Ma‘mun-universiteti

XVIII asrda zoopsixologiyadagi psixologik nazariyalar. Zoopsixologiyaning asoschisi sifatida Jorj Byuffon (1707-1788) keltirib o’tilgan. U 44 tomli havonlarni xulq atvori bo’yicha ilmiy ishlar to’plamini yaratdi. Bu etologiyaning sistemali ravishda shakllanishiga sababi xisoblanadi⁵⁴.
J.B.Lamarkning zoopsixologik nazariyalari. XIX asrning boshlarida tabiiy fanlar falsafadan ajralib chiqdi. Bu zoopsixologiya fanining paydo bo’lishiga asos bo’lib xizmat qildi. Biroq zoopsixologiyaning markaziy konsepsiyasi xali ham mavjud emas edi. XIX asrga qadar hayvonlarning xatti-harakatlarini va darajalarini xech kim tizimlashtirgan emas edi. Bu vazifani Jan Batist Lamark bajardi⁵⁵. 1809 yilda u o’zining mashhur asari Zoologiya falsafasi kitobini chop qildi. Bunda zoopsixologiya alohida fan sifatida tahlil qilingan. U evolyusiyaning yakunlangan nazariyasini yaratdi, buning asosida tashqi muhit olgan reaksiyalarga tashqi muhitning ta’sir yotadi deb talqin qilingan. Lamarkning fikriga ko’ra organizmlardagi o’zgaruvchanlik tashqi muhitning ta’sir ostida sodir bo’ladi deb aytib o’tilgan. Asosiy omil sifatida u organizmgi tashqi muhitga javob reaksiyasida deb tushunadi. Bu holatlar tug’ma va orttirilgan bo’ladi deb tushuntirgan. Lamark talqinicha: «Organizmlar tashqi muhit ta’sir ko’rsatishi bo’yicha o’zgaradi, muhim hayvonlarning psixikasinio’zgartiradi....». Lamark zoopsixologiya faniga qimmatli kashfiyotni berdi. U psixikani asab tizimiga tobe’ligini aniqladi. U tomonidan psixik aktlar klassifikasiyasi tuzildi. Eng sodda akt sifatida qvo’zg’atuvchi xisoblanadi, murakkasb sifatida sezuvchanlik deb e’tirof etdi. Hayvonot olami uchta guruhga bo’lingan.
Zoopsixologiyada rasional nazariyalar.
1. Antropomorfoz nazariya asoschilari inson psixikasi va hayvon psixikasi yagona ekanligini e’tirof etishadi. Bu yo’nalish tarafdorlariinsonning tafakkuri va ong xech qanday o’zgarishlarsiz hayvonot olamiga ko’chirilishi mumkin. Inson psixikasiga aloqador bo’lgan holatlar, hayvonot olamida ham topilishi mumkin. Bu yo’nalish Ch.Darvin tomonidan tavsiya qilingan. Vundtning nazariyalari ham shunga tayanadi⁵⁶.