Majburiyat qoidalarini o‘rganish shart

Chindan ham, nega aynan Yaponiya? Chunki bu mamlakat hech bir tabiiy resurslarga ega bo‘lmasdan turib, jahonda iqtisodiy salohiyati eng yuqori mamlakatlar qatorida turadi.
Sizga tanish mashhur Toyota, Nintendo, NTT DoCoMo, Canon, Honda, Takeda, Pharmaceutical, Sony, Nippon, Steel, Tepco, Mitsubishi va yana shunga o‘xshash 711 ta katta korporatsiyalar aynan Yaponida faoliyat yuritadi. Bu korporatsiyalar bugun xalqaro amaliyotda yapon tovarlarini dunyo brendiga aylantirishidamuhim ahamiyat kasb etmoqda.

Bu ishlar shunchaki o‘z-o‘zidan bo‘layotgani yo‘q. Buning tag-zamirida turgan eng muhim masalalardan biri boshqaruvni qay darajada tizimli ravishda yo‘lga qo‘yilganligidadir, deb fikr qilish mumkin. Yoki yapon menejment maktabining bosh mezoni insoniy munosabatlar negizi asosida shakllanganligidanmi?!
Boshqa davlatlar singari Yaponiyada ham boshqaruv san’ati bu davlatning tarixi, madaniyati hamda mentalitetini qay darajada yuqori qo‘yilganligini belgilab beradi.
Yapon menejment maktabi amerika, nemis, ingliz qolaversa, bizning boshqaruv usullarimizdan o‘zining ko‘p jihatlari bilan farq qiladi. Buni quyidagi misollar orqali ko‘rib chiqishimiz mumkin.
Adolatsizlikka qarshimiz
Yapon menejment maktabi jamoaviylikka asoslangan bo‘lib,jamoaning har bir a’zosi ijtimoiy kelib chiqishidan qat’iy nazar, tenglik tamoyili asosida ishga qabul qilinadi. Agar shunday qilinmasa bu holatga nisbatan ular “ADOLATSIZLIK” deb qaraydilar.
Majburiyat qoidalarini o‘rganish shart
Yapon korxonalariga ishga kirmoqchi bo‘lgan har bir xodimga oldindan “Majburiyat qoidalari” o‘rgatiladi, chunki xodimni kelgusida ish faoliyatini qay darajada olib borishi ushbu qoidalarni qay darajada o‘zlashtirganligiga bog‘liq.
sizni ish joyingiz kafolatlangan;
o‘zingizni jamoaga ishontiring;
siz jamoa uchun kerakli inson;
siz axborotni boshqarasiz;
siz sifat uchun ishlang;
siz tozalik va tartib uchun mas’ulsiz.
Ushbu murojaatnomaning har bir bandi xodimlarni o‘z ishini sidqidildan bajarishi uchun xizmat qilishiga undaydi. Bugun biz ham bu kabi amaliyotni joriy qilishimiz vaqti kelmadimikan?!
Siz kerakli va muhim insonsiz
Yaponlarning yana shunday bir xususiyati bor, qaysi lavozimda ishlashidan qat’iy nazar, xoh u rahbar bo‘lsin, xoh oddiy ishchi bo‘lsin, u o‘zini, o‘sha kompaniyaning muhim va kerakli insoni deb biladi.
Sodiqlik
Har bir xodim o‘z ishiga nisbatan yuqori darajada sodiq bo‘ladi. Ular bu sodiqlikni turli ko‘rinishlarda ko‘rsatishi mumkin. Masalan, ko‘plab xodimlar kamdan-kam hollarda dam olish kunlari va pullik ta’tillardan foydalanadilar.
Iqtisodiy samaradorlik
Yapon menejment maktabining yana bir muhim omili sifatida mehnat resurslarini kiritishimiz mumkin. Yaponlar mehnat unumdorligini oshirishda muntazam ravishda ishchilarining malakasini oshirib borish hamda korxonani zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish muhim, deb hisoblaydilar. Ular aynan shu yo‘l orqali iqtisodiy samaradorlikka erishadilar.
Qaror qabul qilishda qanday yondashish kerak
“Ringi usuli, bu nima?”, deb qiziqayotgan bo‘lsangiz kerak? Bu yaponlarning mashhur qaror qabul qilish usuli. Yaponlar biror masala yuzasidan qaror chiqarmoqchi bo‘lsa, odatda muammoni joyiga borib, ko‘rib, o‘rganib, ishchilar bilan kelishgan holda bir qarorga kelishadi. Yana bir narsani unutmasligimiz kerak yapon korxonalarida har bir xodim fikrini hurmat qilishlik bu juda muhim sanaladi, shuning uchun har bir xodim qaysi lavozimda ishlashidan qat’iy nazar o‘z fikriga egadir. Bu esa jamoada o‘z fikrini o‘zgalar fikridan ustun qo‘ymaslik uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Subordinator kim?
Odatda yapon korxonalarida qabul qilinayotgan qarorlarni asosliligini belgilab beruvchi subordinatorlar mavjud bo‘lib, ularguruhlarda munozarali biror masalani hal etishda yoki biror vazifalarni belgilab berishda ishtirok etishadi, bu jarayonlarda har bir xodimning fikri muhim ahamiyat kasb etadi, shuning uchun ham xodimlarning qarori muhim sanaladi. Agar subordinator vaziyatni nazorat qila olmasa, o‘rta menejer aralashuvga kirishadi va shaxsan o‘zi boshqaradi. Bu qiyin vaziyatdan chiqib ketishga yordam beradi. Bu esa korxonaning qaror qabul qilishda ijobiy natijaga erishishiga katta yordam beradi.
Tekshirish – yordam modeli nima?
Yapon korxonalarida boshqaruv ko‘rsatmalarini berish, buyruq berish yo‘li orqali emas, balki maslahat berish yo‘li orqali amalga oshiriladi. Yapon xalqi buni “YORDAM BЕRISH” deb tushunadilar. Bu esa ishlab chiqarish jarayonidagi zaif tomonlarnianiqlashga katta sabab bo‘ladi, yaponlar bu jarayonlarni “TЕKSHIRISH – YORDAM” modeli deb tushunadilar.
Haqorat emas qo‘llab-quvvatlash
Yapon korxonalarida xodimlar o‘rtasidagi jamoaviy intizomni saqlash tahqirlash, haqorat qilish yo‘li bilan emas, aksincha qo‘llab-quvvatlash yo‘li orqali erishiladi.
Yaponlar o‘z ishchilarini doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlab turishdan charchashmaydi. Agar baxtsiz hodisalar ro‘y berganda ularning hayotini saqlab qolish uchun moliyaviy ko‘mak ko‘rsatish, xodimlarni malakalarini oshirish uchun o‘quv kurslarda o‘qitish, o‘z vazifalarini yuqorida darajada bajarganligi uchun taqdirlash, o‘z ishiga hamda jamoaga sodiqligi uchun sovg‘alar, pulhamda qo‘shimcha ta’tillar berish shular jumlasidandir.
Ular bu usulni uzoq yillar mobaynida o‘z amaliyotlarida sinab ko‘rishgan, inson harakatini tezlashtiruvchi yagona kuch bu jazodan ko‘ra ko‘proq rag‘batlantirish, deb hisoblashadi.
O‘z xatolarini anglash
Yapon korxonalarida jazo umumanqo‘llanilmaydi, deb ayta olmaymiz. Agar xodim o‘z ishiga nisbatan e’tiborsizlik qilsa, belgilab berilgan vazifani bajarmasa, dastlab ogohlantirish, qasddan o‘sha ish yana takrorlansa jarima hamda eng oxirgi bosqich – ishdan haydash darajisigacha jazo qo‘llanilishi mumkin.
Yaponlarda mehnat shartnomasi umrni oxirigacha tuziladi!
Faqat birgina holda ish joylaridan chetlashtirish mumkin: o‘g‘irlik, poraxo‘rlik, ish joyiga qarshi qilingan harakat, yuqori lavozimdagi shaxslarning ko‘rsatmalarga nisbatan qasddan itoatsizlik qilgan holatlardagina mehnat shartnomasi bekor qilinadi.
Jazo choralarini qo‘llash usuli ishchilarni qo‘rqitish uchun emas, aksincha, xodimlar o‘z xatolarini anglashi uchun qo‘llaniladi.Shuning uchun har bir korxonada intizomni rag‘batlantiruvchi shiorlar mavjud bo‘lib, buni biz korxonaning kerakli burchaklariga ilinganligini ko‘rishimiz mumkin bo‘ladi.
Siz erkinsiz
Yapon menejerlari o‘zlari faoliyat yuritayotgan kompaniyaning boshqaruvi va maqsadlari to‘g‘risida ishchilariga doimiy tushuntirish ishlari olib borishligi talab etiladi. Chunki ishchi-xodimlar kompaniyaning ichki va tashqi siyosati to‘g‘risida kundalik ma’lumotlarga ega bo‘lib borishlari muhim. Ishchilarga esa ma’muriyatga erkin kirish huquqi berilgan, chunki kompaniyaning muvaffaqiyati ularning ham muvaffaqiyati sanaladi.
Kamchiliklar yo‘q
Yapon menejment maktabida sifatni boshqarishning tarixiy shartlaridan biri shundan iboratki, har qanday ishlab chiqilgan mahsulot o‘zida “kamchiliklar yo‘q” degan xarakterni ifodalab kelishi kerak, deb qaraydilar. Bu orqali ular nafaqat tovarlarning sifatini, balki har bir ishchining bajargan ish sifati uchun mas’uliyatini oshirish kerakligini bildiradi.
Ixtiyoriylik
Yapon korxonalarida ishlab chiqilgan mahsulot sifati uchun hamma birdek javobgar hisoblanishadi. Shuning uchun yaponlarda xodimlarni biror ishga jalb qilmoqchi bo‘lsa, birinchi o‘rinda ularning shu ishga nisbatan xohish-istagi bor-yo‘qligi o‘rganiladi. Sababi esa insonda o‘z ishiga nisbatan ixtiyoriylik va mas’uliyat bo‘lmas ekan, u bu ishni yurakdan bajarmaydi (Bu holatda bajarilgan ishdan hech qanday sifat kutib bo‘lmaydi), deb hisoblashadi.
O‘zini-o‘zi rivojlantirish
Yaponlar bir daqiqa vaqtdan ham unumli foydalanishga harakat qiladigan xalq. Bo‘sh qoldim deguncha, o‘z ustida ishlashdan charchashmaydi. Korxonalarda xodimlar uchun maxsus kutubxonalar tashkil etilgan bo‘lib, har bir xodim dam olish paytida o‘z bilim saviyasini oshirish uchun kitoblar mutolaa qilishadi.
Innovatorlar
Yaponlar yangilikka intiluvchi, har bir narsadan maksimal darajada yangilik qidiruvchi innovatorlar hisoblanadi. Tasavvur qiling, qanday korxona bo‘lishidan qat’iy nazar, har bir xodim yiliga kamida 20-25 tagacha korxonani rivojlantirishga doir innovatsion loyihalarini taqdim qilishadi.
Xulosa qilib aytgandabu mamlakatning iqtisodiyoti yoki boshqaruv tizimi mukammal, degan fikrdan yiroqmiz. Sizlarni o‘ylashga va fikrlashga undamoqchimiz xolos.