Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomollashtirish chora tadbirlari to’G’risida

MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTINI BOSHQARISHDA RAHBAR MADANIYATI

«Madaniyat» tushunchasi rivojlanishi darajasining umumlashtiruvchi ko‘rsatkichi bo‘lib, bir qancha ma’noni bildiradi. Masalan, jamiyat madaniyati, ayrim shaxs madaniyati va nihoyat, inson faoliyatining ayrim turi madaniyati xaqida so‘z yuritish mumkin. Inson faoliyati moddiy va ma’naviy boyliklar yaratuvchi turlarga bo‘linadi. SHu sababli, moddiy va ma’naviy madaniyat farq qilinadi.
Moddiy madaniyat inson tomonidan tabiatni bo‘ysundirish darajasi ko‘rsatkichidir. Unga ishlab chiqarish vositalari va mehnat predmetlari kiradi. Ma’naviy madaniyatga fan, axoli ma’lumot darajasi, meditsina xizmati darajasi, san’at darajasi, odamlar axloqiy me’yorlari, ma’naviy extiyojlar va manfaatlar rivojlanishi darajasini kiritish mumkin. SHunday qilib, madaniyat insonning ham madaniy ishlab chiqarish, ham ma’naviy xayot sohasida rivojlanishi jarayonidagi yutuqlarini qamrab oladi. U insoniyat bilimlari, uning mehnati mohiyatidan iborat bo‘lib, kishilarning avvalgi avlodlari tomonidan yaratiladi.
Insoniyat madaniyati o‘suvchan, o‘zgaruvchan, chunki xozirgi avlod avvalgi avlodlar madaniy qadriyatlaridan ijodiy foydalanish asosidagina yanada rivojlanishi mumkin. O‘zbekistonning noyob madaniyati yillar, asrlar davomida shakllanib, uni saqlash, rivojlantirish ko‘p millatli respublikaning yuqori ma’lumotli insonlari -fan, adabiyot, san’at arboblari vazifasidir.
Inson xayoti faoliyatining muhim tarkibiy qismi butun insoniyat tomonidan jamlangan madaniy boylikka ega bo‘lishi, shu jumladan boshqaruv madaniyatini egallashdir.
Boshqaruv madaniyati juda muhimdir. Insoniyat o‘z rivojlanish jarayonida juda katta boshqaruv tajribasini jamlagan. Bozor sharoitida bu tajriba boshqaruv samaradorligini oshirishga xizmat qilishi kerak. Boshqaruvning vujudga kelishi va rivojlanishi, avvalo boshqaruv madaniyati darajasi yuksalishi bilan bog‘liqdir. chunki, boshqaruv yo‘llari, usullari, vosita va uslublariga tanqidiy baho berish yo‘li bilan, ularning eng yaxshilari jaxon tajribasida qo‘lanishi uchun ajratib olindi. Boshqaruv madaniyati inson madaniyatining tarkibiy qismi bo‘lish bilan bir qatorda o‘ziga xos xususiyatlarga ham ega. Madaniyatga ega bo‘lish menejer uchun faqat zarur emas, balki shartdir, chunki har bir tashkilotning har bir bo‘linmasi samarali ishlashi uchun uning xodimlari yuksak madaniyatga ega bo‘lishlari kerak.
Boshqaruv madaniyati darajasi xodimlar, ayniqsa, menejerlar madaniyatini, menejment jarayoni madaniyati , boshqaruv texnikasi, mehnat sharoitini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholanadi. menejment madaniyati unsurlarining turli-tumanligi boshqaruv jarayonida turli-tuman me’yorlarga, jumladan, axloqiy, xuquqiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, estetik me’yorlarga rioya qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Axloqiy me’yorlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini tartibga soladi. Ular jumlasiga ijtimoiy burchni to‘g‘ri tushunish, kishi o‘rtasida insoniy munosabat va o‘zaro xurmat, vijdonlilik, xaqiqatgo‘ylik, kamtarlik va x.k.lar kiradi. Boshqaruv jaaryonida axloqiy me’yorlarga rioya qilish uning madaniyati yuqori darajasidan dalolat beradi. Menejmentda xuquqiy me’yorlar davlat-xuquqiy va tashkiliy-xuquqiy me’yoriy hujjatlarda aks etadi. Uning jumlasiga davlat korxonasi to‘g‘risida qonun, tadbirkorlik xaqida, mulk to‘g‘risida qonunlar kiradi. Lekin qonunlar xar bir korxonaning o‘ziga xos xususiyatlarini xisobga ololmaydi. SHu sababli, har bir korxona, qonunga asoslangan xolda, korxonada ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlarini xisobga oluvchi me’yoriy qoidalar o‘rnatiladi.
Estetik talablar va me’yorlar ham boshqaruv jarayonida qo‘llaniladigan texnika vositalari va uskunalari, ham boshqaruv xodimlarini o‘rab turuvchi tashqi muhit uchun belgilanadi.
Rahbarning zamonaviy hayoti boy va ko'p qirrali bo'lib, u bir vaqtning o'zida bir nechta muammolarni hal qilishi kerak va shu bilan birga zamonaviy jamiyatda juda talab qilinadigan yuqori boshqaruv madaniyatiga mos keladi. O’zbekistonda tadbirkorlik madaniyati yangi rivojlanish bosqichiga ko'tarilmoqda, shuning uchun berilgan vazifalarni aniq va samarali hal qila oladigan, ularni jamoaga jalb qiladigan, ta’lim muassasa ishini boshqaradigan va muvofiqlashtira oladigan menejerlar yuqori baholanadi. Rahbarning boshqaruv madaniyati ma'lum me'yorlarga asoslanadi:
- huquqiy normalar. Ta’lim muassasaning barcha xodimlari singari menejer ham huquq va majburiyatlarga ega, uning faoliyati me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi, ularni yaxshi bilishi va yaxshi bajarishi kerak.
- axloqiy me'yorlar shuni anglatadiki, xo'jayin xudo bilan tenglashtirilmaydi, u ham axloq, axloq va axloqqa ega bo'lishi kerak.
- tashkiliy me'yorlar tashkilotda qabul qilingan tashkiliy rejaning turli xil normalarini, bo'limlar va umuman tashkilotning ish tartibi va jadvalini, ichki tartib qoidalarini va boshqalarni belgilaydi.
- iqtisodiy me'yorlar tashkilotning iqtisodiy faoliyatiga asoslanadi.
Rahbarning kasbiy va axloqiy rivojlanishi, uning xizmat axloqi, boshqaruv an'analari - bu menejerning boshqaruv madaniyati, unga bir nechta "submulturalar" kiradi:
1. Shaxsiy madaniyat bo'ysunuvchilar bilan aloqa shaklini, shaxsiy gigienani, chiroyli tashqi ko'rinishini, mahorat darajasi va boshqalarni nazarda tutadi.
2. Shaxsiy va ish vaqtini qat'iy rejalashtirish. Maqsadni aniq belgilamasdan va ish kunini rejalashtirmasdan turib, rahbarning boshqaruv madaniyatini tasavvur qilib bo'lmaydi. Vakolatli va to'plangan rahbar kadrlar bilan ishlash, yuzaga keladigan muammolarni hal qilish va vazifalar o'zgarishi, bo'lim boshliqlari bilan uchrashuvlar, yig'ilishlar, muzokaralar va h.k.lar oldiga qo'yilgan maqsadlarni to'g'rilash uchun vaqt topishi kerak.
3. Demak, muzokaralar, uchrashuvlar, uchrashuvlar va hokazolar madaniyati kuzatiladi.
4. Har qanday masalada xodimlar bilan shaxsiy suhbatlar o'tkazish madaniyati. Tinglash va to'g'ri qaror qabul qilish qobiliyati bu erda ayniqsa qadrlanadi.
5. Hujjatlar va xatlar bilan ishlash madaniyati. Rahbar o'z tashkilotida aniq hujjatlar aylanishini o'rnatishi kerak. Barcha muhim xatlar va hujjatlar mas'ul xodimlarga etkazilishi kerak. Barcha elektron pochta xabarlariga o'z vaqtida javob berish kerak. Eng muhimi, ijro etishni boshqarish.
6. Notiqlik nutqi madaniyati. Rahbar ko'p vaqtni bo'ysunuvchilar bilan muloqot qilishga sarflaganligi sababli, o'z fikrlarini malakali ifoda etish va suhbatdoshga asosiy g'oyani etkazish qobiliyati doimiy ravishda rivojlanib borishi kerak.
7. Zamonaviy boshqaruv madaniyati, shuningdek, ish joyidagi madaniyatni ham o'z ichiga oladi. Menejer stoli doimiy ravishda barcha muhim hujjatlar yo'qoladigan qog'ozlar bilan to'lib ketmasligi kerak. Asosiy amaldagi hujjatlar - bu xo'jayinning stolida bo'lishi kerak bo'lgan barcha narsalar. Jadval ko'rinishi bilan mehmon menejer haqida birinchi taassurot qoldiradi.Bundan tashqari, menejer kabinetidagi barcha mebellar yangi bo'lishi kerak, gullar esa chiroyli va gullab-yashnagan ko'rinishga ega bo'lishi kerak.
Rahbarning boshqaruv madaniyati ko'pincha xodimlarni boshqarish uslublari sifatida qaraladi: avtoritar, demokratik (yoki kooperativ uslubning bir turi), individual vaziyat va liberal. Har bir uslubning o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari mavjud. O'zlarining sof shaklida boshqaruv uslublari deyarli yuzaga kelmaydi, aksincha, uslublardan birining xususiyatlari ustun bo'lgan aralash shakllar mavjud. Bo'ysunuvchining o'ziga xos holati yoki shaxsiy xususiyatlari uchun o'zingizning boshqaruv uslubingizni tanlash yaxshidir. Va, mashhur e'tiqodga zid ravishda, uslubni tanlash etakchining jinsiga bog'liq emas, balki uning xarakteriga, shaxsiy tajribasiga, temperamentiga va o'ziga bo'lgan ishonchiga bog'liqdir.