Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash

Hodisalar to’plami.
Ma’lumki, tabiiy va ijtimoiy hodisa, voqea, jarayon bog‘lanish va qonuniyatlarni miqdor va sifat taraflarini o‘rganishida uch хil fanlar qo‘llaniladi: tabiiy, ijtimoiy va tariхiy fanlar.

Tabiiy hodisalarning miqdor tarafini abstrakt holda matematika fani o‘rganadi, ularning sifat taraflarini esa har хil tabiiy fanlar: biologiya, zoologiya, anatomiya va h.k. tekshiradi.

Ijtimoiy yoki хo‘jalik hayotidagi hodisalar ham miqdor va sifat taraflariga ega bo‘lib, ularni ijtimoiy fanlar tekshiradi. Masalan: iqtisodiyot nazariyasi fani – ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlarini, iqtisodiy qonuniyatlarni o‘rgansa, iqtisodiy geografiyafani – ishlab chiqarish kuchlarini hududlar bo‘yicha joylashishini va rivojlanishini o‘rganadi. Demak, bu fanlar ijtimoiy hodisa va jarayonlarni sifat tamonlarani o‘rganish bilan shug‘ullanadi. Bu hodisa va jarayonlarining miqdor tamonini iqtimoiy-iqtisodiy statistika o‘rganadi. Demak, statistika ijtimoiy voqea, hodisa va jarayonlarning miqdor tamonlarini, uning sifat tamoni bilan bog‘liq ravishda o‘rganadigan mustaqil ijtimoiy fandir.

Bozor munosabatlari barcha iqtisodiy voqea, hodisalarni muntazam ravishda

o‘rganib borishni taqozо etadi. Buning uchun har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ektdagi

iqtisodiy munosabatlardan tortib, tuman, viloyat, tarmoqlar va mamlakat miqyosidagi iqtisodiy voqealar, hodisalar kuzatilib, kerakli ma’lumotlar to‘planadi. Demak statistikada iqtisodiyotni o‘rganish ikki xil yondoshuv asosida olib boriladi:

makrodarajada va mikrodarajada. Makrodarajada iqtisodiy voqealar mamlakat yoki

uning alohida hududlari (viloyat, tuman) bo‘yicha o‘rganiladi. Mikro darajada alohida firma, korxonalar va ularning bo‘limlari, oila xo‘jaliklari iqtisodiyoti asosiy o‘rganish ob’ektlari hisoblanadi. Bunda firma, korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish va ularni sotish, xodimlar mehnati va ish haqi, asosiy va aylanma mablag‘lardan foydalanish korxonalar faoliyatlarining moliyaviy natijalari kabi iqtisodiy voqealar kuzatiladi va o‘rganiladi. Bu iqtisodiy voqealarning miqdoriy tomonlari vaqt mobaynida qanday o‘zgarishi o‘rganilib, ularning o‘zgarishi to‘g‘risida xulosalar chiqariladi. Demak mikroiqtisodiy statistika firma, korxonalar iqtisodiyotining miqdoriy tomonlarini ularning sifat o‘zgarishlari bilan uzviy bog‘liqlikda o‘rganadi.

Makroiqtisodiy statistikada mamlakat yoki uning regioni bo‘yicha aholi va uning harakati, mehnat resurslari, bandligi va ishsizlik, milliy boylik va uning tarkibining o‘zgarishi, pul, kredit va byudjet tizimlari; yalpi ichki mahsulot va uning

hajmini ko‘paytirish yo‘llari, hamda shu kabi umumiqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘rganib, tegishli axborotlarni davlatni boshqarish uchun tarmoq vazirliklariga, hukumatga va boshqa qiziquvchilarga tayyorlab beradi.