Maktabgacha ta’lim yo‘nalishi 4-kurs 401-guruh talabasi Rajabboyeva Gulchexra Foziljon qizi

Kurs ishining maqsadi: maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarda ijodkorlikni shaklllantirish.
Kurs ishining ob’ekti: MTT dagi tarbiyachilar va MTT tarbiyalanuvchilari.
Kurs ishining predmeti: maktabgacha ta’lim guruhlarida ijodkorlikka o‘rgatishda texnologiyalar bilan ishlash jarayoni.
Kurs ishining vazifasi:
-Maktabgacha ta’limda bolalarni ijodkorlikka orgatish
-Maktabgacha yoshdagi bolalarn ijodkorlikka o‘rgatishda multimediali slaydlardan va rasmlardan foydalanish
-Maktabgacha yoshdagi bolalarni ijodkorlikka o‘rgatishda bo‘yicha davlat talablari
-Bolalarni ijodkorlikka o‘rgatishda amaliy metodlardan foydalanish
-Kurs ishi natijalarini miqdoriy va sifat jihatdan taxlil qilish;
-Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi metodlari: Pedagogik, psixologik, metodik, ilmiy va ilmiy-texnikaviy manbalarni nazariy taxlil etish;
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati: maktabgacha ta’lim guruhlarida ijodkorlikka o‘rgatish texnologiyalari haqida kerakli ma’lumotlar topib uni o‘rganish.

I BOB. MAKTABGA TAYYORLOV YOSH GURUHLARIDA TASVIRIY QOBILYAT VA IJODKORLIKNI RIVOJLANTIRISH MONITORINGINI OLIB BORISH ZARURIYATLARI.

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarda tasviriy qobilyat va ijodkorligini rivojlantirishda tasviriy faoliyat vositasining mohiyati.
   

Bolalar guruhdagi olib boriladigan tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida, qalam xamda muyqalamdan erkin foydalanishga o‘z xarakterini va qo‘l kuchini idora etishga o‘rganadilar. Bu esa, malakani egallash, bolalarda qo‘lini engil, erkin bir tekisdagi xarakat qilish xususiyatlarini rivojlantiradi. Bolalar turli shakl, kattalik, proportsiyadagi predmetlarni chizish jarayonida predmetning ish xususiyatiga karab yo‘nalishni saqlash zarurligiga, predmetning kattaligiga mos ravishda xarakatlanishga o‘rganadilar. Maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan tasviriy faoliyat mashg’ulotlarida materialdan tartibli foydalanishga, ularni toza saklashga, faqat zarur materiallardan hamda ularni ishlatish yo‘llarini rejalashtirishga o‘rganadilar. Bu mashg‘ulotlar bolalarda diqqatni va ko‘rish xotirasini rivojlantiradi. Shunday qilib, tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida bolalardagi badiiy did va ijodiy qobiliyatlar o‘sadi va bu orqali maktabda o‘qishga tayyorlanib boriladi. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog‘lanadilar, ularning o‘ziga xos sifatlari, shakli, rangi, kattakichikligi bilan tanishadilar, ularni farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa, bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni axloqiy tarbiyalaydi. Bolalar ishlarida o‘z hayotida, jamiyatda bulayotgan voqea-xodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo‘ladilar, xayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga etkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni engish, o‘rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari ishni baholash jarayonida, ularda o‘rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda bo‘lish, to‘g‘ri baxolash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar shakllanadi. Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyatdir. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy vositasi xisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu estetik sezgining bo‘laklari xisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi - rangi, proportsiyani chuqurroq sezish bilan bog‘liqdir. Bola rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishni rivojlantiradi. Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan xis-tuyg‘uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarning badiiy ijodiy o‘sishida muxim o‘rin egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan malaka, ko‘nikmalarni egallash xisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istiroxat bog‘iga sayr, kuz faslida ekskursiya 287 uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak atrofii kuzatishda kelib chiquvchi estetik xis-tuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mexnatiga to‘g‘ri baho berish, Vatanga nisbatan muxabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni o‘z ishini yana xam chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yokadigan, ular ko‘rganda quvonadigan qilib yaratish - bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi xisoblanadi. Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta axamiyat kasb etadi. Rasm, loy, qurish materiallari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani xal etishda, uning asosiy va muhim xal etish yo‘llarini izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda xam rol o‘ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan xam tayyorlanib boradiO‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi ‘’2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g’risida’’gi PQ-2707-sonli qarori ijrosini ta’minlashda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash ta’lim tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlaridan tadbiq etish va ahloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish hamda ta’lim tashkilotlarining moddiy texnika bazasini va maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomollashtirish bo‘yicha 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan dasturda belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari ishlab chiqildi. Shunga ko‘ra kelajagimiz davomchilari bo‘lmish yosh tarbiyalanuvchilarga bilim olish ehtiyojini qondirish hamda uqishga bo‘lgan qiziqish moyilliklarini shakillantish, o‘z fikrlarini qurmasdan aniq va erkin bayon qilishga urgatishni ta’minlashdan iborat. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tasviriy faoliyat mashg’ulotalrini tashkil etishda tarbiyachining o‘rni beqiyosdir. Shuning uchun tarbiyachi kerakli bilim va malakalarga ega bo‘lishi lozim, albata buning uchun esa o‘z ustida tinmay mehnat qilmog’i kerak. Tasviriy faoliyat bu-go‘zallikdan nafosatdan dars beradigan estetik tarbiyaning maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasidagi mu*hum bo‘lgan ilk bosqichlardan biridir. Bundan tashqari tasviriy faoliyat-asliga qarab va tasavvur bo‘yicha buyumlar va o‘yinchoqlarning rasmini chizishga hamda o‘lchamini fazoviy joylanishi hamda ularda manzaralar go‘zalligini tabiat anglashga o‘rgatish zarur. Ayniqsa bu ishlarni tashkil etishda tarbiyachining o‘rni beqiyosdir.Tasviriy faoliyat mashg’ulotlarida tarbiyalanuvchilarni tabiatga bo‘lgan muhabbatini yanada rivojlantirish bo‘yicha turli tuman o‘yinlar yordamida urgatiladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchilarni maktabda muvaffaqiyatli o‘qib » Октябрь, 2022 478 ketishlari uchun zarur bo‘lgan vazifalar ham hal qilinadi. Maktabgachga ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilari tasviriy faoliyat mashg’ulotlari jarayonida fikrlarini analiz-sintez va takrorlash ko‘nikmalari shakllana boradi. Shuningdek bu mashg’ulot davomida bolalar jamoada ishlash, o‘z xati-harakatlarini boshqarishga harakat qiladi. Tasviriy faoliyat mashg’ulotlari jarayonida maktabgacha ta’lim yoshidagi bollalarni badiiy didini tarbiyalash hamda amaliy badiiy faoliyat va malakarini rivojlantirish va fikrlashini yoki fantaziyasini va tasavvur qilish qobilyatini hamda qo‘lning aniq harakatlatlari va barmoqlarning mayda motorikasini rivojlantirish kerak.Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish shuningdik, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratishni o‘rgatadi. Maktabga bolalami tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. rasm, loy, qurish materiallari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yo‘llarini izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalami bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi.Bundan tashqari tasviriy faoliyat mashg’ulotlarida qalam hamda mo‘yqalamdan erkin foydalanishga o‘z harakati va qo‘l kuchini idora etishga o‘rganadilar. Bu esa bolalarda malakani egallash hamda bolalarda qo‘lni yengil, va erkin bir tekisdagi harakat qilish xuxusiyatlarini rivojlantiradi. Tasviriy faoliyat mashg’ulotlari tayyorlov guruhlarida birmuncha murakkablashadi sababi tayyorlov guruhi bolalari naturaga qarab rasm chizish yoki rasmlarni tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar o‘z navbatida maktab talabiga yaqin turadi.Naturaga qarab rasm chizishda ishning ketma ketligi ko‘rsatiladi va tayyorlov guruhi hamda kata guruhlarda o‘rganishning boshlang’ich bosqichi amalga oshiriladi. Tarbiyalanuvchilar naturani qog’ozga tushirishga, ketma-ketlikda bajarishga, kamchiliklarini to‘g’rilshga harakat qiladilar. Shuningdek tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘ozdan tashqari mel va bo‘yoqlar) bilan ulaming o‘ziga xos xususiyatlari hamda ular bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, Bu esa bolalarni aqlan o‘sishiga sabab bo‘ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda fikr yuritish operatsiyalari rivojlanishga imkon beradi va bu o‘z navbatida bolalani oqilona o‘sishiga olib keladi. Bu jarayonda bolalaming nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatining ahamiyati katta. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog’lanadilar hamda ulaming o‘ziga xos sifatlari va shakli hamda rangi yoki katta-kichikligi bilan tanishadilar, ulami farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalami sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalami axloqiy tarbiyalaydi. Chunki, Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 «Научный импульс» Октябрь, 2022 479 bolalar o‘z ishlarida burning hayotimizda hamda jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisalarnii aks ettiradilar va ulardan mamnun boladilar va hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari boshlagan ishini oxiriga yetkazish va oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani bajarishga tomon intilish hamda qiyinchiliklami yengish va do‘stlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam berish shu bilan birgalikda kelishib ishlash kabi sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar ishni baholash jarayonida va bolalarni o‘rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda boilish to‘g’ri baholash hamda o‘z ishidan va do‘stlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi.Tasviriy faoliyat-bu bolalami o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko‘nikmalarini o‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba’zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy, vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratishni o‘rgatadi. Maktabga bolalami tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. Rasm va loy hamda qurish materiallari bo‘yicha bilim hamda malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o‘quv faoliyatiga tayyorlaydi va pedagogni tinglashga va uning ko‘rsatmalarini bajarishga o‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishdga shuningdik, uning asosiy va muhim hal etish yo‘llarini izlab topish bu o‘quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z ishini nazorat qilib boorish shunungdik, maktabda vazifalami bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki: tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalami maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi. O‘z navbatida boshqa ta’lim-tarbiyaviy ishlarining vazifalari bilan chambarchas bog‘liq. Tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarini o‘tishda tarbiyachi bolalaming boshqa faoliyatlarida olgan bilimlarga tayanadi. Bolalar tasvirlamoqchi bo‘lgan predmet haqida tasavvurga ega bo‘lsalar ular rasm va loy hamda applikatsiya ishlarida samarali natijalarga erishish mumkin. Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya — bu tasviriy faoliyat turlari bo'lib, ularning asosiy vazifasi tevarak-atrofni obrazli aks ettirish hisoblanadi. Masalan, yozuvchining she'ri va rassomning asari. Tasviriy faoliyat maktab yoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. Tasviriy faoliyat bolalarni ongli tomondan tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bilan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uning shakli, katta-kichikligini, qismlarining joylashishi, rangni bilish kerak bo'ladi. Bu jarayonda ko'rish, sezish, qo'l harakatlari ishtirok etmay qolmaydi. Bolalar predmet va hodisalarni kuzatish va ko'rib chiqish jarayonida predmetni katta-kichik guruhlarga bo'lib, uning shaklini o'zgartirib, rangini turli-tumanligi bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog'oz, bo'r, bo'yoqlar) bilan ularning o'ziga xos xususiyatlari, ular bilan ishlash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarning aqlan o'sishiga sabab bo'ladi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda fikr yuritish operatsiyalari (tahlil, sintez, taqqoslash umumlashtirish)ning rivojlanishiga imkon beradi, bu, o'z navbatida, bolalarning oqilona o'sishiga olib keladi. Bu jarayonda bolalarning nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatning ahamiyati katta. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog'lanadilar, ularning o'ziga xos sifatlari, shakli, rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularning farqini, o'xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko'rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni axloqiy jihatdan tarbiyalaydi. Chunki bolalar o'z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyatda bo'layotgan voqea-hodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo'ladilar, hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari - boshlagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo'yib, o'shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni yengish, o'rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlar tarbiyalanadi. Bolalarda, ishni baholash jarayonida, bolalarni o'rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda bo'lish, to'g'ri baholash, o'z ishidan va o'rtoqlarining ishidan xursand bo‘lish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat bu bolalarni o'z oldiga qo'ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko'nikmalarini o'stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba'zi bolalarda emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish, bu estetik sezgining bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi — bu rangi, ritmi, proportsiyani chuqurroq sezish bilan bog'liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa yoki his etsa, u Shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo'ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba'zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o'rganadilar. Ularda tasviriy san'at asarlarini tuShunishga, ularga nisbatan his-tuyg'uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarda badiiy-ijodiy o'stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o'sishi bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo'lgan malaka, ko'nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan, tabiatga yoki istirohat bog'iga sayr, kuz faslida sayohat uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak-atrofni kuzatishda paydo bo'luvchi estetik his-tuyg'u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to'g'ri baho berish, vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni o'z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ularni ko'rganda quvonadigan qilib yaratish bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi hisoblanadi. Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. Rasm, loy, qurish materiallari bo'yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo'ladi. Ularni o'quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko'rsatmalarini bajarishga o'rgatadi. Oldiga qo'yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yo'llarini izlab topish bu o'quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o'z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda ham rol o'ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda qiziqishga xohish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli holda Shug'ullanish va Shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat jarayonida olgan malakalar bolalarni maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo'ladi.