Majolis un-nafois

Dari har kaski, zadam bexudu loya’qil bud”. (MN.25)
Tarj: Mayning xaromligi sababini madrasa ahlidan so’ray dedim, kimning eshigini qoqsam, (undagi kishi) hushsiz va uchib yotgan edi.¹⁶
“Va mashhur mundoqdurkim, bu ab’yot Mavlono Hakim tabibning xotuni Mehriningdur”. Bu bayt Hofiz g’azaliga nazira tarzida bitilgan. Navoiyshunos olima, Professor Suyima G’aniyeva “Shoira Mehri” nomli maqolalari O’zbekiston madaniyati jurnalida 1966 yil, 9- may sonida bosilib chiqqan. Tazkiraning 4-majlisida Shayhzodai Ansoriy haqida ma’lumot bera turib, uning volidasi Bediliy tahallusi bilan ijod qilganini aytib o’tadi: “Andoq zohir bo‘lurkim, volidasi ham xushtab’durur va “Bediliy” taxallus qilur. Go‘yo bu matla’ aningdurkim:
Ravam ba bog‘u zi nargisi du di davom kunam
Ki, to nazorai on sarvi xush xirom kunam. (MN.138)
Tarj.: Ul sarvning go‘zal yurishini ko‘rmoq uchun bog‘ga boraman u nargis gulidan ikki ko‘z qarz olaman..” Bediliy shoiralar haqida ma’lumot beruvchi tazkiralarda, jumladan Mogai Rahmoniyxonimning “Parda nishinoni suxango‘y” (Parda ostidagi so‘z san’atkorlari) nomli asarida Bediliy Hirotda anchayin ma’lum shoira bo‘lganligi qayd qilinadi. Mavlono Zeboiy – shoiralar haqida ma’lumot beruvchi tazkiralarda Zeboiyning ayol shoira ekanligi ta’kidlanadi va Jomiy uni madh etgani bayon etiladi. Navoiy uni baytini eshitganligini aytadi: “Mavlono Zeboiy – faqir ani ko‘rmaymen, ammo she’rin eshitibmen. Bu matla’aningdurkim:
Qomatat shevai raftor chu bunyod kunad,
Sarvro bandai xud sozadu ozod kunad”. (MN.107)
I bob bo’yicha olib borgan izlanishlarimiz quyidagi xulosalarga olib keldi ya’ni , Alisher Navoiy “Majolisun nafois” tazkirasini ilk marotaba 1491 yilda yozib tugallagan. So’ngra unga bir qancha aniqliklar kiritib, 1498-99 yillarda uning ikkinchi, qayta ishlangan nusxasini yaratdi, ayrim biografik noaniqliklarni bartaraf qildi. XVI asrning o’zida “Majolisun nafois”ning fors tiliga 3 marta tarjima qilinganligi Movarоunnahr, Eron va Turkiyada tazkiraga zo’r qiziqish bilan qaralganidan dalolat beradi.
Birinchi tarjima 1521-22 yillarda Hirotda Tаhmasp shohning saroy shoiri Fahriy bin Sulton Muhammad Amiriy tomonidan qilingan. Ikkinchi tarjima Istanbulda 1522-23 yillarda tugallangan. Mutarjimi Muhammad Qazviniydir. Uchinchi tarjima taxminan 1598 yilda Shoh Ali Abdulali tomonidan Nishopurda Din Muhammad hukmronlik qilgan davrlarida bajarilgan.Tazkira sakkiz bo’limdan iborat bo’lib, Navoiy ularni “majlis”lar deb ataydi. Bularda Navoiy 459 ta shoir, turli xil kasb egalari bo’lgan ijodkorlar hamda oz bo’lsada o’zbek shoiralari haqida ma’lumot beradi. “Majolisun nafois” asari o’zbek tilida yaratilgan eng birinchi ham mukammal tazkira deya bemalol ayta olamiz. Tazkiranavislik an’analarida uning o’rni beqiyosdir.