Manbashunoslik

10.2. Sayyoh va elchilarning csdaliklari tavsifi
10.2.1. «Risola»
’’R isola” nom li asarni X asrning birinchi yarm ida yashab o 'tg an arab 
sayyohi va jug'rofiy fanlar bilim doni olim va yozuvchi A hm ad ibn Fadlan 
yozgan. Ibn F a d la n n i 921 —922-y illari B u lg 'o r, y a ’ni Volga b o 'y i 
p o d s h o h i n i n g i lti m o s ig a b i n o a n , b u l g 'o r l a r o r a s id a is lo m n i 
m u stah k am lash , b u lg 'o r podshohlig ini q o 'sh n i xazar x o q o n larin in g
hujum idan him oya qilish uchun q al’alar bino qilishda yordam berish 
uchun xalifa M uqtadir (908—932-y.) B ag'doddan yuborilgan elchi bilan 
uning kotibi vazifasida B ulg'orga yubordi. B ag'dod elchilari Bulg'orga 
H am adon, Ray, D om g 'on, N ishopur, Marv, Poykand, Buxoro, X orazm , 
U styurt, Yoyiq (U rol) orqali bordilar.
Ibn Fadlan ana shu sayohat vaqtida ko'rgan va eshitganlari haqida 
“ R iso la” deb atalu v ch i bir k itob yozib q o ld irg an . A sar etn o g rafik
m a ’lu m o tlarg a boy, u n d a tu rli x alq lar, u la rn in g tu ris h -tu rm u s h i, 
m ashg'ulotlari xususida qim m atli m a ’lum otlar bor.
I b n F a d l a n n i n g u s h b u a s a ri X I I —X I I I a s r l a r d a n b u y o n
jam oatchilikning diq q at-e’tiborini tortgan, tarixchi o lim laru n d an birinchi 
m anba sifatida foydalanganlar. “ Risola”ning aslidan ayrim parchalar Yoqut 
Ham aviyning “ M o'jam u l-b u ld o n ” asarida saqlanib qolgan. 1923-yili 
uning qisqartirilgan tahriri qo'lyozm asi M ashhad kutubxonalarining birida 
topilib, asarni yaqindan, bevosita o'rganishga yo'l ochildi.
94

---

Ibn Fadlan “ Risola“cining arabcha m atni 1823-yili Peterburgda, Yoqut 
Hamaviy asarida saqlangan parchalar asosida va 1959-yili D am ashqda nashr 
qilingan. Asar rus tilida (taijim on A.P.Kovalevskiy) 1939-yilda nashr qilingan.