Maltusning iqtisodiy ta’limoti

Kapitalistik iqtisodiy tizim
Kapitalistik iqtisodiy tizim o‘z muammolarini xal etishda mavjud imkoniyatlardan kengrok foydalanib olish kobiliyatiga egaligi tarix tajribasida ayon bo‘ldi. Albatta, erkin tadbirkorlik iqtisodiyoti uzoq vaqt davom etgan rivojlanish jarayonini bosib utgan. Bu jarayonda feodal munosabatlariga qarshi konli ko‘rash, ish kuchi mexnatidan foydalanishning og‘ir usullari, ijtimoiyiqtisodiy inkirozlar va mustamlakachilik siyosati kabi vositalar ham o‘rin olgan. Katta tajribaga ega bo‘lgan mulkdorlar ilmiy texnika progressida unumli foydalandi, ishlab chiqarishni o‘stirdi; jamiyatdagi barcha tabakalarning moddiy turmush darajasini oshirishga erishdi, ijtimoiy masalalarga e’tibor berdi. Sotsialistik iqtisodiyot deb ataluvchi tizimda umumxalq (90-95%) mulkini joriy qilishga qaramay, barcha ishlab chiqarish vositalari davlatga ixtiyoriga utdi. Bozor iqtisodiyoti urniga markazlashgan va rejalashtirilgan ma’muriy buyruqbozlik iqtisodiyot vujudga keltirildi. Ijtimoiy adolat g‘oyasi ijtimoiy teqilikni keltirib chiqardi. Moddiy manfaatdorlik va ragbatlantirish omillariga e’tibor berilmadi, chunki xar «Kimdan kobiliyatiga yarasha, xar kimga mexnatiga yarasha» shiori amalda ijro etilmadi. Shaxsning manfaatdorligi kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning moddiy omili soyasi qolib ketdi , ya’ni shaxs manfaatdorligini faollashtiruvchi sharoitlarga yetarlicha imkon berilmadi. Mexnat shaxs istikbolidan xo‘zo‘rxalovat va ijobiy faoliyat manbai bo‘la olmadi. Xususiy mulkchilik yo‘qotilsada, ijtimoiy mulkchilik shaxsga ilxomlashtiruvchi kuch baxsh etmadi. Rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda buning aksi bo‘ldi. Masalan, yaponiyalik yirik tadbirkorlardan biri s.idemitsu o‘zining "agar K.Marks Yaponiyada tugilganda" degan kitobida: bunday xolni ko‘rgan marks xaqikiy tadbirkor bo‘lgan bo‘lar edi. Chunki bu yerda sinfiy ziddiyatlar urnini mexnat va kapitalning uygunligidagi gurkirashi egallagan" - deb aytgan. Oqibatda markscha iqtisodiy g‘oyalar tarix sinovida o‘zini ximoya qila olmadi.XIX asrning o‘rtalarida marksizm iqtisodiy ta’limoti vujudga keldi. Bu ta’limot bo‘yicha kapitalizmning o‘z davri uchun avvalgi formatsiyalarga nisbatan ustunligi ijobiy tomonlari ko‘rsatib berildi. Qiymatning mexnat 41 nazariyasi asosida ishchilarning ishlab chiqarish vositasidan maxrum qilinishi (yoki kapitalistlar tomonidan egallanishi) natijasida kapitalistlar qo‘shimcha qiymat olish yo‘li bilan doimo boyib borishar, ishchilarning " Ekspluatatsiya qilinishi va kashshoqlashib borishi " qonuni ochildi. XIX asrning oxiri XX asr boshida kapitalizmning monopoliyalashgan davrida Leninizm ta’limoti yuzaga keldi, unda marksizm g‘oyasi tuldirildi va rivojlantirildi. Unga ko‘ra, kapitalizmning yemirilishi va proletar inqilobi nisbatan past rivojlangan, imperializm zanjirlari bush bo‘lgan ayrim mamlakatlarda ham ro‘y berishi mumkinligi ko‘rsatildi. Bu bashorat XX asr boshida qisman Rossiya, Mongoliya, II jaxon urushidan keyin bir qancha Yevropa, Osiyo va Amerika mamlakatlarida oqlandi. 70 yildan ortiq davom etgan "Sotsialistik jamiyat ko‘rish" tajribasi esa o‘zini to‘la oqlamadi


MAVZU: T.R. Maltusning iqtisodiy ta’limoti


REJA:

1. 
   Maltusning iqtisodiy ta’limoti.
   
2. 
   Maltus «doktrinasi».
   

3. Maltusning "Nufus nazariyasi".

4. 
   Kapitalistik iqtisodiy tizim.