Ma’naviyat, uning mohiyati va mazmuni. Ma’naviyat va ma’naviy meros. Ma’naviyat va siyosat, iqtisod, huquq, mafkura

Mavzu: Ma’naviyat va uning jamiyat
hayotidagi o’rni
Reja:
Kirish.

1. 
   Ma’naviyat, uning mohiyati va mazmuni.
   
2. 
   Ma’naviyat va ma’naviy meros.
   
3. 
   Ma’naviyat va siyosat, iqtisod, huquq, mafkura.
   

Xulosa.
Foyalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Ma’naviyat, uning mohiyati va mazmuni
   

Har qanday shakldagi tafakkur, bilish jarayoni tasavvurlar, tushunchalar, kategoriyalarning tarkib topishiga olib keladi. Inson tasavvur, tushuncha, kategoriyalar yordami bilan fikr yuritadi, deganda u o ‘z ongi yordamida muayyan hayotiy jarayon, o‘zgarishlarni aks ettirishda ulardan foydalanishi nazarda tutiladi. Demak, har bir tasavvur va tushuncha ayni vaqtda voqelik hodisalarining u yoki bu jihatlarini aks ettiradi, binobarin, inson ular orqali olamni biladi, so'ngra ulam i boshqa kishilarga yetkazmoq uchun til shakllariga kiritadi.
Shubha yo'qki, atrofimizni tabiat hodisalari, predmetlari, inson tom onidan yaratilgan jism va buyumlar qurshab olgan. Bu olam o ‘zining nihoyatda xilma-xil shakllari, ranglari, jarayonlari, makoniy munosabatlari bilan inson hissiyotiga ta ’sir etib turadi, sezgilarida aks etadi. Moddiy olamning alohida olingan ushbu narsalari, ularning o'zaro munosabatlari inson ongi tom onidan bilib olishga da’vat etiladi, tafakkurimizda so‘z va til hodisalarini yuzaga keltiradi. Yana shunday olam ham mavjudki, bu inson ruhi, insonning m a’naviy olami, tarixning katta yutug‘i sifatida olib qaraladigan insoniyatning m a’naviy hayotidir. Ma’naviyat ijtimoiy hayotning tarkibiy qismi bo‘lib, uning alohida sohasini tashkil etish bilan birga moddiy hayot singari obyektiv reallikka ham egadir.
Avvalo, shuni aytish kerakki, inson va jamiyatning ma’naviyati olami sirli narsa emas, albatta. Ijtimoiy fanlar taraqqiyoti shundan dalolat beradiki, murakkab ijtimoiy hodisa bo‘lmish m a’naviyatni ham tabiat va jamiyatdagi boshqa narsa va hodisalarga o‘xshab bilib olish mumkin. O‘tmishda odamlar o‘z moddiyiqtisodiy hayotlarini ma’naviy turm ushlariga nisbatan ko‘proq anglab yetishga intilganlar. Darvoqe, moddiy ne’matlar («non») ni taqsimlash masalasi hamma vaqt dolzarb bo‘lgan, chunki ishlab chiqarish kuchlari zaif bo‘lganligi sababli ham ma vaqt ham yetarli moddiy ne’matlarni ishlab chiqarishning imkoniyati bo‘lavermagan. Shu tufaylimi yoki boshqa sababdanmi, ishqilib, ijtimoiy boylikka ega bo‘lish hamma zamonlarda ham mansab-hokimiyat masalasi bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan, iqtisodiy munosabatlar esa hamisha keskin kurashlar negizida yuz bergan. Kishilarning ma’naviy hayoti moddiy turmushga nisbatan qandaydir ikkinchi o‘rinni ishg'ol qilgandek tuyulgan, unga nisbatan jamiyatda yuzaga kelgan munosabatlar ana shu asosda unga o‘z ta’sirini o‘tkazib kelgan. Biroq, kishilik dahosining buyuk namoyandalari inson hayoti asosiga ma’naviyatni qo‘yish masalasini ham yoddan chiqarmaganlar, bu narsa, ayniqsa, Sharq falsafasida, xususan, Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati tarixida alohida o‘rin tutgan. Mazkur ishning ikkinchi bobida bu haqda batafsil fikr yuritiladi.
Yuqoridagi mulohazalardan ko'ramizki, mutafakkirlar ma’naviyat hodisasini o'rganishga, uning asosiy tushunchalarini ishlab chiqishga, ma’naviy yuksalish tamoyillarini belgilab olish asosida faoliyat ko'rsatishga alohida e’tibor berganlar. Xalq og'zaki ijodi namunalari, muqaddas diniy kitoblar, dunyoviy-falsafiy qarashlaming negizida ma’naviyat masalasi o‘ziga xos o‘rin tutgan. Qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, ma’naviyat markazida insoniylik, inson zotining axloqiyligini namoyon etish usuli turgan
Demak, bugungi kunda tilimizda qo'llaniladigan hamda ma’naviyatning tabiati va mohiyatini ifodalaydigan asosiy tushunchalar kishilik tafakkurining mahsulidir. Bu tushunchalar yaxlit holda ma’naviyatning serqirra olamini, shakllari va turlarini, uning boshqa ijtimoiy hodisalar bilan aloqadorligi masalalarini yoritadi va bizning m a’naviyat to‘g‘risidagi bilimlarimizning rivoj topishiga olib keladi. Bu o‘rinda shuni ta’kidlash joizki, hozirgi adabiyotlarimizda, maqola va chiqishlarimizda «ma’naviyat» atamasini tushuntirishga alohida e’tibor berish ustuvor vazifalardan bo‘lib turibdi. Vaholanki, kishilik jamiyati tarixida, xalqimiz tafakkuri silsilalarida shunday tushunchalar ham shakl topganki, ularning mazmuni va tabiati haqidagi masalani hal etmasdan turib, «ma’naviyat» degan hodisaning tagiga yetib bo‘lmaydi. Bunday tushunchalar nihoyatda ko‘p, biroq biz ularning hammasi haqida emas, asosiylari to‘g‘risida fikr yuritishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Ma’naviyatni inson va jamiyat hayotisiz tasavvur etish mumkin emas. Modomiki, shunday ekan, uning barcha qirralarini ana shunday hodisalarga bog‘lab tushuntirish lozim.

2.