
Xarajat bahosi - tashkilotlar faoliyatining sifat ko'rsatkichi - yashash va moddiylashtirilgan mehnat xarajatlari yig'indisidir. Xarajatlarni kamaytirish, hajmning o'sishi bilan birga, takror ishlab chiqarish uchun jamg'armalarni ko'paytirishning eng muhim manbai hisoblanadi. Mahsulot, ish va xizmatlar tannarxini pasaytirish mehnat unumdorligini oshirish, yangi texnika va texnologiyani keng joriy etish, asosiy va aylanma mablag‘lardan oqilona foydalanish, yo‘qotishlarni kamaytirish va boshqa omillarga asoslanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mahsulot, ish va xizmatlar tannarxining qiymati oshadi, uning qiymati foyda miqdorini belgilaydi.
Ishlab chiqarish tannarxini boshqarish orqali tashkilot eng yaxshi yakuniy natijaga erishishda zarur samaradorlikni ta'minlaydi, shuning uchun ishlab chiqarish va tannarxni hisoblash uchun xarajatlarni hisobga olish sohasi tashkilotda buxgalteriya hisobini umumiy tashkil etishda eng muhim hisoblanadi. Ishlab chiqarish xarajatlarini umumlashtirish va mahsulot tannarxini hisoblash jarayonida ishlab chiqarish texnologiyasi va tashkil etilishining barcha xususiyatlari, tashkilot tuzilmasi, mahsulot assortimenti va xarakteri buxgalteriya hisobi obyektlarini, buxgalteriya hisobi registrlarini qurishda namoyon bo'ladi. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish tannarxini hisobga olish va mahsulot tannarxini hisobga olish tashkilot va uning tarkibiy bo'linmalari mutaxassislari va menejerlariga mahsulot tannarxini boshqarish uchun ma'lumot berish uchun mo'ljallangan boshqaruv hisobiga ajratilgan.
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishni to'g'ri tashkil etish, bir tomondan, tashkilotda moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan samarali foydalanish ustidan samarali nazoratni ta'minlaydi va boshqa tomondan, tashkilotga soliq bilan munosabatlarda ziddiyatli vaziyatlardan qochish imkonini beradi.
Buxgalteriya hisobi (boshqaruv) ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va mahsulot, ishlar va xizmatlarning tannarxini hisobga olish bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. Buxgalteriya hisobi mahsulotlar, ishlar va xizmatlarni hisoblash talablariga muvofiq quriladi va hisob, o'z navbatida, buxgalteriya hisobi ma'lumotlari asosida tuziladi.
Tadqiqot ishini yanada chuqurroq spetsifikatsiya qilish uchun quyidagi xulosa va tavsiyalarni chiqarish mumkin:
1. Yangi, progressiv texnologiyani, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni joriy etish; yangi turdagi xom ashyo va materiallardan foydalanish va qo'llashni takomillashtirish; mahsulotlarning konstruktiv va texnik tavsiflarining o'zgarishi va boshqa omillar ishlab chiqarishning texnik darajasini oshiradigan sharoitlarni yaratadi.
2. Mahsulotlar hajmi va tarkibining o'zgarishi doimiy xarajatlarning nisbatan kamayishiga olib keladi (amortizatsiyadan tashqari). Bu xarajatlar bevosita ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bog'liq emas, lekin ishlab chiqarish hajmining oshishi bilan mahsulot birligiga to'g'ri keladigan ularning soni kamayadi, bu esa uning tannarxini pasayishiga olib keladi.
3. Asosiy fondlardan foydalanishni yaxshilash, moddiy-texnikaviy ta’minot darajasini oshirish, transport xarajatlarini kamaytirish, mehnatni tashkil etishni takomillashtirish va mehnat sarfini kamaytirish ishlab chiqarishni tashkil etish darajasini oshirishga yordam beradi.
4. Xarajatlarning kamayishi tabiiy resurslardan foydalanishning yaxshilanishi, xom ashyo tarkibi va sifatining o'zgarishi natijasida yuzaga kelishi mumkin; tayyorgarlik ishlari hajmini kamaytirish.
5. Sanoat va boshqa omillar. Bularga quyidagilar kiradi: yangi sexlar, ishlab chiqarish bo'linmalari va tarmoqlarni ishga tushirish va o'zlashtirish, mavjud birlashma va korxonalarda ishlab chiqarishni tayyorlash va rivojlantirish; boshqa omillar.
Faqat mahsulot tannarxini, individual xarajatlarni pasaytirish zahiralarini har tomonlama o'rganish korxonaga iqtisodiy samara va bozorda raqobatbardosh mavqeiga erishish imkonini beradi.