Ma‘mun-universiteti

Zopsixologiya va qiyosiy psixologiyani rivojlanish tarixi.
Zopsixologiya fan yosh fanlar qatoriga kiradi. Fanning paydo bo’lishi 200 yil atrofida deb tahmin qilinadi. Biroq uning asosi qadimdan o’rganilgan. Birinchi navbatda etologiya sohasini ritvojlanishi bilan bog’liq, ya’ni yovvoyi hayvonlarni xonakilashtiri, shuning asosida zoopsixologiya rivojlana boshlagan. qo’lga o’rgatish. Hayvonlarning xatti-harakatlarni empirik jihatdan o’rganish turli xildagi hayvonlarni xonakilashtirish imkoniyatini yaratdi. Biroq bizga qadar qadimiy o’rgatish holatlari yetib kelmagan, biz o’rgatish holatini yaqinroq holati bilan tahlil qilish imkoniyatiga egamiz. Zoopsixologiya fani rivojlanish holatida mustaqil fan sifatida emas, balki dunyoqarashning bir turi sifatida shakllangan. Hayvonlarning xulq atvorifaylusuflar tomonidan ko’proq o’rganilgan. Bu esa teologik nazariyani keltirib chiqardi. Hyech bir olim hayvonlarning xatti-harakatlarini tahlil qilmasdan boshqa holatga o’tmagan. Shaxs nazariyalarida ham albatta shu holatga murojaat qilinadi
Zoopsixologiyada nazariyalar klassifikasiyasi. Umuman olganda zoopsixologiya haqidagi nazariyalarni ikkita katta guruhga ajratishimiz mumkin: kreasion (teologik) va rasional (tabiiy ilmiy)⁴⁹.
Kreasion harakat nazariyasi faraz sifatida talqin qilinadi, unda quyidagi holatlar tahlil qilinadi yuqori ong mavjudligi boshqalar uchun qaror qabul qilish imkoniyatining mavjudligi. Ular ikki guruhga bo’linadi:
- kartezianlik;
- harakatning metafizik nazariyasi.
Rasional nazariyaning asosida hayvonlarning hatti harakati ong orqali boshqarilishi talqin qilinadi. Ularni instinktlar deb e’tirof qilinadi. Instinklar esa shaxsiy tajribalar bilan umumlashtiriladi, bunda albatta shaxsiy tajribaning o’rni katta deb xisoblanadi. Oxirgi aytilgan holatlarni insonda improvizasiya deb ataladi. Bu farazlarmaterialistik xisoblanadi. Qattiq rasional xatti-harakat formasini o’rniga hayvonlarda instinktiv xatti harakat va individual xulq atvorni tavsiya qilishadi, biroq evolyusion rivojlanish ularda cheklangan⁵⁰.
Rasional nazariyalarni bir necha guruhga ajratishimiz mumkin:
- antromorfor yo’nalish nazariyasini ishlatish;
- atomistik nazariyalar (tropizmlar nazariyasi, reflekslar nazariyasi);
- determinat nazariyalar(bixeviorizm, geshtalpsixologiya)
- tana tuzilishlari nazariyasi (Vagnerni metodologik nazariyasi, Lorensning obyektiv xarakat nazariyasi⁵¹)