Макроиљтисодий мувозанат назарияси(Дж. Кейнс)

dYw
K = ----------------
dJw



бунда, К - мультипликатор коэффициенти,
Yw - даромад ўсиши,
Jw - инвестиция ўсиши.
Мультипликатор "истеъмолга энг юљори мойиллик" билан бођлиљ, чунки у истеъмолга кетган сарфлар ўсишининг даромадлар ўсишига нисбатини билдиради. "Истеъмолга энг юљори мойиллик" љанча юљори бўлса, мультипликатор ќам шунча катта ва демакки, бандлик яхши бўлади. Кейнс бир љанча ќисоб - китобларга асосланиб, АЉШнинг мультипликаторини аниљлади, у 2,5 га тенг экан. Бу даромадлар ўсиши инвестициялар ортишидан 2,5 марта ортиљ дегани, яъни 1 доллар инвестиция 2,5 доллар даромад келтиради. Олим ўзининг иљтисодий дастурларини илгари суради. Унга кўра Кейнс капиталистик жамиятда ишсизлик ва инљирозларнинг муљаррарлигини тан олмайди. Аммо капиталистик тизим механизми бу вољеаларни автоматик равишда ќал этиш имкониятига эга эмас. Ќозирги даврда шахсий ташаббус асосида ечиладиган масалаларни марказлашган назорат асосида ќал љилиш ќаётий заруриятга айланмољда. Бунда давлат солиљ тизими, фоиз нормасини љисман чеклаш, баъзи бошља йўллар билан истеъмолга мойилликни оширишга ёрдам бериши керак, дейди у.
Ќозирги давр тили билан айтганда, Кейнснинг фикрича, бозор иљтисодиётида талаб ва таклиф автоматик тарзда мувозанатга келмайди. Ўз даврида Ж.Б.Сей ва биз юљорида кўриб чиљљан бошља олимлар бу масалада ягона фикрда бўлиб, ќар љандай таклиф ўз - ўзидан талабни яратади ("Бозор љонунлари") деган эдилар.
Хусусий инвестицияларни рађбарлантириш учун фоиз нормасини тартибга солиш таклиф этилади. Унингча, давлат муомиладаги пул миљдорини ошириш йўли билан фоиз даражасини тартибга солиш имкониятига эга. Муомиладаги пул миљдорини ошириш амалда инфляция (пулнинг љадрсизланиши)ни љўллаш демактир.
Тўла бандликни таъминлаш учун фаљат инвестицияларни эмас, балки миллий даромадни ќам тартибга солиш таклиф этилади. Буни ќал љилиш воситаси сифатида солиљларга мурожаат љилиш керак - дейилади. Аќолининг "жамђармалари"ни муомилага киритиш маљсадида солиљларни ошириш талаб этилади ва бу омонатлар давлат инвестицияларини ошириш учун фойдаланиши мумкин дейилади. Шу ваљтнинг ўзида бойларнинг солиђини оширишга љаршилик љилинади. Кейнс ўз таклифини љуйидагича тушинтиради: Меќнаткашларнинг солиљларини оширишдан маљсад - уларнинг "жамђармалари"ни камайтириш ва истеъмолни рађбарлантиришдир. Реал иш ќаљини пасайтириш учун инфляция асосида нарх-навонни ошириш йўли билан тавсия этилади. Реал иш ќаљини пасайтирмасдан тўлиљ бандликни таъминлаш мумкин эмас, деган фикр ишчиларга уљтирилади. Даромадлиликнинг пасайиб бориши туфайли бандликнинг бирмунча ортиши илгари банд бўлганларнинг реал даромадлари љисљариши билан бођлиљ. Кейнс ишчиларга мурожаат љилиб, иш ќаљини ошириш учун курашиш керак эмас, дейди, чунки бу жами реал иш ќаљининг ишчиларнинг турли гуруќлари ўртасида љайта таљсимланишига олиб келади, унинг ўртача миљдори эса ўзгармайди. У иш ќаљини "ўзгартирмаслик" сиёсатини ўтказиш ва шу йўл билан нарх-наво ўсиши сабабли иш ќаљини ошириш талабларини йўљља чиљаришни таклиф этади. Унингча ишчиларнинг реал иш ќаљининг пасайишига чидашлари керак, чунки шу йўл билан ишсизликнинг олди олинади. Капиталистларга эса реал иш ќаљини пасайтиришнинг аќамияти тушинтирилади. Кейнс бундан ташљари номинал иш ќаљини пасайтиришга ќам љарши эмас эди.
Ишсизлик ва инљирозларга љарши кураш баќонасида унумсиз истеъмолнинг барча кўринишлари турли йўллар билан реклама љилинади. Иљтисодиётни ќарбийлаштириш билан бирга ќукмрон синфларнинг паразитик истеъмолини ошириш ана шундай йўллар гуруќига киритилади.
Кейнсни ќозирги даврда ќаммага яхши таниш ибора бўлган "аралаш иљтисодиёт"нинг отаси дейиш мумкин, бу иљтисодиётда хукумат ќал љилувчи ўрин эгаллайди. Соф иљтисодиёт деярли хеч љайси давлатда йўљ. Кейнснинг иљтисодий ђоялари биринчи навбатда "буюк инљироз" таъсири остида пайдо бўлди. 1929-1933 йиллардаги бу буюк инљироз Американи ларзага келтирди, ишлаб чиљариш ярмига љисљарди, 17 млн. одам ишсизлар сафига љўшилди, 9 млн. омонатчи куйиб љолди. Ана шундай ођир бир шароитда иљтисодиётни љутљаришнинг ягона муќим йўли - хукумат ќаражатларини љисљартириш эканлиги кўрсатиб берилди. Кейнс ўзининг асосий асарининг биринчи сатрларидан бошлабољ "классик иљтисодий мактабга љарши" эканлигини ёзади (айниљса давлатнинг иљтсодиётга аралашуви масаласида турли фикрлар мавжуд).
Ж.М.Кейнс илмий ишлари билан бир љаторда фаол амалий ва сиёсий фаолият билан ќам шуђилланди. У йирик суђурта компаниясининг раиси, инвестиция компаниясининг бошљарувчиси, давлат чиновниги, молия вазирининг иљтисодиёт бўйича маслаќатчиси лавозимларида ишлади.
Буюк турђунлик даврининг бошидан бошлаб Ж.М.Кейнс иљтисодий инљироз ва иш билан бандлик саволлари билан яљиндан шуђиллана бошлади. 1929 йили у ишсизлик муаммолари бўйича иљтисодий кенгаш раиси этиб таинланди. Иккинчи жаќон уруши йиллари (1940) у Британия хазиначилиги маслаќатчиси этиб тайинланди. 1941 йил у АЉШ хукумати билан ленд - лизе келишуви бўйича материалларни ва бошља молиявий хужжатларни тайёрлаш учун инглиз хукумати делегацияси таркибига киритилди. 1942 йил Англия банки директорларидан бири этиб тайинланди. Ж.М.Кейнс 1944 йил Ќалљаро валюта, тикланиш ва ривожланиш ќалљаро банкини ташкил этиш режасини ишлаб чиљљан Бреттон - Вуд валюта конфренциясига ўз мамлакатининг бош вакили љилиб тасдиљланди, кейин эса ушбу ќалљаро молиявий ташкилотларнинг бошљарув аъзоларидан бири этиб тайинланди.