Majburiyatini

Birinchidan, ta’lim sifatini tadkik kilishning konkret mak­ sad va vazifalarini belgilash.
Ta’lim sifatini baxolash kuyidagi maksadlarni kuzlab amalga oshirilishi mumkin:

• 
  kadrlar tayyorlashning sifat darajasini oshirish;
  
• 
  ta’lim sifati darajasi dinamikasini taxlil kilish;
  
• 
  ta’lim sifatining ilk darajasini aniklash;
  
• 
  ta’limning berilgan dolati kursatkichlarini shakllantirish;
  
• 
  ta’limning oralik xolatini belgilash;
  
• 
  ta’lim oluvchilarni boskichma-boskich attestatsiyalash;
  
• 
  muxandis-nedagog xodimlarni attestatsiyalash;
  
• 
  mux;andis-pedagog xodimlar faoliyatini ragbatlantirish;
  
• 
  mavjud ta’lim sifatini uzimizning eng yaxshi yutuklarimiz va jadon yutuklari bilan kiyoslash;
  

* boshkaruv organlari, buyurtmachilar, attestatsiya komissiyala- ri, jamoat tashkilotlari uchun statistik disobotlar tuzish va bosh­ kalar.
Ushbu ruyxatni konkret vaziyat va sharoitdan kelib chikib, tuldi- rish yoki konkretlashtirish mumkin.
Ikkinchidan, ulchash va bax,olash asoslari, metodlari va vosita- larini tanlash.
Eng avvalo, tadkikot ob’ekta sifatini bax;olash amalga oshiri- ladigan etalon-normativ asosni sinchiklab urganish kerak buladi.
Boshkaruv xodimlari konkret kasb va ixtisosga tatbikdn turli xil malaka darajasiga kuymadigan talablarini tarifikatsiya va attestatsiya tizimi xujjatlarini urganish asosida anikdaydilar. Bilim, shaxe, umumiy ta’lim darajasiga kuy il adigan talablar DTS, malaka tavsifi bilan anikdanadi.
Bundan tash^ari, TM direktori va uning urinbosarlari DTSga mos keluvchi nazorat tadbirlarini utkazish tartibiga kuyitadigan umumiy talablarni bajaradilar. Nazorat tadbirlari uch turli buladi: kirish nazorati, oralik, nazorat va chikali nazorati (P. X. Shakurov). Pedagog kadrlarga kuyiladigan talablar pedagogik, muxandis-pe-
dagogik va muxandislik ta’limi standartlari bilan belgilanadi.
Ta’limning tegishli turidagi ta’lim muassasalari tugrisidagi nizomlarda DTS doirasidagi ta’lim tizimida uk,ishni tugatgan shaxs- larni attestatsiyalash kuzda tutilgan. Bunda ta’lim muassasalariga uzlashtirishning baxolash, uni joriy nazorat kilish shakli, tarti- bi, davriyligini va ta’lim oluvchilarni oral ik, attestatsiyadan utka- zishni mustak,il belgilash imkoniyagi berilgan. DTS ta’lim olish shaklidan kdt’iy nazar bitiruvchshtarning ma’lumoti va malaka da­ rajasini ob’ektiv baxolashning asosi bulib xizmat k^shadi. Birok, TM uz faoliyatida fakdt DTSga kdrab ish tutmaydi. Asosiy vazi- fa — shaxe extiyojlarini krndirish uchun zarur sharoit yaratish.
Biz «ma’lum vak.t oraligida uziga nisbatan x,arakatda bulgan in- son xisob boshlanadigan nuk^ta bulgan» ulchov shkalasini tak,ozo etuv- chi nuk,tai nazarga tula kushilamiz (I. A. Kolesnikova). Bunday kon- sepsiyada baxo shkalasi kup ulchamliga aylanadi xamda shaxe xaet faoliyatining uziga xosliklari bilan boglik, buladi, DTSga esa, ta’lim oluvchining uz imkoniyatlarini uzi baxolashi, u yoki bu ij­ timoiy va ta’lim-kasb-xunar soxasiga kirishini ta’minlash uchun muljal sifatida kdrash mumkin.
Aksariyat tadk;ik,otchilar tayyorgarlik darajasini baxolash bir- dan-bir maksad bulmay, kadrlar tayyorlashning optimal tashkiliy shakllari va metodik usullarini izlash mak,sadida utkaziladi, deb Xisoblaydilar. Ulchash samaradorligini ta’minlash uchun umumkd- bul kdlingan shkalalarga ega bulish zarur (I. Pfansagel).
Bir xususiyatni ulchashda, ba’zan mavjud xolatdan kelib chik,ib, turli ulchov shkalalaridan foydalaniladi:

• 
  nomlar shkalasi — urganilayotgan ob’ektlarning kdndaydir alomati uxshashligi yoki farkdi ekanligini anik,lash imkonini be­ radi;
  
• 
  tartib yoki daraja shkalasi — baxolanayotgan ob’ektni, uning xususiyatlarini uzgarmaydigan tartibda mikdoriy tavsiflashni tar- tibga solishni tak;ozo etadi;
  
• 
  baxo shkalasi — tartib shkalalari jumlasiga kiradi, ammo urta­ cha arifmetik kattalikni xisoblab chikish imkonini bermaydi;
  
• 
  ingervallar shkalasi — ob’ekt ulchamlaridagi farkni anik- lash imkonini beradi;
  
• 
  munosabat (nisbat)lar shkalasi — barcha statistik disob-ki- tobni amalga oshirish imkonini beradi.
  

Tadkdk kilinayotgan omillarning sifat darajasiga ta’siri da- rajasini anikdash uchun butun bir ulchash metodlari tizimi kulla- nadi.