Makroekonomikalıq turaqlılıq hám rawajlanıwdı támiyinlewde pul-kredit siyasatınıń ornı 3

2.1. Ózbekstanda inflyatsion strategiyalaw rejimin engiziw keleshekleri

Turaqlı ekonomikalıq rawajlanıw hám makroekonomikalıq siyasatti ámelge asırıw usıllarınıń bazar instrumentlerinen paydalanıw tiykarında tupten qayta kórip shıǵilıwı munasábeti menen ishki bazar daǵı baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew pul-kredit siyasatınıń bas maqseti retinde belgilendi.

Bunda inflyatsiya pátin tómenletiw jáne onı tómen dárejede saqlap turıw orta múddetli keleshekte makroekonomikalıq turaqlılıq hám ekonomikalıq ósiwdi támiyinlewde tiykarǵı shárt retinde qaraladı.

Ishki valyuta bazarınıń liberallashtirilishi pul-kredit siyasatınıń princip hám usılların basqıshpa-basqısh inflyatsion strategiyalawga qaratıw ushın zárúr bolǵan tıykardı jaratadı. Orta hám uzaq múddetli keleshekte baxalar turaqlılıǵındı támiyinlewde inflyatsion strategiyalaw nátiyjeli usıl esaplanadı.

Ózbekstan sharayatında inflyatsion strategiyalaw rejiminiń tańlanıwı qatar sebepler menen anıqlama bernedi. Birinshiden, búgingi kúnde inflyatsion strategiyalaw pul-kredit siyasatınıń tásirli rejimi retinde ózin tastıyıqlay otirip, orta múddetli keleshekte baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew maqsetine eń muwapıq keliwshi rejim esaplanadı.

Ekinshiden, monetar agregatlar yamasa valyuta almasıw kursin strategiyalaw sıyaqlı rejimlerdiń ámeliyatqa qollanılıwı tájiriybesi olardıń Ózbekstan sharayatı hám zamanagóy talaplarǵa uyqas kelmewin kórsetip atır.

Atap aytqanda, valyuta almasıw kursin strategiyalaw rejiminde kurstıń turaqlı tárzde maqsetli dárejede saqlap turılıwı xalıq aralıq rezervlarni sezilerli dárejede kemeytirip, valyuta daǵdarısınıń kelip shıǵıw xaterin asıradı.

Valyuta almasıw kursin strategiyalaw rejiminde valyuta kursin uyqas túrde ózgertiw arqalı sırtqı unamsız tásirinlerdi ortashalastırıw múmkinshiligi sheklenedi.

Bunnan tısqarı, usı rejimde Oraylıq banktiń tiykarǵı itibarı tek ǵana valyuta almasıw kursinń maqsetli dárejesin támiyinlewge qaratılıwı sebepli ishki maqsetlerge qaratılǵan ǵárezsiz pul-kredit siyasatın ámelge asırıw múmkinshiligi sheklenedi.

Basqa tárepden, ekonomikanı liberallastiriw hám strukturalıq ózgertiw, sonıń menen birge, xufyona ekonomikanıń sezilerli dárejede ámeldegi bolıwı sharayatlarında pul agregatlarining keskin ózgeriwi gúzetiliwi múmkin. Bul bolsa, óz gezeginde, monetar strategiyalaw rejimi sheńberinde maqsetli kórsetkishlerdi ornatıw hám oǵan erisiw wazıypasın quramalılastıradı.

Usınıń menen birge, pul agregatlari hám inflyatsiya arasındaǵı turaqlı baylanıslılıqtıń tómenlewi monetar strategiyalaw rejimi natiyjeliligin azaytadı.

Mámleketimizde valyuta siyasatın liberallastiriw boyınsha ámelge asırılǵan ilajlar hám de baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew boyınsha anıq maqsetlerdiń belgileniwi inflyatsion strategiyalawga ótiw ushın tayansh shárt-shárayatlar jaratadı.

Xalıq aralıq tájiriybege tiykarınan, inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw tómendegi jónelisler boyınsha makroekonomikalıq sharayatlar bar ekenligin hám kompleks ilajlar ámelge asırılıwın talap etedi:

• pul-kredit siyasatın júrgiziw, yaǵnıy transmission mexanizm natiyjeliligin asırıw ;

• valyuta bazarı iskerligin jáne de liberallastiriw hám jetilistiriw;

• pul-kredit siyasatınıń ámeldegi instrumentlerin jetilistiriw hám jańa zamanagóy bazar instrumentlerin engiziw;

• banklararo pul bazarı iskerliginiń ashıqlıǵın asırıw hám rawajlandırıw ;

• makroekonomikalıq prognozlaw hám analiz qılıw potencialın bekkemlew;

• pul-kredit siyasatınıń sońı maqseti hám qollanılatuǵın instrumentler tuwrısında keń jámiyetshilikti xabarlı qılıw maqsetinde pul-kredit siyasatınıń anıqlıǵı hám ashıqlıǵın asırıw ;

• kommunikatsion siyasatti jetilistiriw;

• Oraylıq banktiń institutsional bazasın rawajlandırıw ;

• moliya bazarın, sonday-aq, mámleket qımbatlı qaǵazlar bazarın rawajlandırıw ;

• makroekonomikalıq siyasatti nátiyjeli muwapıqlastırıw ;

• ekonomikanıń barlıq tarmaqlarında strukturalıq reformalardı tabıslı ámelge asırıw.

Ulıwma alǵanda, inflyatsion strategiyalawga ótiw pul-kredit siyasatınıń barlıq tiykarǵı baǵdarların tupten qayta kórip shıǵıw hám jetilistiriwdi talap etedi. Bul koncepciyada názerde tutılǵan ilajlardıń basqıshpa-basqısh ámelge asırılıwı bazar mexanizmleri hám instrumentleri tiykarında pul-kredit siyasatı natiyjeliligin asırıw boyınsha strategiyalıq wazıypalar atqarılıwı ushın tiykar bolıp xızmet etedi.

Pul-kredit siyasatın ámelge asırıw hám rawajlandırıw boyınsha bul Konsepsiya óz ishine 2018-2021 jıllar ushın mólsherlengen ilajlar “jol kartası”ni óz ishine aladı.

Usı jol kartasın islep shıǵıwda tiykarǵı itibar inflyatsion strategiyalawning mexanizm hám principlerıni orta múddetli keleshekte nátiyjeli engiziw ushın zárúrli shárt-shárayatlardı jaratıw boyınsha sharalardı ámelge asırıwǵa qaratildi.

Pul-kredit siyasatınıń transmission (ótkeriw) mexanizmi

Ekonomikada baxalar turaqlılıǵındı támiyinlewde pul-kredit siyasatı ilajlarınıń jalpı talap hám inflyatsiya dárejesine nátiyjeli tásir mexanizminiń bar ekenligi xal etiwshi áhmiyetke iye boladı.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminde Oraylıq bank inflyatsiya boyınsha qoyılǵan maqsetten kelip shıǵıp, procent stavkaların ózgertiredi hám ornatadı.

Ekonomikada inflyatsion xaterler kúshayganda, Oraylıq bank dástúriy tárzde procent stavkaların asırıw arqalı pul-kredit qatańlastıradı.

Bul sharalardıń ekonomikanıń real sektorına tásir qılıw dárejesi hám múddetleri pul-kredit siyasatı transmission mexanizmleriniń natiyjeliligi menen belgilenedi.

Pul-kredit siyasatınıń transmission mexanizmi ózinde Oraylıq bank procent stavkaları ózgeriwiniń ekonomikalıq aktivlikke hám sońıında inflyatsiya dárejesine tásir ótkeriw procesin sáwlelendiredi.

Pul-kredit siyasatınıń ekonomikaǵa tásiri bólek transmission kanallar arqalı ámelge asıriladı. Tiykarǵı kanallar retinde tómendegilerdi kórsetiw múmkin:

• foiz kanalı ;

• kredit kanalı ;

• valyuta kursin kanalı ;

• inflyatsion kutilmalar kanalı ;

• aktivlar bahası kanalı.

Procent kanalı pul-kredit siyasatınıń ekonomikaǵa tásir etiwshi dástúriy kanalı esaplanadı. Oraylıq bank procent stavkasınıń ózgeriwi ekonomika daǵı ulıwma procent stavkaları dárejesine tásir kórsetip, investitsiya/jamg'arma dárejesin ózgertiw arqalı ekonomika daǵı jalpı talaptıń ózgeriwine alıp keledi. Jalpı talaptıń ózgeriwi, óz gezeginde, inflyatsiya dárejesine tásir etedi.

Oraylıq banktiń tiykarǵı procent stavkası hám jalpı talap arasında tuwrıdan-tuwrı baylanıslılıq ámeldegi bolmasada, procent stavkası ózgeriwiniń tásiri basqa kanallar arqalı da ámelge asadı.

Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki qayta finanslash stavkasınıń ekonomika daǵı procent stavkalarına tásiri boyınsha analizler olar arasında turaqlı baylanıslılıq bar ekenligin kórsetip atır.

Áyne waqıtta transmission mexanizm procent kanalınıń tásirin Ózbekstan sharayatında sheklengengini banklararo pul bazarınıń ashıq emesligi hám jetkiliklishe rawajlanbaǵanlıǵı menen anıqlama beriw múmkin.

Atap aytqanda, banklararo pul bazarında kommerciya bankleri aktivliyatining sustligi hám operatsiyalar kólemleriniń kishiligi procent kanalınıń natiyjeliligin pasaytiradi.

2017 jıldıń ekinshi yarımınan Oraylıq bank tárepinen kommerciya banklerine qısqa múddetli likvidlikni usınıw operatsiyaları aktivlestirildi. Lekin bunda birden-bir banklararo pul bazarınıń joqlıǵı hám de pul-kredit instrumentleri tásiriniń sheklengenligi ámelge asırılıp atırǵan sharalar nátiyjesin pasaytirmoqda.

Júzege kelgen jaǵdaydan kelip shıǵıp hám de pul-kredit siyasatı transmission mexanizminiń procent kanalın kúsheytiw hám pul bazarın nátiyjeli tártipke salıw maqsetinde 2018 jıldıń birinshi yarım jıllıǵında qısqa múddetli pul resurslarini tartıw hám jaylastırıw boyınsha banklararo pul bazarınıń birden-bir elektron platformasini jaratıw názerde tutılǵan.

Usınıń menen birge, pul-kredit siyasatınıń transmission mexanizminiń procent kanalın bekkemlewde zárúrshilik payda bolıwǵanda Oraylıq bank tárepinen bank sistemasındaǵı artıqsha likvidlikni tartıw boyınsha operatsiyalar ámelge asıriladı.

Sonı aytıp ótiw kerek, pul-kredit siyasatınıń transmission mexanizmi natiyjeliligin támiyinlew hám procent instrumentlerin optimallastırıw maqsetinde Oraylıq banktiń pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı kórsetkishi retinde tiykarǵı stavka hám procent koridorini 2019 jıldan ámeliyatqa engiziw názerde tutılǵan.

Likvidlik usınıw hám tartıw boyınsha pul-kredit siyasatı instrumentleri túrleriniń keńeytiriliwi Oraylıq banktiń tiykarǵı operatsiyaları boyınsha procent koridorini qáliplestiriwge xızmet etedi.

Ekonomikanı liberallastiriw hám ol jaǵdayda bazar mexanizmleri tásiriniń asıp barıwı menen bir qatarda aktiv pul-kredit siyasatınıń ámelge asırılıwı transmission mexanizmdiń procent kanalın sezilerli dárejede bekkemlenip baradı.

Kredit kanalı pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı tásir kanallarınan biri bolıp, bul kanal arqalı procent stavkası ekonomikanıń real sektorındaǵı processlerge óz tásirin kórsetedi. Usı kanaldıń natiyjeliligi kóp tárepten kredit resurslarına bolǵan talap hám usınıstıń Oraylıq bank procent stavkalarınıń ózgeriwine salıstırǵanda tásirliligine baylanıslı esaplanadı.

Búgingi kúnde ekonomika daǵı pul massası asıwınıń tiykarǵı bólegi kredit kanalı úlesine tuwrı kelgenligi sebepli, onıń ózgeriwi ishki bazar daǵı baxalar dárejesine óziniń salmaqlı tásir kórsetedi.

Atap aytqanda, 2017 jıl birinshi yarım jıllıǵında kommerciya bankleri tárepinen ekonomikanıń real sektorın kreditlash kólemleriniń sezilerli dárejede asırılıwı pul massası ósiw pátiniń tezleniwi hám ekonomika daǵı inflyatsion basımdıń kusheytiwine alıp keldi.

Ekonomikanı kreditlash dárejesin turaqlılastırıw maqsetinde 2017 jıldıń ekinshi yarımınan Oraylıq bank tárepinen qayta finanslash stavkası 14 procentkeshe asırılıp, pul-kredit siyasatı qatańlastırıldı. Bul bolsa, óz gezeginde, kredit resursları procent stavkalarınıń asıwına alıp keldi.

Sonıń menen birge, ulıwma depozit hám kreditler quramında shet el valyuta daǵı depozit hám kreditler úlesiniń joqarılıǵı hám de xufyona ekonomikanıń bar ekenligi sıyaqlı faktorlar ekonomikanı kreditlash kólemine tásir kórsetiwge tiykarlanǵan pul-kredit siyasatınıń natiyjeliligin sezilerli dárejede pasaytirmoqda.

Óz gezeginde, kommerciya bankleri tárepinen kreditlerdi bazar shártleri tiykarında berilmasligi, yaǵnıy sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıw mámleket programmaları sheńberinde jeńillikli hám maqsetli kreditler beriliwi kredit kanalı natiyjeliliginiń tómenlewine sebep bolıp atır.

Bunday jaǵdaylarda Oraylıq bank kommerciya banklerine salıstırǵanda prudensial qadaǵalaw talapların kúsheytiw hám pul-kredit siyasatınıń instrumentlerinen aqılǵa say paydalanıw tiykarında milliy valyuta daǵı kredit hám depozitlarning ózine tartatuǵındorligini asırıw siyasatın aktiv túrde aparıwdı ańlıp atır.

Oraylıq banktiń procent siyasatın ámelge asırıwda kredit resurslarini finanslıq támiynlew dárekleri qásiyetleri inabatqa alınıp, bazar mexanizmlerine tiykarlanmagan kreditler tásirin kemeytiw boyınsha sharalar kúshaytırıladı.

Valyuta kursin kanalı. Usı kanal tásiri pul-kredit siyasatı shártleriniń ózgeriwi nátiyjesinde almasıw kursinń ishki hám de sırtqı tavar hám xızmetlerge bolǵan salıstırmalı talaptıń ózgeriwi arqalı kórinetuǵın boladı.

Basqa tárepden, Oraylıq bank procent stavkasınıń ózgeriwi milliy valyuta daǵı finanslıq aktivler paydalılıq dárejesiniń uyqas túrde ózgeriwine alıp kelip, almasıw kursinǵa óz tásirin kórsetiwi múmkin.

Ishki valyuta bazarınıń liberallashtirilishi processinde milliy valyuta almasıw kursinń devalvatsiyasi xalıqtıń inflyatsion kutilmalarini asırıp, valyuta kanalınıń inflyatsion kutilmalar kanalı menen baylanısın kúshaytirdi.

Bunda, inflyatsion strategiyalawga ótiw almasıw kursinń erkin bazar sharayatında qáliplesiwi talap etiliwin inabatqa alıp, valyuta kursin kanalı hám xalıqtıń inflyatsion kutilmalari dárejesi arasındaǵı baylanıslılıqtıń úzliksiz túrde kemeytirip barılıwı orta múddetli dáwirdegi zárúrli wazıypalardan biri esaplanadı. (valyuta siyasatı bóleginde tolıq kórsetilgen)

Inflyatsion kutilmalar kanalı pul-kredit siyasatınıń inflyatsion strategiyalaw rejimi sheńberinde ámelge asırılıwında inabatqa alınıwı kerek bolǵan tiykarǵı faktorlardan biri esaplanadı.

Ekonomikalıq processler qatnasıwshıları qararlar qabıllawlarında tekǵana real bazar sharayatların, bálki olardıń keleshektegi ózgeris múmkinshiligın da inabatqa alıwlarında inflyatsion kutilmalar kanalı tiykarǵı áhmiyetke iye boladı. Atap aytqanda, kárxana hám isbilermenler baxalardı ornatıwları hám keleshekte mıynet haqı ózgeriwin bahalawları ushın inflyatsion kutilmalar zárúrli esaplanadı.

Sol orında, usı kanaldıń tiykarǵı ózgesheligi kárxana hám shólkemler tárepinen ónim hám xızmetler baxaların qáliplestirilishida kórinetuǵın boladı. Bunda, keleshekte inflyatsiya dárejesiniń asıwın kutayotgan kárxana hám shólkemler baxalardı asıradı, bul bolsa ámeldegi inflyatsiya dárejesiniń ósiwine alıp keledi.

Sonı atap ótiw kerek, kutilmalar kanalı joqarıda keltirilgen tórtew kanallardıń barlıǵı menen óz-ara baylanıslı. Mısalı, pul bazarındaǵı procent stavkaları dinamikasınıń qáliplesiwi kóp tárepten keleshekte kutilayotgan stavkalar dárejesine baylanıslı.

Ekonomikada inflyatsion kutilmalarning oraylıq bank maqsetli kórsetkishlerine salıstırǵanda joqarı dárejede bolıwı jámiyette inflyatsiyani oraylıq bank tárepinen tolıq qadaǵalawǵa alıw boyınsha shubhalardı keltirip shıǵaradı. Usı jaǵday procent stavkasın keskin asırıw zárúriyatın tuwdırıwı múmkin.

Ózbekstan sharayatında ekonomikanı strukturalıq ózgertiw hám erkinlestiriw processleri ámelge asırılıp atırǵan dáwirde inflyatsion kutilmalar asıwı hám keleshekte belgili múddet dawamında saqlanıp qalıwı múmkin.

Inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw Oraylıq banktiń keleshekte ámelge asırılıwı kutilayotgan siyasatina jámiyetshilik isenimin asırıw jáne unamlı inflyatsion kutilmalar qáliplesiwine erisiwdi talap etedi.

Xalıq hám xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń keleshekte baxalar ózgeriwi maydanınan kutilmalarini bahalaw hám monıtorıń qılıw, sonıń menen birge, usı kutilmalarning qásiyetleri hám de oǵan tásir kórsetiwshi faktorlardı hár tárepleme úyreniw maqsetinde 2018 jıldan baslap Oraylıq bank tárepinen tutınıw baxaları dinamikası hám inflyatsion kutilmalarni úyreniw maydanınan gúzetisler hám sorawlar aparıw ámeliyatı engizildi.

Bunda, Oraylıq bank tárepinen inflyatsion kutilmalar qáliplesiw procesin úyreniw, analiz qılıw hám olardı modellestiriw potencialın jetilistiriwge bólek itibar qaratıladı.

Aktivler baxaları kanalınıń inflyatsiya dárejesine tásiri pul-kredit siyasatınıń ózgeriwi nátiyjesinde aktivler baxalarınıń ózgeriwi sebepli gúzetiledi.

Atap aytqanda, usı kanal nátiyjeli ámel etken sharayatta pul-kredit shártleriniń jeńillashtirilishi esabına mámleket qarız minnetlemeleri boyınsha procent stavkasınıń tómenlewi finanslıq resurslarınıń tabıslılıǵı joqarılaw bolǵan alternativ aktivlerge qayta jóneltiriliwine alıp keledi. Nátiyjede alternativ aktivlerdiń baxası hám buǵan uyqas túrde inflyatsiya dárejesiniń asıwı gúzetiledi.

Atap ótiw kerek, mámleket obligatsiyalari, kapital hám kóshpelis múlk bazarlarınıń rawajlanǵanlıq dárejesi hám nátiyjeli iskerligi, óz gezeginde, usı kanal tásirliligin belgileytuǵın tiykarǵı faktorlardan esaplanadı.

Bunda oraylıq bank pul-kredit siyasatı instrumentleriniń nátiyjelililik dárejesi usı siyasat daǵı ózgerislerdiń (qısqa múddetli procent stavkaları, rezerv pullar ) basqa tarawdıń hám tarmaqlarǵa tásiri ózgesheligi, tezligi hám intensivligi arqalı belgilenedi.

Ulıwma alǵanda, ótkeriw kanallarınıń ámel etiwi bank hám finans salasındaǵı báseki ortalıǵı, alternativ finanslıq támiynlew dárekleriniń bar ekenligi, finanslıq bazarlardıń rawajlanǵanlıq dárejesi hám natiyjeliligi, finanslıq dáldalshılıq xızmetleriniń sapası hám qamrovi, valyuta kursin rejimi, kapitallar háreketi, investitsiya ushın xafsiz finanslıq instrumentlerdiń bar ekenligi sıyaqlı bir qatar faktorlarǵa baylanıslı.

Ishki valyuta bazarın jáne de liberallastiriw hám kurs siyasatın jetilistiriw boyınsha ilajlar

Inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw bazar mexanizmleri tiykarında erkin qáliplesetuǵın júzip juretuǵın valyuta kursinń ámel etiwin talap etedi.

Bunda, Oraylıq banktiń valyuta siyasatı hám intervensiya strategiyasınıń anıq belgilep alınıwı, ashıqlıqtıń támiyinleniwi hám de qabıl qılınıp atırǵan qararlardı valyuta bazarı qatnasıwshıları tárepinen tolıq tushunilishi zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Sol munasábet menen, ishki valyuta bazarın erkinlashtirishda milliy valyuta ayırbaslaw kursinń qáliplesiwinde bazar sharayatların támiyinlewge qaratılǵan ilajlardıń dawam ettiriliwi Oraylıq banktiń usı baǵdardaǵı ústin turatuǵın wazıypası bolıp qaladı.

Bul maqsette Oraylıq banktiń valyuta kursları qáliplesiw procesine aralasıwın kemeytirip barıw, valyuta intervensiyasi strategiyasın erkin júzip juretuǵın valyuta kursin principlerı tiykarında jetilistiriw hám de ekonomika sub'ektleri hám valyuta bazarı qatnasıwshıların jańa sharayatlarda islewge tayarlab barıw názerde tutılmaqta.

Orta múddetli dáwirde Oraylıq bank intervensiyalarining valyuta kursin qáliplesiwine joqarı dárejede tásir kórsetiwiniń aldın alıw maqsetinde keyingi dáwirlerde ámelge asırilatuǵın intervensiyalar neytral ózgeshelikke iye boladı.

Xalıq aralıq ámeliyatda valyuta bazarında almasıw kursinń erkin ornatilishida oraylıq banktiń minimal qatnasıwı talap etiledi. Bunda tek ǵana krizislı jaǵdaylar júzege kelipgine valyuta kursinń keskin terbelislerin aldın alıw hám valyuta bazarın turaqlılastırıw maqsetinde Oraylıq bank intervensiyani ámelge asıradı.

Biraq Ózbekstan sharayatında Oraylıq banktiń valyuta bazarında úzliksiz qatnasıw zárúriyatı Oraylıq bank tárepinen jergilikli óndiriwshi kárxanalardan monetar altın hám basqa qımbat bahalı metallarni tikkeley satıp alınıwı menen anıqlama bernedi.

Qımbat bahalı metallarning tikkeley Oraylıq bank tárepinen satıp alınıwı milliy valyuta daǵı aqshalardıń tuwrıdan-tuwrı ekonomikaǵa túsiwine hám inflyatsion xaterler asıwına alıp keledi. Áyne waqıtta qımbat bahalı metallarni satıwdan túsetuǵın valyuta qarjları bolsa ishki valyuta bazarına tushmaydi.

Oraylıq bank tárepinen qımbat bahalı metallarning tuwrıdan-tuwrı satıp alıwınıń unamsız tásirin aldın alıw hám valyuta bazarı teń salmaqlılıqliligini támiyinlew maqsetinde Oraylıq bank valyuta bazarında tiyisli muǵdarlarda shet el valyutanıń úzliksiz satıwın ámelge asırıp baradı.

Xalıq aralıq ámeliyatda óndiriwshilerden qımbat bahalı metallarni satıp alıw hám valyuta tushumlarini ishki valyuta bazarında satıw boyınsha tolıqqonli hám nátiyjeli dáldalshılıq funksiyasın Oraylıq bank tárepinen atqarılıwı tuwrıdan-tuwrı intervensiya esaplanbaydı.

Bunda Oraylıq bank tárepinen shet el valyutanıń satılıwı tek ǵana dáldalshılıq ózgeshelikine iye bolıp, Oraylıq banktiń valyuta bazarındaǵı aktiv qatnası almasıw kursin basqarıw maqsetin kózlemeydi hám de klassik mánistegi intervensiya dep esaplanbaydı.

Búgingi kúnde xalıqtıń inflyatsion kutilmalari kóp tárepten valyuta bazarındaǵı almasıw kursinń dinamikası menen baylanıslılıǵın inabatqa alǵan halda, qısqa múddetli dáwirde milliy valyuta kursinń turaqlılıǵındı támiyinlew pul-kredit siyasatınıń zárúrli wazıypalarınan biri esaplanadı.

Bunda, almasıw kursin turaqlılıǵındı támiyinlew wazıypası tikkeley oraylıq banktiń tuwrıdan-tuwrı intervensiyalari esabına emes, bálki tómendegi sharalardı basqıshpa-basqısh túrde ámelge asırıw arqalı támiyinlenedi:

• qisqa múddetli dáwirde valyuta kursin ózgeriwi terbelisleri keńligin basqıshpa-basqısh asırıw jolı menen valyuta bazarındaǵı talap hám usınıs teń salmaqlılıqına erisiw hám de valyuta bazarın támiyinlengenlik dárejesin asırıw ;

• pul-kredit siyasatınıń procent hám basqa instrumentlerin ústin turatuǵın túrde qóllaw hám de bank sistemasında tiyisli kólem degi likvidlikni saqlap turıw arqalı valyutaǵa bolǵan talapǵa tásir kórsetiw.

Bul maqsetlerge erisiw ushın Oraylıq bank “xalıq aralıq valyuta rezervleriniń neytralligi” principine ámel etedi, yaǵnıy óndiriwshilerden qımbat bahalı metallarni satıp alıw nátiyjesinde bank sistemasına túsken milliy valyuta daǵı aqshalardıń sterilizatsiyasini ámelge asıradı.

Usınıń menen birge, ekonomikada ámeldegi joqarı inflyatsion basımdıń milliy valyuta kursin turaqlılıǵınǵa unamsız tásirin inabatqa alıp, keleshekte valyuta kursinń turaqlılıǵındı támiyinlew kóp tárepten inflyatsiya dárejesin tómenletiwge baylanıslı boladı.

Real almasıw kursinń teń salmaqlılıqlı dárejesin támiyinlew ushın valyuta kursinń dinamikası ishki bazar daǵı hám de tiykarǵı sawda sherik mámleketler degi baxalar dárejesiniń ózgeriwin ózinde sáwlelendiriwi kerek.

Bul tárepler hám de valyuta bazarınıń ámeldegi rawajlanǵanlıq dárejesin inabatqa alǵan halda, Oraylıq bank intervensiya siyasatında dáslepki basqıshlarda tiykarǵı itibar fundamental faktorlar emes, bálki qısqa múddetli dáwirde valyuta bazarında talap hám usınıstıń saykes emesligi nátiyjesinde júzege keletuǵın valyuta kursin daǵı keskin terbelislerdiń aldın alıwǵa qaratıladı.

Orta múddetli keleshekte ishki valyuta bazarın rawajlandırıw wazıypasına valyutanı tártipke salıw hám valyuta kursin qáliplesiwin liberallastiriw, atap aytqanda, almasıw kursin shayqalıwı shegaraların asırıw jardeminde eriwiladi.

Bul, óz gezeginde, valyuta bazarınıń rawajlanıw hám támiyinlengenlik dárejesin asırıwǵa hám de valyutaǵa bolǵan talap hám usınıstıń teń salmaqlılıqına erisiw ushın bazar mexanizmlerin jetilistiriwge xızmet etedi.

Valyuta svopi, valyuta opsionlari, fyucherslar hám sol sıyaqlı instrumentlerdi ámeliyatqa engiziliwi valyuta bazarın rawajlandırıw hám valyuta almasıw kursin turaqlılıǵındı támiyinlew ushın qosımsha múmkinshiliklerdi jaratadı.

Ámeldegi pul-kredit siyasatı instrumentlerin jetilistiriw hám zamanagóy bazar insturmentlarini engiziw

Inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw processinde nátiyjeli pul-kredit siyasatın ámelge asırıw, óz gezeginde, pul-kredit siyasatı instrumentleri tásirin sheklewshi faktorlardı anıqlaw hám jónge salıw qılıwdı talap etedi.

Ekonomikada baxalar turaqlılıǵındı támiyinlew wazıypası pul-kredit siyasatı instrumentleri natiyjeliligine hám de onıń transmission mexanizmin ko'rilayotgan sharalardı ekonomikanıń basqa tarmaqlarına waqıtında hám tolıq ótkeriw múmkinshiligine baylanıslı.

Pul-kredit siyasatın rawajlandırıwdıń házirgi basqıshında zamanagóy pul-kredit instrumentlerin engiziw, ámeldegilerin jetilistiriw hám olardıń tásir mexanizmin bekkemlew, sonıń menen birge ishki ekonomikalıq sheklewlerdi saplastırıw boyınsha kompleks ilajlardı ámelge asırıwǵa ústin turatuǵın túrde itibar qaratıladı.

Májburiy rezerv talapları

Jańa ekonomikalıq haqıyqatlıqta pul-kredit instrumentlerinen paydalanıw natiyjeliligin asırıw ilajları kompleksinde májburiy rezerv talapların jetilistiriw de názerde tutılǵan. Bunda, ámeldegi májburiy rezervlew tártibi banklerdiń likvidligiga qoyılǵan prudensial talaplardı esapqa alǵan halda rezervlew normaları, valyutası hám esaplaw bazaların optimallastırıw arqalı rawajlanıwlastırıladı.

Májburiy rezervlewdiń ámeldegi rejimine muwapıq, rezervlew valyutası kommerciya bankleri tárepinen ǵárezsiz saylanadı. Usı ámeliyat banklerge valyuta aktivlerin májburiy rezervge jóneltiriw arqalı saqlaw hám bunıń nátiyjesinde bosaydigan milliy valyuta daǵı aqshalardan paydalanıw múmkinshiligin jaratıp atır.

Búgingi kúnde kommerciya bankleriniń Oraylıq banktegi májburiy rezervleri quramında shet el valyutanıń úlesi ulıwma summanıń 90 procentinen zıyatın qurap atırǵanlıǵı bul instrumenttiń swm likvidligini tártipke salıw natiyjeliligin pasaytirmoqda.

Nátiyjede kommerciya bankleri milliy valyuta daǵı qosımsha finanslıq resurslarǵa ıyelewi pul-kredit siyasatı instrumentleri tásirliliginiń azayıwına hám de bank sisteması likvidligini basqarıw daǵı májburiy rezervlew instrumenti natiyjeliliginiń tómenlewine alıp kelip atır.

Xalıq aralıq tájiriybeni úyreniw nátiyjeleri usı instrument natiyjeliligin asırıw hám qollanilayotgan normalardıń bank sisteması likvidligiga tásirin anıq bahalaw maqsetlerinde kommerciya bankleri tárepinen rezervlew valyutasın erkin tańlaw múmkinshiligin shegaralaw maqsetke muwapıqlıǵın kórsetip atır.

Májburiy rezervler qáliplestiretuǵın minnetlemeler dizimin qayta kórip shıǵilıwı, atap aytqanda, dizimge fizikalıq shaxslar depozitlari hám basqa finanslıq resurs dárekleriniń kiritiliwi rezervlew tártibindegi ámeldegi ayırmashılıq hám uyqaspawshılıqlerdi kemeytiw imkaniyatın beredi.

Depozit hám kreditlerlerdiń ulıwma kóleminde shet el valyuta daǵı depozit hám kreditler úlesiniń joqarılıǵı pul-kredit siyasatı instrumentleriniń natiyjeliligin sheklewshi taǵı bir faktor esaplanıp, ámeldegi májburiy rezervlew rejiminiń rawajlanıwlashtirilishini talap etedi.

Usınıń menen birge, Bazel III qaǵıydalarında názerde tutılǵan talaplardan tısqarı bankler likvidligiga qosımsha prudensial talaplardıń ornatılıwı májburiy rezervlew normalarınıń anıq tásirine ataq beriwdi qıyınlastıradı.

Buǵan baylanıslı júzege keliwi múmkin bolǵan tákirarlanishlarning aldın alıw maqsetinde rezervlew talaplarına tiyisli ońlawlar kiritiliwi talap etiledi.

Májburiy rezervlew rejimin jetilistiriw hám talaplardıń maqsetli dárejelerin belgilewde bank sistemasındaǵı likvidlik kólemi hám kommerciya bankleriniń finanslıq jaǵdayı esapqa alınadı.

Sonıń menen birge, ekonomika daǵı inflyatsion xaterlerdiń tómenlep barıwın hám bank sistemasındaǵı ámeldegi jaǵdaynı esapqa alǵan halda májburiy rezerv talapların ortashalaw rejimin engiziw máselesi kórip shıǵıladı. Bul bolsa, óz gezeginde, banklerdiń finanslıq jaǵdayın bekkemlewge hám finanslıq resurslarınıń ma`nisin maqul túsetuǵınlastırıwǵa xızmet etedi.