Makroekonomikalıq turaqlılıq hám rawajlanıwdı támiyinlewde pul-kredit siyasatınıń ornı 3

II-bap. Inflyatsion strategiyalaw rejimi

Pul-kredit siyasatınıń inflyatsion strategiyalaw rejiminde oraylıq bank tárepinen inflyatsiyaning orta múddetli maqsetli dárejesi daǵaza etiledi hám pul-kredit instrumentleri bul inflyatsiyaning maqsetli kórsetkishine erisiwge jóneltiriledi.

Pul-kredit siyasatın ámelge asırıwdıń usı usılı kóplegen rawajlanǵan hám de rawajlanıp atırǵan mámleketlerde keń qollanilib kelinip atır. Inflyatsion strategiyalaw rejimi inflyatsiya dárejesiniń ózgeriwshenligi hám inersion dawam etiw waqtinı kemeytiwdiń nátiyjeli usılı esaplanıp, orta múddetli keleshekte turaqlı hám teń salmaqlılıqlı ekonomikalıq ósiwge erisiw ushın kulay sharayatlardı jaratadı.

Inflyatsion strategiyalaw rejimi daslep 1989 jılda Jańa Zelandiyada ámeliyatqa engizilgen. Búgingi kunga kelip dúnyanıń 30 dan artıq mámleketleri, atap aytqanda, Avstraliya, Argentina, Braziliya, Ullı Britaniya, Gruziya, Izrail, Indiya, Kanada, Polsha, Turkiya, Shvetsiya, Yaponiya, Chexiya sıyaqlı mámleketlikler pul-kredit siyasatınıń usı rejiminen paydalaniladilar.

MDH mámleketleri arasında Armeniya hám Rossiyada inflyatsion strategiyalaw rejimi qollanıp atır. Kazaxstan hám Belarus Respublikası oraylıq bankleri tárepinen orta múddetli keleshekte inflyatsion strategiyalaw rejimine ótiw jobası hám programmaları daǵaza etilgen.

Pul-kredit siyasatın júrgiziwde inflyatsion strategiyalaw rejiminiń tańlanılıwı bul rejimdiń abzallıqları menen bir qatarda valyuta kursin yamasa pul agregatlarini strategiyalaw rejimlerinde gúzetilgen qatar máseleler menen anıqlama bernedi.

Oraylıq banktiń pul-kredit siyasatınıń maqsetleri hám tiykarǵı baǵdarları, sonıń menen birge inflyatsiyaning maqsetli kórsetkishlerine erisiw boyınsha minnetlemeleriniń anıq belgileniwi jámiyette unamlı ekonomikalıq kutilmalarning qáliplesiwine xızmet etedi.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminde inflyatsiya boyınsha maqsetli kórsetkishlerge erisiwde oraylıq banktiń joqarı dárejedegi ǵárezsizligi talap etiledi. Bunda makroekonomikalıq sharayatlardıń ózgerislerine operativ maslasıwshanlıq múmkinshiliginiń bar ekenligi oraylıq bankke ekonomika daǵı ishki máselelerge itibar qaratıwına múmkinshilik jaratadı.

Usı rejimde oraylıq bank iskerligi ashıqlıǵınıń asıwı xalıqtıń inflyatsiya kutilmalarini tómenlewine hám de oraylıq bankke bolǵan isenimi bekkemleniwine alıp keledi.

Usınıń menen birge, bul rejimge ótiw jáne onı nátiyjeli ámelge asırıw mámlekette zárúrli shólkemlestirilgen-huqıqıy hám makroekonomikalıq sharayatlar kompleksin talap etedi.

Atap aytqanda, tómen hám turaqlı inflyatsiya dárejesine erisiw wazıypası oraylıq banktiń pul-kredit siyasatın ámelge asırıw daǵı tekǵana rásmiy bálki ámelde de bas maqseti bolıwı kerek.

Oraylıq bank aralıq móljel retinde xızmet etiwshi baxalar dinamikasındaǵı ózgerisler prognozı tiykarında inflyatsiya boyınsha maqsetli kórsetkishke erisiw maydanınan minnetleme aladı. Basqa makroekonomikalıq kórsetkishler (ekonomikalıq ósiw, pul massası, ayırbaslaw kursin hám basqalar ) boyınsha maqsetli qaratr rásmiy túrde qabıl etińmeydi.

Bunda oraylıq bank ámeldegi inflyatsiya dárejesi hám kutilayotgan baxalar dinamikasına ataq beriwde isenimli analitik hám prognozlastırıw bazasına ıyelewi talap etiledi. Analizlerdiń sapalı bolıwı kóp tárepten, ishki bazar daǵı baxalardıń real dinamikasın ózinde sáwlelendiriwshi isenimli hám tolıq statistikalıq maǵlıwmatlardıń bar ekenligin talap etedi.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminiń natiyjeliligi kóp tárepten, oraylıq banktiń inflyatsiya boyınsha muǵdarlıq qaratrni belgilew hám pul-kredit instrumentlerin tańlaw daǵı ǵárezsizligi dárejesi menen baylanıslı.

Sonıń menen birge, bul rejimdi qóllawda fiskal siyasattiń pul-kredit siyasatınan ústinlik etpesligi, yaǵnıy pul-kredit siyasatınıń salıq -byudjet salasındaǵı maqsetlerge qaratilmasligi talap etiledi.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminde inflyatsiya boyınsha maqsetli kórsetkishlerge erisiwde xalıq hám biznes wákilleriniń inflyatsion kutilmalari úlken áhmiyetke iye bolıwı sebepli alıp barılıp atırǵan pul-kredit siyasatina jámiettiiń isenimin bekkemlew aktual wazıypalardan biri esaplanadı.

Bunda oraylıq bank iskerliginiń ashıqlıǵı hám de xalıq menen baylanıs sistemasınıń kúshaytirilishi joqarıdaǵı wazıypalar atqarılıwın támiyinlewge xızmet etedi. Atap aytqanda, oraylıq bank turaqlı túrde statistikalıq maǵlıwmatlardı baspadan shıǵarıp, maqsetli kórsetkishlerge erisiw maydanınan ko'rilayotgan sharalar tuwrısında jámiyet hám ekonomikanıń real sektorı qatnasıwshıların xabarlı etip baradı.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminde oraylıq banktiń procent stavkası pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı instrumenti bolǵanlıǵı ushın usı rejimdiń nátiyjeliligi mámleket degi finans institutları hám bazarlarınıń rawajlanǵanlıq dárejesine baylanıslı esaplanadı.

Bunda, oraylıq bank pul bazarındaǵı procent stavkaları dárejesi hám dinamikasına likvidlikni usınıw yamasa likvidlikni qaytarıp alıw operatsiyaları arqalı tásir kórsetedi.

Usı jaǵdayda, oraylıq bank tárepinen belgilenetuǵın inflyatsiya ózgeriwiniń aralıq intervalı ámel etiwi zárúrli áhmiyetke iye boladı. Oraylıq bank tárepinen tiykarǵı itibar maqsetli kórsetkishlerdiń usı interval sheńberinde bolıwın támiyinlewge qaratıladı.

Bul parametrler atqarılmaǵan jaǵdaylarda oraylıq bank tárepinen ayırmashılıqlardıń sebeplerine túsindiriw beriliwi hám keyingi dáwirde ámelge asırılıwı kerek bolǵan sharalar jóninde anıq pozitsiya qáliplestiriliwi kerek.

Usınıń menen birge, shet el mámleketler tájiriybesinde inflyatsion strategiyalaw rejimi qollanılıwınıń analizi usı rejimdi ámeliyatqa engiziw processinde qatar mashqalalı jaǵdaylar bar ekenligin kórsetip atır.

Atap aytqanda, rawajlanıp atırǵan hám MDH mámleketlerinde inflyatsiyaga tásir etiwshi tiykarǵı faktorlar nomonetar ózgeshelikke egaligi hám de olardıń oraylıq bank qadaǵalawı sheńberinden sırtda ekenligi pul-kredit siyasatı instrumentlerin qóllaw natiyjeliligin sezilerli dárejede chekleydi.

Sonıń menen birge, maqsetli kórsetkish retinde haqıyqıy jaǵdaynı ózinde sáwlelendiriwshi baxalar indeksiniń tańlanıwı da inflyatsion strategiyalaw rejimin qóllawdıń taǵı bir zárúrli talaplarınan esaplanadı.

Ayırım mámleketlerde tutınıw bahaları indeksi (IBI) ornına jáhán bazarları daǵı baxalar ózgeriwi, basqarıw ornatılatuǵın baxalar, máwsimiylik sıyaqlı qatar faktorlardı istisno etiwshi indekslerden paydalanıladı. Ózgertirilgen kórsetkishlerdiń qollanılıwı rásmiy IBI yamasa JIO’ deflyatori menen ayırmashılıqlardıń kelip shıǵıwı xaterlerin asıradı.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminiń ámeliyatqa engiziw qásiyetleri túrli mámleketlerde bir-birinen parıqlansa-de, ulıwma alǵanda, erisilgen nátiyjeler usı usıldıń rawajlanǵan mámleketler, sonıń menen birge, ótiw dáwiri ekonomikası mámleketlerinde nátiyjeli bolǵanlıǵınan dárek beredi.

Inflyatsion strategiyalaw rejiminiń engiziliwi ekonomikalıq siyasatti keń kólemde jetilistiriwdi talap etedi.

Mısal ushın, Latin Amerikasında inflyatsion strategiyalawning qollanılıwı salıq -byudjet siyasatınıń da qayta kórip shıǵilıwın talap etken.

Sonıń menen birge, inflyatsion strategiyalaw rejimin ámeliyatqa engizgen mámleketlerde makroekonomikalıq kórsetkishler sapasınıń jaqsılanıwı, oraylıq banktiń texnikalıq hám de analitik -prognozlastırıw múmkinshilikleriniń asıwı gúzetiledi.

Inflyatsion strategiyalawning nátiyjeliligi kóp tárepten pul-kredit siyasatı procent kanalı natiyjeliligine baylanıslılıǵın inabatqa alıp, shet el mámleketlerde tiykarǵı itibar finans sistemasın rawajlandırıw hám turaqlılıǵındı támiyinlewge qaratılıp atır.