Makroekonomikalıq turaqlılıq hám rawajlanıwdı támiyinlewde pul-kredit siyasatınıń ornı

Pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń usıl hám mexanizmleri (inflyatsion targetlash rejimine ótiwdiń áhmiyeti)
Ishki bazarda bahalar turaqlılıǵındı támiyinlew wazıypası pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń anıq strategiyası hám tolıq jobası bolıwın hám de maqsetli kórsetkishlerge erisiw ushın nátiyjeli instrumentler hám mexanizmlerdi talap etedi.
Pul-kredit siyasatı rejimlerinen paydalanıwdıń xalıq aralıq tájiriybesi
Rawajlanǵan hám rawajlanıp atırǵan mámleketlikler oraylıq bankleri tárepinen keń qollanilayotgan usıllar inflyatsion targetlash, monetar targetlash, valyuta stuldı targetlash hám nominal yakorsiz rejimlerdi óz ishine aladı.
Inflyatsiyaning maqsetli kórsetkishlerine erisiw wazıypası kópshilik oraylıq bankler ushın bas maqset esaplansa -de, joqarıda belgilengen usıllar tiykarlanıp operativ hám aralıq qaratrga qaray parıq etedi.
Monetar targetlash rejimi
Pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń bul usılında bahalar turaqlılıǵındı támiyinlew maqsetinde pul agregatlari, rezerv pullar hám pul massası kólemleri ózgeriwin baqlaw názerde tutıladı.
Bul strategiyanıń nátiyjeli qollanılıwı inflyatsiya kórsetkishleri hám pul agregatlari ortasındaǵı bekkem turaqlı baylanıslılıq bolıwın talap etedi. Bunda inflyatsiyaning maqsetli kórsetkishlerine pul agregatlari kólemin maqul túsetuǵın dárejede ustap turıw jardeminde eriwiladi.
Monetar targetlash rejimi 1970-shi hám 1980-shi jıllarda AQSh, Kanada, Ullı Britaniya, Germaniya, Shveytsariya hám basqa rawajlanǵan mámleketlerde aktiv qollanılǵan.
Usınıń menen birge, sońǵı jıllarda finans bazarlarınıń rawajlanıwı hám jańa finanslıq instrumentlerdiń ámeliyatqa engiziliwi esabına aqshaǵa salıstırǵanda talaptıń nobarqaror dárejede bolıwı usı usıl natiyjeliliginiń tómenlewine alıp keldi.
Nátiyjede oraylıq bankler pul massasındaǵı ózgerislerge nátiyjeleri tásir kórsetiw hám inflyatsiyaning maqsetli kórsetkishlerin támiyinlew múmkinshiligi shekleniwi gúzetildi.
Pul agregatlari hám inflyatsiya dárejesi ortasındaǵı baylanıslılıqtıń kúshsizleniwi sebepli kópshilik oraylıq bankler tárepinen pul agregatlarini targetlash ámeliyatınan waz keshilib, inflyatsion targetlash rejimin engizilishiga sebep boldı.
Monetar targetlash rejimi pul usınısı hám talabınıń keskin ózgerisleri baqlanǵan rawajlanıp atırǵan hám ótiw dáwirindegi mámleketlerde ekonomikalıq rawajlanıwdıń dáslepki jıllarında nátiyjeli strategiya retinde keń ko'llanilgan. Bunda inflyatsiya boyınsha tiyisli kórsetkishlerdi belgilewde ekonomikalıq ósiwdi xoshametlew maqsetlerinen kelip shıǵılǵan.

1994 jıldan baslap Ózbekstanda ámelge asırılǵan pul-kredit siyasatı da pul massasınıń keskin ósip ketiwin aldın alıw arqalı milliy valyuta turaqlılıǵındı támiyinlew maqsetlerine qaratildi. Bunda rezerv pullar hám pul massasınıń ózgeriwi operatsion hám de aralıq qaratr retinde qollanildi.

Usı rejim rásmiy monetar targetlash dep klassifikaciyalansa-de, ámeliyatda milliy valyutanıń almasıw stuldı dollarǵa bólew arqalı basqıshpa-basqısh devalvatsiya etip barılǵanlıǵı sebepli birpara xalıq aralıq institutlar hám qánigeler tárepinen bul rejim aralas túrge kiritilgen.

Bir waqtıniń ózinde eki maqsetke jóneltirilgen almasıw stul siyasatı sırtqı shoklar payda bolǵan sharayatlarda nátiyjesiz ekenligin kórsetdi. Bunda bir tárepden altın -valyuta rezervlarini asırıw wazıypası qoyılǵan bolsa, ekinshi tárepden swmning almasıw stuldı málim bir dárejede ustap turıw maqseti gózlengen. Óz gezeginde, usı almasıw stul tólew balansı jaǵdayı hám sırtqı ekonomikalıq sharayatlardı ózinde sáwlelendirmegen.
Bunday siyasat, óz gezeginde, ishki valyuta bazarında mashqalalardi júzege keltirip, nátiyjeli pul-kredit siyasatın júrgiziw múmkinshiliklerin pasaytirdi. Bunnan tısqarı, pul-kredit instrumentlerinen paydalanıwdıń passiv rejimi monetar targetlashni nátiyjeli qóllawda qosımsha qıyınshılıqlar tuwdırdı.
Pul massası ózgeriwin faktorlar tiykarında analizi, pul massası ósiwi túrli dáwirlerde altın -valyuta rezervleriniń asıwı hám de ekonomikanı kreditlash kólemleriniń keńeytiw esabına támiyinlengenligin kórsetip atır.

Juwmaq
Milliy ekonomika qásiyetlerin inabatqa alǵan halda, pul-kredit siyasatı rejimleriniń ayriqsha tárepleri hám tásirliligi analizi orta múddetli keleshekte Oraylıq banktiń ústin turatuǵın maqseti retinde bahalar turaqlılıǵınǵa erisiw wazıypasına inflyatsion targetlash rejimi júdá sáykes keliwin kórsetip atır. Sonnan kelip shıqqan halda, pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń princip hám usıllarınıń inflyatsion targetlashga basqıshpa-basqısh jóneltiriw ushın zárúrli huqıqıy tiykarlar hám tayansh ekonomikalıq sharayatlar jaratıldı.
Atap aytqanda, valyuta siyasatınıń liberallashtirilishi hám bazar sharayatlarında almasıw stuldıń qáliplesiwin támiyinlew boyınsha sharalar, Oraylıq banktiń ústin turatuǵın maqsetleri hám ámeliy ǵárezsizligin anıq belgileniwi, pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń aktiv basqıshına o'tilishi, inflyatsiyani esaplaw hám bahalaw usılların rawajlanıwlashtirilishi, sonıń menen birge ashıqlıqtıń asırılıwı hám kommunikatsion siyasattiń kúshaytirilishi sıyaqlı ámeliy sharalar inflyatsion targetlashga ótiw ushın tiykarǵı sharayatlardı jaratadı.
Usınıń menen birge, ámeldegi xaterler hám tosıqlar inflyatsion targetlash rejimin engiziw wazıypasınıń orınlanıwın qıyınlastıradı.
Óz gezeginde, Oraylıq bank tiykarǵı itibardı prognozlaw hám analitik bazanı bekkemlewge, pul-kredit siyasatı instrumentlerin jetilistiriw hám olardıń tásir kanalların kúsheytiwge, komunikatsion siyasatti rawajlandırıw hám xalıqtıń isenimin asırıw sıyaqlı wazıypalarǵa qaratadı.
Oraylıq bank bul rejimge basqıshpa-basqısh ótiw boyınsha ilajlardı ámelge asırıwda tiyisli ministrlik hám keńseler menen umtılıw-háreketlerdi birlestiradi hám sheriklikte iskerlik júrgizedi.
Ulıwma alǵanda, inflyatsion targetlashga ótiw pul-kredit siyasatı salasınıń barlıq táreplerin tupten qayta kórip shıǵıw hám jetilistiriwdi talap etedi. Bul bolsa, óz gezeginde, uzaq múddetli keleshekte turaqlı ekonomikalıq ósiwdiń hasası bolǵan makroekonomikalıq turaqlılıqtı támiyinlewde sapa tárepten jańa basqıshqa o'tilishini ańlatadı.
Bul Konsepsiya Ózbekstan Respublikası Ekonomika ministrligi hám Finans ministrligi menen kelisim.


Paydalanılǵan ádebiyatlar