Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Manbalardan foydalanish uchun tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati: 
1. 
Qo`ng’urov .R, Karimov S. O’zbek tili stilistikasi va nutq madaniyati. 
Samarqand, 1984 y. 
2. 
Qilichev E; Qilichev B Nutq nadaniyati va uslubiyat asoslari. Buxoro, 2001 y. 
Texnologik xususiyatlardan kelib chiqqan holda keysning tavsifnomasi: 
Ushbu keysning asosiy manbai kabinetli, lavhasiz bo’lib, vaziyat davriy ketma 
- 
ketlikda o’tmishdan bugungi kun tartibida bayon etilgan. Keysning asosiy 
ob’yekti shaxsga yunaltirilgandir. Bu tashkiliy institutsional keys bo’lib, ma`lumotlar 
vaziyatlar va savollar asosida tuzilgan. 
 
70 

---

II.
Kеys-stadi:
 “Adabiy til me`yorlariga amal qilmaslik sabablari va oqibatlari” 
Kirish. Hozirgi o’zbek adabiy tili rivojlangan ijtimoiy mavqeyi 
yuksalgan ,say qal topgan fonetik va leksik-grammatik jihatdan 
me’yorlashgan milliy tildir. Etirof etish kerakki, o`zbek tilidagi ko`p 
shevaliylik sharoitida leksik meyorlarni belgilashning o`zigo xos 
qiyinchiliklari ham bor. Har bir sheva vakillarida malum tushunchani 
ifodalaydigan so`zning tabiiy ravishda o`z shevasidagi variantidan 
foydalanishga moneylik seziladi. Ishtimoiy muhitning tildan foydaklanish 
jarayoniga ta`sir ko`rsatishi tabiiy bir holdir. Kishilar o`z nutqlarida bilib 
bilmay yoki etiborsizlik oqibatida boshqa til elementlaridan ham 
foydalanadilar. Boshqa millat vakillari bilan birgalikda yashash, mehnat 
qilish, talim olish xullas muoamala jarayonida shudday xollar yuz beradi. 
Boshqa tillardan so`z o`zlshtirish nutqda zaruriyatga ko`ra ulardan 
foydalanish salbiy hodisa emas. Ammo buday so`zlar orasida varvarizm deb 
ataluvchi shunday bir qatlam mavjudki, ularni nutqda qo`llash-qo`llamaslik 
masalasiga adabiy til meyorlari nuqtaiy nazardan munosabat bildirish lozim. 
Nutqiy madaniyatga ta`sir etuvchi tildan tashqaridagi omillarni aniqlash va adabiy til 
me`yorlariga omal qilish qoidalarini ko`rsatib o`tish. 
Varvarizm sifatida qaraladigan so`zlar o`zbek tili uchun me`yor emas ammo biz 
ularni ijtimoiy muhit ta’siridan bo`lsa kerak albatta, farqiga bormasdan 
ishlataveramiz, nutqimizni nazorat qilmaymiz shu tarzda leksik me`yor nutq ham 
buziladi.
Shuning uchun ham tilda varvarizmlarning ishlatilishini ijobiy xodisa sifatida 
emas, balki me`yorning buzilishi deb qarash va ularni nutqda qo`llamaslik lozim.
Adabiy tilme`yorlariga yana shuni kiritish kerakki so`zlarda urg`u va 
Grammatik me`yorga amal qilish lozim. Undan tashqari nutqning to`g`riligi 
aniqliyligi, mantiqiyligi, tozaligi, nutqning tasirchanligi adabiy til qoidalarini o`z 
ichiga oladi. 
Topshiriq: Bizning nutqiy madaniyatimizga ta`sir etuvchi tildan tashqaridagi 
omillar qaysilar va adabiy til me`yorlariga amal qilish qoidalarini ko`rsatib o`ting.