Manbashunoslik

7.2.4. «Muzakkiri a l-a s’hob»
«M uzakkiri al-as’hob» («D o'stlarni eslatuvchi kitob») tazkirasining
68

---

muallifi XVII asrda o ‘tgan yirik sh oir va olim M aleho S am arqandiydir. 
Bu asarda XVII asrda yashab ijod etgan 200 dan ortiq m o varou nn ahrlik
shoirlarning qisqacha taijim ai holi va asarlaridan p arch alar keltirilgan. 
Kitob 1682—1692-yillar orasida yozilgan.
M a le h o S a m a rq a n d iy n in g h a q iq iy ism i M u h a m m a d B a d i’ ibn 
M u h am m ad S h a rif S a m a rq a n d iy b o ‘lib, u 1641-yili S a m a rq a n d d a
o'qim ishli faqih va o'zig a t o ‘q oilada tavallud topgan. Otasi M uh am m ad
S harif Sam arqand qozisi, so‘ng m uftiy m ahkam asida xizm at qilgan. 1670- 
yili vafot etganida, uning boyligi A bdulazizixonning (1645—1680) am ri 
bilan o ‘g ‘li M uh am m ad B adi’ga qoldirilgan. Bo‘lg‘usi olim ning hayoti 
qiyinchilik va m uhtojliksiz, yaxshi kechgan. S huning u ch u n ham u yaxshi 
o 'q ig an va ko ‘p yerlarga sayohat qilish im koniga ega b o ‘lgan.
M uham m ad B adi’ boshlang‘ich m a ’lum otni Sam arqandda olgan. K o‘p 
ilm larni, fiqh, falsafa, ilohiyot va m antiqni otasidan, sh e ’r ilm ini qozi 
L utfullohdan m adrasada olgan. U m adrasada tafsir, astronom iya, tarix 
va adabiyotni ham o'rgangan. «Xususan, — deb yozadi u o ‘z tazkirasida,
— «C hag‘m iniy sh arh i» 1 va Ali Q ushchining forscha risolasini2 o 'sh a
m avlono L utfullohdan o ‘rganganm an». M aleho 11 yoshida sh e ’r yoza 
boshlagan va b a ’zi qiyin atam alarni izohlay olgan.
O lim 1670-yili, otasi vafotidan keyin, E ron b o ‘ylab sayohat qilgan va 
uch yil m obaynida m am lakatning o ‘sha vaqtdagi poytaxti Isfahon va 
katta shaharlari N isho pur, K oshon, M ashhad va boshqa shaharlarida 
b o ‘lgan, o ‘sha yillari b o'lajak asar u chun m a ’lu m o tlar to 'p lan g an . 1673- 
yili u o n a shahri S am arq an d g a qaytib keldi va yetti yil m o b ayn id a 
S am arqand va Buxoro shaharlarida fiqh, tafsir va hadis ilm laridan olgan 
m a’lum otini Q ozi xoja M irakshoh rahbarligida chuqurlashtirgan. 1689- 
yili S am arq a n d h o kim i Ib ro h im b iy un i S hayboniyx on m adrasasig a 
m udarris etib tayinlaydi. O lim o ‘z asarini shu yerda tam o m lad i. U ning 
q achon vafot etgani m a ’lum em as.
«M uzakkiri al-a s’hob», un d a tilga olingan shoirlarning asarlaridan 
boshqa ju d a ko ‘p, turli m avzudagi asarlarda keltirilgan m a ’lum otlarni 
o'rganish asosida yozilgan. M anbalar ichida M irxondning «Ravzat us- 
safo», im om Abulfazl M uham m ad as-Sam arqandiyning «Qandiya», Yahyo 
Sibak N isho puriy ning «S habistoni hayol», Ali ibn H usayn V oiz al- 
Koshifiyning «R ashahot ul-ayn ul-hayot», m ulla Sodiq S am arqandiyning 
«Riyoz ush-shuaro», M ir Said S h arif R oqim ning «Tarixi kasira», xoja