«mamlakatning barqaror riojlanishida davlat budjetining ahamiyati» mavzusida yozgan kurs ishi «himoyaga ruxsat etildi»

Iqtisodiyotda soliq yuki³³, YaIMga nisbatan %da




32. 
    O’zbekiston Respublikasi soliq kodeksiga asosan tayyorlandi
    
33. 
    O’zbekiston Respublikasi statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi
    

28

Soliq tizimida mavjud soliqlar iqtisodiy mazmun-mohiyatiga ko’ra to’g’ri(bevosita) va egri(bilvosita) soliqlarga bo’linadi.

To’g’ri soliqlarni soliq to’lovchilarning o’zi to’g’ridan-to’g’ri to’laydi, soliqning huquqiy jihatdan ham, haqiqiy to’lovchisi ham bitta shaxs bo’ladi. Bu soliqlarga daromaddan va mulkdan to’lanadigan barcha soliqlar kiradi .

Egri soliqlar yuridik jihatdan to’lovchilari mahsulot, ish va xizmatlarni yuklab yuboruvchilar bo’lib, soliqning haqiqiy og’irligi oxirgi iste’molchining zimmasiga tushadi, soliq summasi tovar, ish va xizmatlar narxi ustiga ustama tarzda o’rnatiladi.

Shu o’rinda davlat byudjeti daromadlari takribini tahlil qilamiz(2-jadval).

Jadvalda keltirilgan raqamlardan ko’rinib turibdiki, 2012-2014 yillarda davlatimiz byudjetining daromadlari tarkibiy tuzilmasida egri soliqlar asosiy salmoqqa ega.

Ushbu soliqlarni yillar bo’yicha tahlil qiladigan bo’lsak, egri soliqlarning jami byudjet daromadlaridagi ulushi 2012 yilda 54,3% , 2013 yilda 51,0 % va 2014 yilda 51,7% qilib rejalashtirilgan bo’lsada, mos ravishda ijro bo’yicha 48,9%, 51,0% va 53,1 %larni takshil etgan.

Davlat byudjeti daromadlarining tarkibiy tuzilmasida to’g’ri soliqlar ham o’z o’rniga ega. Ular yordamida byudjet daromadlarining У qismidan ko’prog’i shakllanadi. To’g’ri soliqlarning asosiy qismi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining hissasiga to’g’ri keladi. To’g’ri soliqlarning ulushi jami byudjet daromadlari tarkibida 2012 yilda 25,2% , 2013 yilda 26,2 % va 2014 yilda 25,8 %ga rejalashtirilgan bo’lsada, mos ravishda ijrosi: 25,35, 24,2% va 23,4 %ni tashkil etgan.

Resurs to’lovlari va mol-mulk solig’i yordamida davlat byudjeti daromadlarining 15,0%i tashkil topmoqda. Uning asosiy qismi yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqqa to’g’ri keladi. Bu soliqlarning byudjetdai ulushi 2012 yilda 13,3%, 2013-2014 yillarda 15% ga rejalashtirilgan bo’lsa, 2012 yilda 15,5%, 2013 yilda 14,8% va 2014 yilda 13,5% ni tashkil qilgan.

Byudjetning boshqa daromadlarini jami daromadlardagi ulushi 2012 yilda 6%, 2013 yilda 9,8% va 2014 yilda 6,1% bo’lishi rejalashtirilgan bo’lsa, haqiqatda bu ko’rsatkich 2012 yilda 10,0%ni va 2013 2014 yillarda 9,8%ni tashkil etmoqda.

2-jadval

2012.