Maktab menejmenti kafedrasi

II BOB. MOLIYAVIY RESURSNI SHAKLLANTIRISH VA TAQSIMLASHDA MOLIYA BOZORNING AHAMIYATI
2.1. Moliyaviy resursni shakllantirish va taqsimlash
Moliya resurslari - yalpi milliy mahsulotni yaratish va taqsimlash jarayonida iqtisodiy va moliyaviy faoliyat natijasida hosil bo'lgan pul mablag'lari. Ular davlat va xo'jalik yurituvchi sub'ektlar tomonidan to'planib, ishlab chiqarishni qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish, ijtimoiy xizmatlardan qoniqish manbai sifatida foydalaniladi. muomala sohasi faoliyatini ta'minlovchi aholi ehtiyojlari.
Moliya tizimi bundan tashqari davlatning moliya tizimida ham muhim hisoblanadi. Bundan tashqari, davlatning oltin zahiralarini sotishdan, energiya resurslarini sotishdan, milliy boylikning iqtisodiy muomalaga jalb qilingan bir qismi, ishlab chiqarishdan olinadigan daromadlar hisobidan markazlashtirilgan moliyaviy resurslar yaratiladi. tashqi iqtisodiy faoliyat va bundan tashqari, davlat qimmatli qog'ozlarini sotishdan olingan resurslar tufayli. Moliya ta'lim, tarqatish va foydalanish uchun vositadir Pul yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash va undan foydalanish jarayonida tadbirkorlik subyektlari. Moliyaviy operatsiyalar orqali jamiyat iqtisodiy tuzilishining bu sohasi tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish, sotish va iste'mol qilishga xizmat qiladi. Moliyaning markazida pul va uning harakati yotadi. Moliya pul mablag'larining harakatini tashkil qiladi va korxonalar, davlat, xo'jalik va boshqa sub'ektlarning mablag'lar mablag'larini shakllantirish va sarflashga bo'lgan ehtiyojlarini qondiradi. Shu munosabat bilan moliya barcha yuridik shaxslar va uy xo'jaliklarining pul mablag'larining shakllanishi va harakati bilan bog'liq munosabatlarini aks ettiradi.
Davlat moliyasi umumiy moliya tizimining ajralmas qismidir. Ma’lumki, milliy hisoblar tizimiga muvofiq mamlakatlar iqtisodiyoti beshta tarmoqqa bo‘linadi: moliyaviy bo‘lmagan korporativ va kvazkorporativ korxonalar; moliya institutlari; davlat organlari; uy xo'jaliklariga (aholi) xizmat ko'rsatadigan xususiy notijorat tashkilotlari; uy xo'jaliklari. Bu tarmoqlarga dunyoning qolgan sektori qo'shiladi. Ushbu sektorlarning har biri tegishli institutsional birliklarni o'z ichiga oladi. Har bir tarmoqning institutsional bo'linmalari moliyalarining umumiyligi ularning bir-biri bilan va boshqa tarmoqlar bilan o'zaro ta'sirida iqtisodiyot tarmoqlari va umuman mamlakat moliya tizimining moliyasini va moliyaviy resurslarning umumiy hajmini tashkil qiladi. institutsional birliklar va iqtisodiyot tarmoqlari mamlakat moliyaviy resurslarining qiymatini tavsiflaydi. Davlat sektori institutsional bo‘linmalari moliyasining yig‘indisi davlat moliyasi tizimini tashkil qiladi.
Davlatning moliyaviy faoliyati motivlari iqtisodiy hayotning boshqa subyektlari faoliyati motivlaridan farq qiladi. Uy xo'jaliklari faoliyatining asosiy motivi - bu shaklda foyda va daromad olish ish haqi, foizlar, dividendlar va boshqalar. Tadbirkorlik faoliyati sohasida qaror qabul qilishda hal qiluvchi omil bo'lib takror ishlab chiqarishning moddiy tarkibini shakllantirishga ta'sir qiluvchi moliyaviy foyda olish hisoblanadi. Davlatning moliyaviy faoliyatining asosiy motivi o'z funktsiyalarini amalga oshirish uchun mablag'larni shakllantirish va sarflashdir.
Davlat moliyasi davlatning ichki va tashqi siyosatini amalga oshirish uchun iqtisodiyotning barcha tarmoqlari mablag'larini safarbar qilish vositasidir. Ular davlat organlarining moliyaviy operatsiyalarining yagona kompleksini ifodalaydi, ular yordamida mablag'lar jamlanadi va pul xarajatlari amalga oshiriladi.
Har qanday davlat faoliyatining zaruriy sharti sifatida mablag'larning markazlashtirilgan mablag'larini o'qitish, taqsimlash va ulardan foydalanishni ta'minlaydigan mamlakatning asosiy moliyaviy fondi davlat byudjeti hisoblanadi. Davlat byudjetlari bilan bir qatorda byudjetdan tashqari jamg'armalar ham muhim o'rin tutadi. Ular birgalikda mamlakatning davlat moliyasini tashkil qiladi.
Umumiy davlat sektorining moliyaviy resurslari, asosan, korxonalar, tashkilotlar va xo‘jaliklar tomonidan to‘lanadigan soliqlar va badallar hisobidan shakllanadi.
Davlat moliyasiga bo'lgan ehtiyoj davlatning mavjudligi va u bajaradigan funktsiyalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash zarurati bilan yuzaga keladi. Eng umumiy shaklda davlat organlarining asosiy vazifasi aholi va butun jamiyat tomonidan iste’mol uchun bozorga oid bo‘lmagan tovarlar va xizmatlar ko‘rsatish, shuningdek ularni qayta taqsimlash yo‘li bilan davlat siyosatini yuritish va davlat vazifalarini bajarishdan iborat. daromad (transfer) va boylik.
Davlat moliyasi hisobidan jalb qilingan mablag‘lar xususiy tadbirkorlik tomonidan qoplanmaydigan davlat xarajatlariga sarflanadi. Bularga, xususan, kiradi davlat boshqaruvi, fuqarolarning jamoat xavfsizligi, ijtimoiy dasturlar, ekologiya, mudofaa. Byudjetda mablag‘larning jamlanishi davlat tomonidan inson taraqqiyoti, madaniyat, sog‘liqni saqlash, ta’lim, kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlash, uy-joy muammosini hal etishga qaratilgan ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish imkonini beradi. Yig'ish va tarqatish pul resurslari, davlat o'z-o'zini tartibga soluvchi bozor mexanizmining harakatini to'g'rilash, tovar va xizmatlar bozorlari, moliya bozorlari faoliyatiga va iqtisodiyot tarmoqlarida daromadlarning taqsimlanishiga ta'sir qilish imkoniyatini oladi. Ular yordamida YaIMni tarmoqlararo, tarmoqlararo va hududlararo qayta taqsimlash, mamlakatning uzoq muddatli manfaatlarini hisobga olgan holda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish va rag‘batlantirish amalga oshiriladi. Resurslarni iqtisodiyot tarmoqlari o‘rtasida tarmoqlar bo‘yicha qayta taqsimlash; ijtimoiy guruhlar va hududlar iqtisodiyotni qayta qurish, archa va ilmiy-texnikaviy dasturlarni amalga oshirish uchun dastagi hisoblanadi.
Davlat o'z vazifalarini tijorat foydasi yoki foyda olish maqsadida emas, balki jamoaviy iste'molni ta'minlash maqsadida amalga oshiradi. Shu munosabat bilan davlat moliyasi, bir tomondan, davlat bilan yuridik shaxslar va uy xo‘jaliklari o‘rtasidagi, ikkinchi tomondan, davlatning pul fondlariga majburiy to‘lovlar va bu mablag‘lardan soliq to‘lovchilar manfaatlari yo‘lida foydalanishga oid munosabatlarni aks ettiradi.
Moliyaviy resurslarning asosiy manbai milliy daromad, mulkchilik shaklidan qat'iy nazar tashkilotlar foydasi, amortizatsiya fondi, sug'urta fondlaridir. Moliyaviy resurslardan foydalanish asosan maqsadli pul mablag'lari hisobidan amalga oshiriladi, ammo ulardan foydalanishning fondsiz shakli ham mumkin.
Moliyaviy fondlar butun tizimining ajralmas qismi hisoblanadi milliy iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi tender fondlari. Moliyaviy resurslardan foydalanishning yangi shakli ma'lum afzalliklarga ega: u resurslarni milliy iqtisodiyot o'sishining asosiy yo'nalishlarida jamlanishini ta'minlaydi, jamoat va shaxsiy manfaatlarni yanada to'liq muvofiqlashtirish va ishlab chiqarishga faolroq ta'sir ko'rsatish imkonini beradi.
Moliyaviy munosabatlarning moddiy tashuvchisi sifatida faoliyat yuritib, moliyaviy resurslar ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi va shu orqali ishlab chiqarish omillarini jamiyat ehtiyojlariga moslashtiradi. Ularni yaratish va qo'llash natijasi mamlakat iqtisodiy o'sish sur'atlariga ta'sir qiladi. Ushbu turdagi resurslardan olinadigan foyda va moliyaviy oqimlarning harakati ishlab chiqarish omillarini guruhlash va qayta guruhlash, tashkilotlarni yaratish, tarmoqlarning o'sishi va milliy iqtisodiyotning samaradorligini ta'minlaydi.
Moliyaviy resurslarni aniqlash jarayonida ulardan boshlash kerak bo'lgan asosiy taxminlar quyidagilardan iborat:
1) moliyaviy resurslar ta'rif sifatida "moliya" asosiy toifasiga kiradi, shu jumladan korxonalar moliyasi sohasi;
2) asosiy tushunchalar mohiyatining tabiati tushunchaning taqsimot, xarajatlar jarayonlariga tegishliligini nazarda tutadi;
3) resursdan potentsial foydalanish va maqsadlilik nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi.
Yakuniy, hal qiluvchi toifa - bu moliya - yaratilgan qiymatni taqsimlash bilan bog'liq munosabatlar. Ular yalpi milliy mahsulotni (YaMM) taqsimlash quroli hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va ular ishtirokida shakllangan davlatning moliyaviy resurslarini yaratish va ulardan foydalanish quroli hisoblanadi.
Moliyaviy resurslar davlat, mahalliy hokimiyat organlari va tadbirkorlar tasarrufidagi, ular tomonidan ishlab chiqarishni kengaytirish, jamiyatning ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirish va davlatning o'z maqsadlarini amalga oshirish maqsadida foydalaniladigan pul mablag'laridir.
Moliyaviy resurslar hajmi va tarkibi ishlab chiqarishning o'sish darajasiga bevosita bog'liq ishlab chiqarish ko'lami qanchalik katta bo'lsa va uning natijasi qanchalik yuqori bo'lsa, safarbar qilingan va qo'llaniladigan moliyaviy resurslar hajmi shunchalik ko'p bo'ladi.
Iqtisodiy va siyosiy vaziyatning murakkablashishi muqarrar ravishda davlat, asosan, davlat moliyasini oshirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Byudjet xarajatlarining o‘sishiga ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish, yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish, kadrlar tayyorlashga yirik sarmoya kiritish uchun moliyaviy resurslarga bo‘lgan ehtiyojning ortishi ta’sir ko‘rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiyotni rag'batlantirish muqarrar ravishda mamlakat konsolidatsiyalangan byudjeti uchun qimmatga tushishi kerak. Albatta, muammoni faqat byudjet xarajatlarini ko'paytirish zarurati bilan qisqartirish orqali ortiqcha soddalashtirmaslik kerak. Hukumat oldida turgan asosiy tanlovlardan biri bu joriy iste'mol orqali iqtisodiy o'sishni ta'minlashga qaratilgan siyosatni yoki joriy iste'mol va infratuzilmaga investitsiyalar o'rtasida xarajatlarni mutanosib ravishda taqsimlashni taklif qiluvchi barqaror o'sish siyosatini tanlashdir ("kelajakga investitsiyalar"). Lekin, albatta, hozir biz taklifni qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari haqida ko‘proq o‘ylashimiz kerak bo‘lgan davr.
Fiskal siyosat nafaqat jamiyatning bugungi hayotini ta'minlashga, balki kelajakdagi rivojlanish uchun old shart-sharoitlar yaratishga ham yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Iqtisodiyotning kelajakdagi tarkibida nafaqat korporatsiyalar, balki byudjet uchun ham yangi daromad manbalari shakllanadi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, infratuzilmani rivojlantirish deganda umumiy omil unumdorligini oshirish (mehnat unumdorligi, xususiy kapitalning rentabelligi va boshqalar) va uzoq muddatli barqaror o'sish uchun zarur shart-sharoitlarni shakllantirishning asosiy shartlari tushuniladi.
Moliya va moliyaviy resurslar bir xil tushunchalar emas. Moliyaviy resurslar moliyaning mohiyatini belgilamaydi, ularning ichki mazmunini va davlat maqsadini ochib bermaydi.
Bunday bo'limda ularning dinamik holati xarakterlanadi moliyaviy reja kabi korxonalar “Naqd pul tushumlari va to'lovlar”, Bu pul oqimlarining harakatini aks ettiradi.
Naqd pul oqimi - bu naqd pul tushumlari va to'lovlar o'rtasidagi farq.
Pul oqimlarini rejalashtirish jarayonida mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) haqiqiy sotish o'rtasidagi mumkin bo'lgan vaqt almashinuvini hisobga olgan holda, korxonaning hisobvaraqlari va kassalariga pul mablag'larining aniq miqdorlari, manbalari va kelib tushish vaqti belgilanadi. ) va mablag'larning haqiqiy kelib tushishi, shuningdek, naqd pul mablag'larining miqdori, yo'nalishi va sarflanish vaqti.