Manbashunoslik

10.2.6. I.D .X oxlov elchiligi hujjatlari
Ivan Danilovich Xoxlov XVII asrda o 'tg an iste’dodli rus diplom atidir. 
U ning hayoti va faoliyatini o 'rg a n g a n yirik rus sh arq sh u n o s olim i 
N.I.Veselovskiy (1848—1918) keltirgan m a’lum otlarga k o 'ra 1, I.D.Xoxlov 
asli qozonlik bo'lib, aslzoda (boyarin) oilasida dunyoga kelgan. U ning 
haqidagi dastlabki m a’lum ot XVI asrning 90-yillariga tegishli. I.D.X oxlov 
o 'sh a vaqtda og'asi Vasiliy bilan birga, davlat xizm atida b o 'lg an va 
Q ozondagi o 'q ch ilar qismiga bosh bo'lib turgan. 1600-yili yurtiga qaytib 
ketayotgan Eron elchisi Pirqulibekni Q ozondan Saratovgacha (shaharga 
1590-yili asos solingan) kuzatib qo'ygan.
1620—1622-yiIIari u podshohning farm oni bilan M arkaziy Osiyoda, 
Buxoro va Xiva xonliklarida bo'ldi. 1622-yil 12 dekabr kuni Rossiyaga
1 В е сел со в ск и й Н .И . И ван Д а н и л о в и ч Х охл ов (р у с ск и й п о сл а н н и к в П ер си и и 
Бухаре в X V II в е к е )/Ж М Н П , ч. 273. - М.: 1891. - С. 4 8 - 7 2 .
98

---

qaytgandan keyin I.D .X oxlov birm un cha vaqt M oskvada istiqom at qildi, 
1623-yilning boshlarida unga Q ozonga qaytishiga ijozat berildi ham da 
voyevoda Odoyevskiyning xizm atida bo ‘ldi. U ni 1624-yilning 8 dekabrida 
yana Moskvaga chaqirib oldilar va Buxoro va Xiva xonliklari haqidagi 
m a’lum otlarni tartibga solish haqida topshiriq oldi.
1. D.Xoxlovning hayotiga oid so‘nggi m a ’lum ot 1629-yilga tegishli. 
0 ‘sha yili Eron elchisi M uham m ad Silibek va E ronning savdo karvonini 
Q ozondan M oskvagacha va M oskvadan Q ozongacha kuzatib qo'ygan.
I.D .X oxlovdan ikki m uhim hujjat; podshohning m axsus topshirig'i 
(nakaz) va 1.D.Xoxlovning Buxoro va Xiva xonliklarining ahvoli haqida 
podshohga yozgan axboroti (С татейн ы й сп и со к) qolgan.
Birinchi hujjatda elchilik zimmasiga yuklatilgan vazifalar haqida so‘z 
boradi. Uning vazifasi, eng aw alo, har ikki xonlik hukm dorlarini Rossiya 
bilan d o ‘stlashish, savdo va bordi-keldi aloqalarini o'rnatishga ko‘ndirish, 
xonlarni Rossiya qudratli davlat ekanligi va uning boshqa nufuzli mamlakatlar 
bilan yaxshi m unosabatda ekanligiga ishontirish, xonliklardagi rus asirlarini 
ozod qilish, har ikkala xonlik o ‘rtasidagi mavjud munosabatlar, xonliklaming 
Eron, Turkiya va Gruziya bilan munosabatlari qanday ekanligini aniqlash, 
tabiiy boyliklari va harbiy qudratini aniqlashdan iborat b o ‘lgan.
1.D.Xoxlovning Elchilar m ahkam asi (П осольски й п р и к а з ^ а yozgan 
ax b o ro ti (С т а т е й н ы й cnn co K )g a q a ra g a n d a , u o ‘ziga y u k latilg a n
vazifaning katta qism ini bajargan.
M asalan, Im om qulixon o ‘z ixtiyoridagi 23 rus asirini ozod qilgan. 
Boy-badavlat kishilar, am irlar va savdogarlar qo'lidagi asirlar xususida 
Im om qulixon elchiga «ularni qidirishga hozircha fursat y o ‘q, xizm atkori 
(T oshkent hokim i T ursunxon) isyonini bostirgandan keyin im perator 
janobi oliylarining bu iltim osini bajaram iz va topganlarim izni o ‘zim iz 
yuboram iz», deb va’da bergan.
Buxoro va Xiva xonliklarining ichki ahvoli haqida ham I.D.Xoxlov muhim 
m a ’lu m o tlar t o ‘plagan. U ning m a ’lum o tlarid an m a ’lum b o ‘lishicha, 
mamlakat o ‘zaro urushiar iskanjasida qolgan. Balx, Toshkent va Sam arqand 
ustida turgan noiblar markaziy hukumatga bo‘ysunishdan bosh tortib, o'zlarini 
mustaqil tutayotganliklari natijasida Buxoro hukum ati kuchsizlanib qolgan.
l.D .X oxlovningguvohlikberishicha, Xiva xonligi bilan Eron o'rtasidagi 
m unosabatlar ham o ‘sha paytlarda yaxshi bo ‘lm agan. U, m asalan, yozadi: 
«U rganchliklarshoh Abbos bilan yaxshi m unosabatda em aslar. (Xorazm da 
turgan) xonzoda Ilbars qizilboshlarga qarashli Obivardga hujum qilgan, 
obivardliklaming otlari va tuyalarini tortib olgan. Shuningdek, 100 odamini 
asir qilib haydab ketgan...»
99

---