Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi

3-§. Kichik va o‘rta guruhlarda harakatli o‘yinlarni 
o‘tkazish metodlari
Kichik guruhlarda harakatli o‘yinlar har kuni o‘tkaziladi. 
Ular 10–15 minutgacha davom etishi mumkin. Bu o‘yinning 
mazmuni va xususiyati, uni qanday sharoitda o‘tkazilishiga, 
o‘yinda necha kishi qatnashishiga va hokazolarga bog‘liq. 
Harakatli o‘yinlar kunning turli paytlarida o‘tkaziladi. Ertalabki 
nonushtaga qadar tarbiyachi barcha bolalarda yaxshi kayfiyat 
yaratish uchun individual yoki kichik guruh bilan o‘tkaziladigan 
sokin harakatlardagi o‘yinlarni o‘tkazgani ma’qul.
Sayrlar, jismoniy tarbiya, musiqa mashg‘ulotlaridan keyin 
sayr paytida tarbiyachi xilma-xil harakat faoliyatini uyg‘otuvchi 
mazmunli, harakatli o‘yinlarni ularning butun qonun-qoidalari 
bilan hamda o‘yin mashqlarni faol harakatlar bilan birga qo‘shib 
o‘tkazladi. Bu tadbirlar guruhning ayrim qismi bilan ham, bu- 
tun guruh bilan ham o‘tkaziladi.
Bolalarda kuchli darajadagi diqqat-e’tiborni qunt qilishni 
talab qiladigan ancha murakkab mashg‘ulotlardan keyin 
bolalarga yangi o‘yinlarni o‘rgatmasdan, tanish bo‘lgan o‘yinlar 
takrorlanadi. Musiqa va jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari 
bo‘ladigan kunlarda harakatli o‘yinlar ko‘pincha ertalabki 
sayrning ikkinchi yarmida o‘tkaziladi. Kechqurungi sayr 
uchun har qanday harakatli o‘yinlarni o‘tkazish mumkin. 
Tushki ovqatdan keyingi soatlarda ashulali o‘yinlar, musiqa, 
qo‘shiq, qofiyali so‘zlar jo‘rligida o‘yinlar o‘tkazish yaxshi 
natija beradi. Bu esa bolalarning bo‘sh vaqtini yaxshi tashkil 
etib, ularning emotsional faoliyatini oshiradi. Kichik yoshdagi 
bolalar kattalar bilan o‘ynashni yoqtirishadi. Shuning uchun 
ham tarbiyachi turli o‘yinchoqlar ishlatib bolalarda individual 
sohadagi malakalarni rivojlantirish to‘g‘risida g‘amxo‘rlik 
qiladi. Bu yoshdagi bolalar bilan asosan qush va hayvonlar 
harakatiga taqlid qilish, transport turlariga, odamlarning turli 
buyumlarga munosabatiga qiyos qilib bajariladigan harakatli 
o‘yinlarning asosiy mazmunini tashkil etib qolaveradi.
Bu yoshdagi bolalar bilan o‘ynaganda yetakchi vazifasini 
ko‘pincha tarbiyachining o‘zi bajaradi. Bolalarda o‘yinga qizi-

---

135
qish uyg‘otish, ularni o‘yinda ishtirok etishga jalb etish uchun u 
bolalar bilan o‘yinga tayyorgarlik ko‘radi. Tarbiyachi bolalarga 
o‘yindagi rollarga qarab maskalar tayyorlaydi, sharoitni o‘ylab 
ko‘radi, o‘yin materiallarini tayyorlaydi.
Bir o‘yinning o‘zi hech qanday o‘zgarishsiz ketma-ket, ik- 
kiuch martadan ortiq qaytarilmasligi kerak, aks holda u bolalarni 
zeriktirib qo‘yadi. So‘ng ilgaridan tanish bo‘lgan o‘yinga o‘tish 
mumkin. Faqat shundan keyingina birinchi o‘yinni unga hech 
qanday o‘zgartirishlar kiritmasdan yana takrorlash mumkin, 
so‘ngra uning mazmuni va qoidalarni murakkablashtira borish 
mumkin. Tarbiyachi bolalarga o‘yindagi har qaysi ishtirokchi 
o‘zini qanday tutishi kerakligini so‘zlab va ko‘rsatib beradi.
O‘rta guruhlarda harakatli o‘yinlar har kuni turli vaqtlarda 
o‘tkaziladi. O‘yin taxminan 8-16 minut davom etadi. O‘rta gu- 
ruhda o‘yinlar tanlashda ikkinchi kichik guruh uchun o‘yinlar 
tanlashdagi ko‘rsatmalarga amal qilinadi. Bu yoshdagi bolalarni 
6 kishilik guruhlarga birlashtirgan ma’qul.
Tarbiyachi guruhdagi barcha bolalar birgalikda o‘ynaydigan 
o‘yinlarni ham tashkil qiladi. Bu o‘yinlar sayr vaqtida o‘tkaziladi. 
Bola tarbiyachi bilan o‘ynaydigan individual o‘yinlarga o‘yin- 
mashqlar, o‘yinchoqlar bilan o‘ynaladigan o‘yinlar kiradi.
O‘rta guruh uchun mo‘ljallangan harakatli o‘yinlarning 
bir qismi mazmunga va vazifa bajariladigan tasvirlarga ega 
bo‘lmaydi. Bunday o‘yinlarda bolaning muayyan natijaga 
erishishiga qaratilgan shaxsiy harakatlari nazarda tutiladi. 
Bunday o‘yinlarning qoidalari ko‘pincha harakatning bajarilish 
metodlarini belgilab beradi, ularga musobaqa turi kiritilishi ham 
mumkin. Bu esa harakatni sifatli bajarilishiga yordam beradi.
Ko‘pincha qofiyali so‘zlar o‘yin mazmunini ochib beradi va 
uni to‘ldiradi, harakat uchun ishora xizmatini o‘taydi. Bundan 
tashqari ko‘proq so‘zlarni jo‘r bo‘lib aytish metodi qo‘llaniladi.
O‘yinga tayyorgarlik o‘rta guruhda qandaydir alohida, 
o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lmaydi. Jihoz va materiallarni 
tayyorlashga tarbiyachi bolalarning hammasini jalb qiladi. 
O‘yinga tayyorgarlik ko‘rishda tarbiyachi vazifalarni barcha 
bolalar o‘rtasida baravar taqsimlab chiqadi. Faolligi kamroq 

---

136
bo‘lgan tortinchoq bolalarning o‘yinga tayyorgarlik ko‘rishga 
jalb qilinishi ularda o‘yinda qatnashish istagini uyg‘otadi.
Basharti, personajlari bolalarga kam tanish bo‘lgan yangi 
o‘yinlar o‘rganiladigan bo‘lsa, bunda suhbat o‘tkazish, topish- 
moqlar aytish, shu o‘yinga zarur o‘yinchoqlarni ko‘rsatish, 
bolalarga o‘yin ta’sirini yaxshiroq tasavvur etgan holda uning 
harakatlarini ifodali aks ettirishlariga yordam berish maqsadida 
tabiat qo‘yniga sayr qilib, kuzatishlar o‘tkazish yo‘li bilan 
bolalarni o‘yinga tayyorlagan ma’qul.