Malakaning xarakterli belgilari

Kurs ishining maqsadi: Harakat malakalarni tashkil etish qonuniyatlari,ularni tadbiq etish yo’llarini o’rganish
Kurs ishining vazifalari:

• 
  Harakat malakalarni tashkil etish qonuniyatlarini o’rganish
  
• 
  Harakat malakaning fizologik mexanizmi tahlil qilish
  
• 
  Jismoniy madaniyat vositalarini turkumlarga ajratish, vositalarning turli tumanligi, uning tasir ko’rsatish darajasini aniqlash
  

Kurs ishining ob’ekti: - Harakatlarga o'rgatish bosqichlarining asosiy yo'nalishi va sog'lomlashtirishda ommoviy tashkil qilish
Kurs ishining predmeti: - Harakatlarga o'rgatish bosqichlarining asosiy yo'nalishlarini tashkil qilish, vositalari va usullari.
Kurs ishining ilmiy ahamiyati: Harakatli o’yinlar maktabgacha ta’lim yoshidagi bоlalarning asоsiy harakat faоliyati, shuningdek jismоniy mashqlar sifatida tarbiyachi tоmоnidan kunning turli vaqtida, har bir yosh guruhi kun tartibiga muvоfiq: ertalab tushda va kechki sayr paytida rejalashtiriladi. Tarbiyachi o’yinlarni taqsimlashda harakat ko’nikmalarining takоmillashuviga xizmat qiluvchi harakat mazmunining rang-barangligini, zarur takrоriylik, murakkablashuvni ko’zda tutadi
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: kirish, 2 bob, 4 ta reja, xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I-BOB. HARAKAT MALAKALARINING TASHKIL ETISH QONUNIYATLARI

1. 
   Malakaning xarakterli belgilari
   

Jismoniy tarbiya jarayonida bola o’qituvchi rahbarligida dasturda ko‘zda tutilgan harakat malakasini va ko‘nikmasini egallaydi. Turli harakatlarga o‘rgatish jarayonida malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish jismoniy sifatlarni tarbiyalash bilan uzviy bog‘liqlikda amalga oshiriladi.
Jismoniy tarbiya jarayonida bola o’qituvchi rahbarligida dasturda ko‘zda tutilgan harakat malakasini va ko‘nikmasini egallaydi. Turli harakatlarga o‘rgatish jarayonida malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish jismoniy sifatlarni tarbiyalash bilan uzviy bog‘liqlikda amalga oshiriladi.
Jismoniy sifatlarni rivojlantirish jarayonida o‘quvchilarning jismoniy mashqlarning yangi shakllarini egallash qobiliyatlari oshib boradi. Jismoniy madaniyat nazariyasida harakat malakasi- harakat texnikasini egallash darajasi bilan belgilanadi.
Jismoniy sifatlarni rivojlantirish jarayonida o‘quvchilarning jismoniy mashqlarning yangi shakllarini egallash qobiliyatlari oshib boradi. Jismoniy madaniyat nazariyasida harakat malakasi- harakat texnikasini egallash darajasi bilan belgilanadi.
Harakat malakasining ikki turi farqlanadi: ulardan biri yaxlit harakat faoliyatini amalga oshirishda, ikkinchisi, ayrim, murakkabligiga ko‘ra turlicha harakatlarda ifodalanadi².
Harakat malakalarining bola uchun amaliy ahamiyati juda katta. Hosil qilingan ko‘nikmalar jismoniy, ruhiy kuchlarni tejamkorlik bilan sarf etish, yaxlit harakat faoliyatiga kiruvchi harakatlarni tez va aniq bajarish imkonini beradi. Ular ongli ravishda mashqlar bajarish natijasida uning bajarish usuli va qoidalarini takomillashtirib boradilar va shu malakaga binoan mashqlarni ma’lum bir vaqt oralig‘ida texnik jihatdan to‘g‘ri bajara olish qobiliyatini saqlab qoladilar. Harakatlarning uyushgan holda, aniq va tez bajarish bolalarning ruhiyatini bardam qiladi.
Harakat malakalarining bola uchun amaliy ahamiyati juda katta. Hosil qilingan ko‘nikmalar jismoniy, ruhiy kuchlarni tejamkorlik bilan sarf etish, yaxlit harakat faoliyatiga kiruvchi harakatlarni tez va aniq bajarish imkonini beradi. Ular ongli ravishda mashqlar bajarish natijasida uning bajarish usuli va qoidalarini takomillashtirib boradilar va shu malakaga binoan mashqlarni ma’lum bir vaqt oralig‘ida texnik jihatdan to‘g‘ri bajara olish qobiliyatini saqlab qoladilar. Harakatlarning uyushgan holda, aniq va tez bajarish bolalarning ruhiyatini bardam qiladi.
Jismoniy sifatlarni, harakat ko‘nikmalarini o‘rgatish bilan birgalikda tarbiyalash bolaning takomillashuviga, tanasining sog‘lomlashuviga, hissiy ruhining ko‘tarilishiga ta’sir ko‘rsatadi, bolalar harakatlarni tobora ishonch bilan bajaradilar, yangi harakatlarni tezroq, oson bajarilishiga, yuqori natijalarga erishishga intiladilar, ijobiy mustaqillik ko‘rsatadilar.
Jismoniy sifatlarni, harakat ko‘nikmalarini o‘rgatish bilan birgalikda tarbiyalash bolaning takomillashuviga, tanasining sog‘lomlashuviga, hissiy ruhining ko‘tarilishiga ta’sir ko‘rsatadi, bolalar harakatlarni tobora ishonch bilan bajaradilar, yangi harakatlarni tezroq, oson bajarilishiga, yuqori natijalarga erishishga intiladilar, ijobiy mustaqillik ko‘rsatadilar.
Asosiy jismoniy sifatlarning (tezkorlik, chaqqonlik, chidamlilik, kuch va egiluvchanlik) rivojlanishi harakat malakalarining shakllanishi bilan uzviy bog‘liq. Ana shu jarayonga xizmat qiluvchi mashqlar qat’iy izchillikda va harakat ta’siri murakkablashtirilgan holda jismoniy tarbiya darslari tarkibiga, o‘yin soatlariga, sport mashqlariga hamda o‘quvchilarning maktabdan va sinfdan tashqari sport tadbirlari tarkibiga kiritiladi.
Asosiy jismoniy sifatlarning (tezkorlik, chaqqonlik, chidamlilik, kuch va egiluvchanlik) rivojlanishi harakat malakalarining shakllanishi bilan uzviy bog‘liq. Ana shu jarayonga xizmat qiluvchi mashqlar qat’iy izchillikda va harakat ta’siri murakkablashtirilgan holda jismoniy tarbiya darslari tarkibiga, o‘yin soatlariga, sport mashqlariga hamda o‘quvchilarning maktabdan va sinfdan tashqari sport tadbirlari tarkibiga kiritiladi.
Harakat ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor, ayniqsa, maktab kun tartibida olib boriladigan jismoniy sog‘lomlashtirish tadbirlari o‘yinlar, dars boshlanishidan oldin o‘tkaziladigan ertalabki gimnasdavomida amalga oshirilishi kerak. Katta tanaffuslarda o‘tkaziladigan harakatlilar, sayrlar, sinfdan tashqari olib boriladigan ommaviy tadbirlarning barchasi jismoniy sifatlar tarbiyalanishiga imkon yaratadi.
Harakat ko‘nikmalarini shakllantirishga e’tibor, ayniqsa, maktab kun tartibida olib boriladigan jismoniy sog‘lomlashtirish tadbirlari o‘yinlar, dars boshlanishidan oldin o‘tkaziladigan ertalabki gimnasdavomida amalga oshirilishi kerak. Katta tanaffuslarda o‘tkaziladigan harakatlilar, sayrlar, sinfdan tashqari olib boriladigan ommaviy tadbirlarning barchasi jismoniy sifatlar tarbiyalanishiga imkon yaratadi.
Har bir jismoniy sifat uchun alohida o‘ziga xos mashqlar majmuasi tanlanadi va maxsus usulda bajartiriladi. Jismoniy tarbiyaga xos bo‘lgan ko‘p qirrali vazifalarning barchasi harakatni bajara olish (qila olish) va harakat malakasining shakllanishiga bog‘liqdir.
Har bir jismoniy sifat uchun alohida o‘ziga xos mashqlar majmuasi tanlanadi va maxsus usulda bajartiriladi. Jismoniy tarbiyaga xos bo‘lgan ko‘p qirrali vazifalarning barchasi harakatni bajara olish (qila olish) va harakat malakasining shakllanishiga bog‘liqdir.
Bu jarayonga xos qonuniyatlarni bilish harakat faoliyatlarini o‘qitishning barcha etaplaridagi mazmunni to‘g‘ri va ratsional bo‘lishini, harakat faoliyatlarini egalashdagi notekisliklarga barham beradi va ta’lim variatsiyasini(o’zgaruvchanlik) yo‘lga qo‘yish uchun imkoniyat yaratadi, darslar tizimini nisbatan talab darajasida tuzish, tayyorlov va yo‘llanma beruvchi mashqlardan samarali foydalanib malakaning ijobiy va salbiy ko‘chishini ta’minlaydi.
Bu jarayonga xos qonuniyatlarni bilish harakat faoliyatlarini o‘qitishning barcha etaplaridagi mazmunni to‘g‘ri va ratsional bo‘lishini, harakat faoliyatlarini egalashdagi notekisliklarga barham beradi va ta’lim variatsiyasini(o’zgaruvchanlik) yo‘lga qo‘yish uchun imkoniyat yaratadi, darslar tizimini nisbatan talab darajasida tuzish, tayyorlov va yo‘llanma beruvchi mashqlardan samarali foydalanib malakaning ijobiy va salbiy ko‘chishini ta’minlaydi.
Ta’lim jarayonida harakat faoliyatlarini rivojlantirish. Harakat faoliyatlarini o‘qitish jarayonida tananing u yoki bu qismi (bo‘lagi)da harakatni boshqarishning xarakteri o‘zgaradi, natijada harakat faoliyatini egallashning darajasi ortadi. B.A.Ashmarin bu jarayonni quyidagicha ifodalagan:
Ta’lim jarayonida harakat faoliyatlarini rivojlantirish. Harakat faoliyatlarini o‘qitish jarayonida tananing u yoki bu qismi (bo‘lagi)da harakatni boshqarishning xarakteri o‘zgaradi, natijada harakat faoliyatini egallashning darajasi ortadi. B.A.Ashmarin bu jarayonni quyidagicha ifodalagan³.