Maktabgacha va maktab taʼlimi vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati shundan iboratki, tadqiqot xulosalari va tavsiyalaridan Respublika ta’lim sahasining sub’eklarida щыuvchilar bilan treninglarni tashkil qilish jarayonlarida foydalanish mumkin. Ta’lim tizimi muassasalari rahbarlari, mutaxassislari,talabalar, tadqiqotchilar ham amaliy dastur sifatida iste’foda qilishi mumkin..
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishi kirish, uchta bob, xulosa hamda foydalanilgan adabiѐtlar ro‘yhatidan iborat bo‘lib, xajmi 75 bet, ishda 8ta rasm, 7ta jadval mavjud, foydalanilgan adabiѐtlar ro‘yhati 38 nomdan iborat.


I BOB. TA’LIM MUASSASALARIDA TA’LIM- TARBIYA JARAYONIDA TRENINGLARNI TASHKIL QILISHNING AHAMIYATI
1.1. Treninglarni tashkil etishning asosiy mazmuni, moxiyati va yosh avlodni tarbiyasidagi roli
Trening inglizcha maxsus rejim, trenirovka” degan ma‟noni bildiradi. Kishilarda muloqot malakalari tasodifan yoki ta‟lim mahsuli sifatida shakllanib boradi. Ijtimoiy psixologik treninglar ikki xil vazifani: muloqot va pedagogik muomala qonuniyatlarini organish; pedagogik kommunikatsiya texnologiyasini egallash, kasbiy pedagogik muomala konikma va malakalarini shakllantirishni tahminlaydi.
Trening - bu bugungi kunda hammaning og'zida bo'lgan so'z bo’lib,zamonaviy trening allaqachon bugungi kunda ta’limning ajralmas qismi bo’lib ulgurgan. Umuman hayot, xususan ta'limda o’z o’rnini samarali natijalari bilan mustahkamlab borayotgan ta’lim shaklining bir turi hisoblanadi.Trening tarixiTrening rivojlanish va ichki o'zgarishlar uchun eng samarali va tezkor vositadir. Trening alohida shakldir ta'lim jarayoni, uning xususiyati sinflar xatti-harakatlarining yuqori intensivligi va to'g'ridan-to'g'ri mashg'ulot davomida belgilangan natijaga erishishning turli usullaridan foydalanishdir.
Seminar kabi trening shakli mavjud. Seminar davomida sizga juda ko'p ma'lumotlar berilishi mumkin, ammo fasilitator sizga aytganlarini amalda tushunishni maqsad qilgan emas. Siz ma'lumotni oldingiz, keyin uni o'zingiz o'zlashtiring yoki mutaxassislar bilan bog'laning, shunda ular sizni nazorat qiladi va eshitgan narsangizni o'zlashtirishingizga yordam beradi.
Treningning maqsadi- keyinchalik ish yoki shaxsiy hayotda foydalanish uchun ma'lum bir malaka berish.
Trening turlari. Treningning maqsadlari, funktsiyalari, turlari va tamoyillari "Trening’’ (O’qitish) atamasi bizga ingliz tilida so'zlashadigan dunyodan kelgan. Uning nufuzli tarafdorlari va ta'lim usuli sifatida tarqatuvchilardan biri Deyl Karnegi bo'lib, u 20-asrning boshlarida o'z nomi bilan atalgan o'quv markazini yaratgan va u erda notiqlik va boshqa ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan ko'nikmalarni so'zlash istagida bo'lganlarga ko'proq muvaffaqiyatli o'rgatgan.
Ammo mashg'ulotlar psixologiyada haqiqiy tug'ilishni taniqli Kurt Lyuinning faoliyati tufayli oldi, u o'z tarafdorlari bilan o'tgan asrning 40-yillarida aloqa qobiliyatlari pastligidan shikoyat qiladigan odamlar uchun o'quv guruhlarini yaratdi. Uning darslarining formati shunchalik ajoyib natijalarni ko'rsatdiki, tez orada AQShda butun bir o'quv akademiyasi tashkil etildi. O'shandan beri bu usul hayotning turli sohalarida, masalan, oilaviy munosabatlar va biznesda o’z natijasini namoyon qilib kelmoqda.
Trening xususiyatlari.
Murabbiylik nima va u boshqa o'qitish usullaridan nimasi bilan farq qiladi? Birinchidan, mashg'ulot shunchaki mashg'ulot yoki ma'ruza emas, balki ko'proq narsa ekanligini tushunishingiz kerak,lekin shu bilan birga ularning elementlarini o'z ichiga oladi. Treningni o’quv dasturi shundayki, u nazariy materialni ham, amaliy qismni ham o'z ichiga oladi, insonda ma'lum ko'nikma va qobiliyatlarni singdirish va rivojlantirish uchun mo'ljallangan. Ikkinchisiga asosiy e'tibor beriladi. Trening har doim amaliy, uning vazifalari hayotiy ahamiyatga ega, kundalik hayotda amalga oshirish uchun mo'ljallangan. Bunda u faqat "qanday qilib" aytiladigan ma'ruzadan farq qiladi. Treningda vaziyat modellashtiriladi, u darhol ishtirokchilar tomonidan o'ynaladi va keyin muhokama qilinadi. Shu sababli, nazariy ma'lumotlar real vaqt rejimida qayta ishlanadi, natijada ishtirokchi (o’quvchi) bilimdan tashqari, haqiqiy tajribani oladi.
Treningning muhim xususiyati shundaki, u doimo guruhda o'tkaziladi. Odamlarning majburiy o'zaro munosabatlaridagi bunday umumiylik bir qator psixologik qonuniyatlarga asoslanadi. Guruh - bu bir nechta odam emas, u o'zining umumiy xotirasiga ega bo'lgan yagona organizmdir. Shunday qilib, mashg'ulotlar o'z ichiga olgan usullar tufayli shaxsning rivojlanishi va o'sishi tezroq davom etadi. Bu sinergiya qonuni bilan izohlanadi, bu o'rganishni individual o'rganishga qaraganda bir necha marta samaraliroq qiladi.
Ma’lumki bugungi kunda yosh avlodlarimizni innovatsion,zamonaviy ta’lim turlari bilan ularning o’quv jarayonini va o’quv jarayonidan tashqi vaqtta ularning har bir vaqtini mazmunli tashkil etib har bir vaqttan unumli hamda yetuklik ruhiyatida bo’lishligi maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 12.07.2019 yildagi 577-son qarori bilan umumiy o’rta ta’lim maktablari mutassadi xodimlariga yetarlicha yo’nalish va ko’rsatma bera olingan.Mamlakatimizda barkamol avlodni shakllantirish, yoshlarni ma’naviy-axloqiy va jismonan sog‘lom etib tarbiyalash, ularni olib borilayotgan islohotlarning faol ishtirokchisiga aylantirishga qaratilgan chora-tadbirlar izchil amalga oshirilmoqda.Jumladan, maktabgacha ta’limning zamonaviy tizimi, 11 yillik umumiy o‘rta ta’lim joriy qilinmoqda, zamonaviy oliy ta’lim muassasalari hamda nufuzli xorijiy universitetlarning filiallari tashkil etilmoqda.Yoshlarning bandligini ta’minlash va ularni tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb qilish bo‘yicha ishlarni mutlaqo yangi tizim asosida tashkil etish va amalga oshirish maqsadida “Yoshlar — kelajagimiz” Davlat dasturi qabul qilindi.Yoshlar bilan doimiy muloqot qilish mazkur sohadagi dolzarb muammolarni aniqlash va hal etishda davlat organlari va jamoat tashkilotlari faoliyatining ajralmas qismiga aylanib bormoqda.Shu bilan birga, amalga oshirilgan ishlarning tahlili bu borada ayrim muammolar saqlanib qolayotganligini ko‘rsatmoqda.
Ta’lim muassasalarida bolalar bilan ishlashda,ular bilan treninglar,davra suxbatlari tashkil etishda,interfaol o’yinlari tashkil etishda hamda ularning mafkurasini har qanday buzg’unchi g’oyalardan yiroq qilib tarbiyalashda maktab psixologining o’rni benihoyatta katta ahamiyat kasb etib borayotganligi sir emas. Maktab psixologining asl maqsad vazifasi nimalardan iborat,uning faoliyat darajasining samaradorligi qay darajada bu haqiqda quyidagicha yoritib berishimiz mumkin:
Psixologik xizmatning maqsadi o‘quvchilarning ma’naviy va aqliy rivojlanishi, barkamol shaxs sifatida shakllanishi, faol ijtimoiy moslashuvi va ularning yosh davrlari bo‘yicha rivojlanishida salomatligini muhofaza qilish, uzluksiz ta’lim jarayonida o‘zligini anglashi, individual psixologik xususiyatlari, shaxsiy imkoniyatlari va qobiliyatlarini namoyon etishlari uchun psixologik-pedagogik shart-sharoitlar yaratishdan iborat.
Quyidagilar psixologik xizmatning asosiy vazifalari hisoblanadi:
ta’lim muassasalarida psixologik xizmat faoliyatini tashkil etish ishlarini sifatli tashkil etish, shu jumladan, ish faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash orqali o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish ishlari samaradorligini oshirish;
O‘quvchilarning qobiliyati, layoqati, qiziqishlari hamda kasb-hunarga moyilliklari asosida kasb-hunarni to‘g‘ri tanlashlariga ko‘maklashish;
Turli yosh davrlarida o‘quvchilarning shaxsiy, aqliy va ijtimoiy rivojlanishini psixologik jihatdan kuzatib borish, ta’lim-tarbiyadagi psixologik nuqsonlarni aniqlash, ularning aqliy rivojlanishida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan har qanday salbiy og‘ishlarning oldini olish;
O‘quvchilar ta’lim muassasasining ijtimoiy muhitiga moslasha olmasligi holatlarini korreksiyalash, ularni ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo‘yicha tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish;
Pedagogik jamoalarda sog‘lom psixologik muhitni yaratish va qo‘llab-quvvatlash, jamoa a’zolarining hissiy-emotsional holatlari, shaxslararo munosabatlar va ziddiyatli xatti-harakatlarni korreksiyalash, ularning psixologik madaniyatini yuksaltirish;
Iste’dodli va iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, ularning individual-psixologik, fiziologik xususiyatlari va qiziqishlarini o‘rganish, qobiliyatlarini namoyon etishlari va rivojlantirishlari uchun shart-sharoitlar yaratish;
Axborot-psixologik xurujlarning xavfi, Internet jahon axborot tarmog‘ining salbiy ta’siri, yoshlar tarbiyasiga xavf solayotgan “ommaviy madaniyat”ning kirib kelishi holatlarining oldini olishga qaratilgan tadbirlarni o‘tkazish;
Pedagog xodimlar, o‘quvchilar hamda ota-onalarning psixologik-pedagogik bilimlarini oshirishga ko‘maklashish, pedagog xodimlar, ota-onalar va jamoat tashkilotlarining samarali hamkorligini ta’minlash.