Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

11-чизма. Эҳтиёжнинг йўналишлари 
Биринчи босқич-истеъмолнинг вужудга келиши. Истеъмол қилганда 
юзага келади истеъмолчи ўз “талабини” қондира олмай, қондириш учун 
ҳаётида маълум бир ўзгаришлар киритишни талаб қилади. Эҳтиёж пайдо 
бўлди дегунча истеъмолчи унга чора кўриш учун шошилади. Учинчи 
босқичда аниқ йўналишга солинган таъсир ҳаракати ташкил топади. Шу 
ташкил топган ҳаракатни қондириш учун киши хаёлан қандай қилиб чора 
кўриш йўлларини ва воситаларини излайди. Тўртинчи босқич - амалга ошган 
фикрдан иборат. Бунда киши бажариш эҳтиёжни қондириш учун ҳаракат 
Эхтиёжнинг вужудга келишши 
Эхтиёжнинг қондириш йўлларини қондириш 
Аниқ йўналишга солинган таъсир харакати 
Амалга ошишнинг фикрий фаолияти 
Қондирилган эхтиёж 

---

171 
қилиши лозим. Охирги босқичга қондирилган эҳтиёж киради. Эҳтиёж 
қондирилгандан сўнг унинг камайиши, тугаши ёки янги эҳтиёжнинг 
туғилиши юз беради. Эҳтиёжни аниқ сабаблар билан бошқариш мушкул, 
чунки киши бозордаги ҳатти-ҳаракатига товарларга бўлган эҳтиёж таъсир 
қилади, товар камёб бўлганда ҳам шу товарга интилишга ҳаракат қилинади. 
Истеъмолга бўлган эҳтиёжимиз баъзи бир сабабларни келтириб чиқаради, 
бир товарни олингач, бошқаларига ҳам эҳтиёж юзага келади.. Туризмда ҳам 
худди шундай муаммо юз беради. Мисол учун кишининг истеъмол 
эҳтиёжини қондириш унинг ўзига боғлиқ, яъни дам олишга боришдан ёки 
ишлашга бориш қаттий назар одам (турист) ўз онгига ишонган ҳолда ҳар хил 
афзаллик аломатларини ўргатиб туристик хизматларни сотиб олишда онгли 
равишда йўналтиради. Эҳтиёж қўзғатувчи сабабини ўрганишда туристик 
ташкилотлар 
истеъмолчининг 
бозордаги 
асосий 
билиб 
олдида 
мураккабликлар юзага келади. Лекин эҳтиёжнинг қай даражада оғирлигини 
билиш лозим. Маркетинг ташкилотлари ёрдамида мижозларда шундай сотиб 
олиш хоҳишни ташкил қила олиш жуда муҳим. Бунинг учун қуйидагиларни 
билиш шарт.
1) Туризм таклифлар қандай қабул қилинмоқда. 
2) Қандай истеъмол эҳтиёжлари уларни қондиради. 
3) Қандай қизиқтирувчи омиллар ёки унинг тескариси, ривожланишда 
халақит берувчи таклифларни билиш лозим. 
4) Мижознинг хулқига қараб унга қайси хизмат тури ёқишини билиб 
олиш лозим.
5) Туризмни ривожланиши учун мижозларни талаб ва таклиф 
фикларини билиш. 
Бундан келиб чиқиб истеъмолчининг эҳтиёж қийинчиликларини 
синчиковлик билан ўрганиш лозим, бундай изланишлар туристик товарларни 
бозор талабига жавоб беришини таъминлайди.

---

172 
Шуни ҳисобга олиш лозимки, бу сабаблар такрорланмаган ва жуда 
қийин сабаблар (мотивлашиш) қоидаси мавжуд. 
Фрейднинг сабаблар қоидаси – киши хулқи аниқ психологик куч 
таъсирида, ўз хулқига ҳар доим ҳам, жавоб бера олмайди, бу таъсир сабаб 
қоидасига асос қилиб олинган. Буни шундай тасаввур қилиш мумкин у 
ўзининг ички ва ташқи хулқини рағбатлантирганда унга жавоб берувчи 
реакциясидан билиш мумкин. Бу маркетинг учун истеъмолчи хоҳишига 
қарши айланма бориш, жамоа томонидан қараганда бу эҳтиёж фойдали. 
А.Маслау сабаб қоидаси - кишининг хоҳиши ва эҳтиёжлари ҳар хил 
тенгликларга асосланган. Истеъмолчилар олий ва паст табақалардан келиб 
чиққан ҳолда ҳоҳиши ва эҳтиёжларини қондирадилар.
Биринчи ўринда истеъмолчи ўз эҳтиёжини қондириши учун 
овқатланади. Эҳтиёж қондирилгандан сўнг киши яна янги эҳтиёжларини 
қондириш учун ўзида сабабларни излайди. Бу қонунда маркетинг шундай 
хулоса чиқарадики истеъмолчининг эҳтиёжини унинг маблағларга боғлиқ. 
Бундан келиб чиқадики аввалги эҳтиёжлар қониқтирилгандагина юқоридаги 
эҳтиёж қониқтирилади. Бу билдирадики, элементлар эҳтиёжлар қаратилган 
товарлар бўлган тақдирда ўз-ўзини ифода қиладиган товарлар бўлади. Лекин 
аниқ равишдаги вазиятни ҳисобга олиш лозим. Кўпинча шундай вазият ҳам 
бўладики, мода киши эҳтиёжига тўғри келавермайди. Бу вазиятда киши 
талабидан кўра мода устун келиши мумкин . 
Маслоунинг қоидасига кўра туристик хизматнинг кўпгина турлари, 
киши ҳурмат билан муомала қилиш ва уни эътироф этиш - буларнинг 
ҳаммаси туристик хизматларни яхши кўрсатишга боғлиқ, яна туристларнинг 
талаби бўйича уларнинг талабини қондиришга ҳаракат қилинади. 
Шундай қилиб туристлар ўз соғлиқларни, ва ўз хавфсизликлар 
таъминланганлигини ўзлари ҳис қилишлари шарт (терроризм хавфи, жиноий 
жавобгарлик, соғлиқ). Шу сабабдан туристик, фирмалар шуни назарда 
тутиши лозимки, туристларнинг шахсий хавфсизлигининг сақланишини, 

---

173 
суғурта қилинишини ва тиббий ёрдам кўрсатилишини кафолатлаш лозим. 
Турист маблағига қараб иш бошлаши ёки дам олиши учун 
ташкиллаштирилган сафарга боради. Меҳмонхона ишчилари ва маҳаллий 
аҳоли томонидан уларни ҳурмат қилиш кафолатини бериш ҳам шартдир. 
Агар турист ўзини қийин маршрутларда (йўналиш) синамоқчи бўлса 
туристик фирмалар уларга шароит яратиб бериши лозим.(Масалан – тоғ 
сувларидан қайиқда тушиш, қийин тоғ тизмаларида юриш). 
Д. Шварцнинг сабаблар қоидаси рационал ва эмоционал сабабларни 
кўриб чиқади. Шундай туркумлаш асосда, асосий рационал сабабларини 
туристларда уйғотиш йўлларини ишлаб чиқади.