Manbashunoslik
Amaliy manbashunoslik (yo‘nalishi)
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
Manbashunoslik. Madraimov A
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.5.1. Manbalarni moddiy-texnik ma’Iumotlariga qarab tahlil etish
2.5. Amaliy manbashunoslik (yo‘nalishi)
Am aliy m anbashunoslik yo'nalishi bevosita yozm a m anbalarni nazariy m anbashunoslik tavsiyasiga b in o an o'rganish, izlab topish, tavsif etish va 14 o ‘zi topgan, m avzu u chun yangi va kerakli m a’lu m o tlam i ilmiy m uom alaga olib kirishnijrazarda tutadi. A m aliy m anbashunoslikda tadqiq o tch i o ‘zi u c h u n b iro r m avzuga oid m anbalarni tanlab olgandan keyin ularning h a r birini tashqi yoki m oddiy- texnik belgilari va ichki m azm uniga k o ‘ra guruhlarga ajratib ilm iy tahlil etishi lozim . 2.5.1. Manbalarni moddiy-texnik ma’Iumotlariga qarab tahlil etish M anbalarni m oddiy-texnik m a ’lu m otlari deganda q o ‘lyozm a kitob y o h u d hujjat b itilg an q o g 'o z n in g o 'lc h a m i, q o g ‘ozi, v a ra q la r so n i, m uqovasi, m atn o ‘lcham i, xati, siyohi, xattoti, asar nom i, m uallifi, kitobat tarixi, joyi kabi m a’lu m otlar nazarda tutiladi. Bu m a ’lum otlar asar yozilish sabablari, uning yozilgan joyi va o 's h a vaqtdagi texnik taraqq iyo t va ijtim o iy -siy o siy m u h itn i o 'r g a n is h d a m u h im a h a m iy a tg a ega. B u m a ’lum otlarni aniqlam ay turib, asarda b ayon etilgan voqealar haqida, u m u m a n q o 'lyozm a asar haqida to 'g 'r i va to 'la tasaw u rg a ega b o 'lish , u nin g xususida fikr bildirish m um k in em as. Q o 'ly o zm a kitoblam ing m uallifi, asar nom i, yozilgan vaqti va joyini a n iq la s h q iy in . C h u n k i q a d im g i q o 'ly o z m a la rd a b u g u n g i k u n d ag i kitoblardagi kabi m uqovaning o 'zid ay o q asar nom i, m u allif n o m i, kitob boshlanishi va oxiridagi kabi zaruriy m a ’lu m o tlar keltirilm agan. B a’zi h o llard a asar oxiri — k o lofon-xotim ada uning k o 'chirilgan vaqti va joyi h a m d a kotibning nom i qayd etiladi, xolos. M a ’lum otlar keltirilmagan taqdirda, asarning m atni, yozilish va kitobati tarixi, qog'ozi, xati ham d a tili va til uslubiga qarab taxm in an aniqlanadi. B unday m a ’lum otlarni aniqlash tad q iq o tch id an k atta hayotiy tajriba va yuksak m alakani talab qiladi. Bu ancha qiyin va m as’uliyatli ishdir. B unday m asalalarni m ash h u r kitob b ilim d o n lari lb o d u lla O dilov, A b du qo dir M urodov, A bdulla N osirov kabi yuksak m alakali m utaxassislargina b ir n e c h a yozm a m anbalarni solishtirish, qiyoslash asosida hal qilishlari m um kin. A sar m uallifi va uning shaxsini aniqlash q o 'ly o zm a kitobni ilm iy tahlil e tish d a k a tta aham iyatga ega. Bu asarning yaratilish tarixi va uning yozilishiga sabab b o'lg an ijtim oiy-siyosiy m uh itn i aniqlab olish uchun h am zarurdir. O datda, qadimgi qo'lyozm a asaiiarda k o 'p hollarda muallifning ismi m a’lum va ko'zga tashlanadigan joyda, m asalan, asarning boshi yoki oxirida qayd etilmaydi. Ba’zan, u m uqaddim a qism ida yoki asar o'rtasida, voqealar 15 bayoni orasida biron masala yuzasidan tilga olinadi. K o'p hollarda esa muallif o'zining haqiqiy ismini aytmay, "faqir-u haqir” , “ojiz va xoksor” , “bu g'arib banda” deb atash bilangina kifoyalanadi. Bunday hollarda asar varaqm a- varaq, satrm a-satr, alohida e ’tibor va sinchkovlik bilan o'rganilishi lozim. Shunday ham bo'ladiki, asarning biron yerida muallif o'zi, otasi yoki yaqinlari haqida bir-ikki kalima aytib o'tadi. Yoki bayon etilayotgan voqeaga o'zining munosabatini (masalan, “Abdullaxon taxtga o'tirgan vaqtda kam ina Hofizi Tanish ibn M ir M uham m ad 33 yoshda edim ”) bildiradi. Asar m uallifiningshaxsi, ya’ni uning qaysi ijtimoiy guruhga mansubligi, u n in g d u n y o q a ra sh in i an iq lash u c h u n asa rn in g u m u m iy g 'o y a v iy yo'nalishini to 'g 'ri belgilab olish uchun m uhim aham iyat kasb etadi. 2.6. Manbalarning mazmunini tahlil etish M anbalarning m azm unini tahlil etish deganda qo'ly ozm a asarning tarkibi va voqealar bayonini tahlil qilish, tushuntirish, g'oyaviy-siyosiy saviyasi va ilmiy qiym atini aniqlash m asalalari anglashiladi. Qo'lyozm a asarning ilmiy qiymatini unda nimalar bayon etilganligi, voqea -hodisalarga muallifning xolis munosabati, keltirilgan dalil va m a’lumotlaming to'g'riligi va oldinga surilgan fikr va g'oyalar bilan belgilanadi. Tarixiy asarning asl nusxa, original bo'lishi yoki kompilyativ, y a’ni boshqalar m a’lumotlami terib yoki aynan keltirishi, to'la va noqisligi, qisqaligi, voqealarning qay tarzda bayon etilishi ham m uhim ahamiyat kasb etadi. Ilmiy tadqiqotlarda original va m o 'ta b a r qo'lyozm alarga tayanib ish olib borish, h ar bir dalil va m a’lum ot, raqam lar eng ishonchli, nodir, birlam chi m anbalardan olinishi kerak. B oshqalar kitobida keltirilgan m a ’lum otlardan saqlanish lozim. O 'tm ish jam iyat sharoitida yozilgan asarlarning mualliflari k o 'p in ch a o'zlari keltirayotgan dalillardan to 'g 'ri xulosa chiqarm aydilar, ularning fikrlarida noaniqlik, chalkashlik va qaram a-qarshilik ham uchraydi. Bu tabiiy hoi, alb atta. C h u n k i, u lar yashab ijod etgan m u h itn in g o 'z i ziddiyatlar bilan ajralib tu rar edi. Y ozm a m anbalarda qaram a-qarshi fikrlar bilan b ir qatorda xolisona m ulohazalar ham uchraydi. Bunday paytlarda m uallif k o 'p in cha o 'z fikr va m ulohazalarini pardozli iboralar va istiorali so 'z la r orasiga yashiradi. G oroskop — odam tug'ilganda uning taqdirini yoki biron ulug' shaxs ishtirokida sodir bo'lishi m um kin bo'lgan m uhim voqeaning natijasini sayyoralarning o 'sh a paytdagi holati va o 'rniga qarab maxsus jadvallar vositasida oldindan belgilash, shuningdek, k o 'p asr aw al bo'lib o 'tg an va aynan m uallif bayon qilm oqchi bo'lgan voqeaga o'xshash faktlarni misol 16 tariqasida keltirish yo'li bilan bayon etganlar. M anbaning tarkibi va m azm unini ilmiy tahlil qilishdan kuzatilgan m aqsad, uning m uhim va qim m atli tom onlarini aniqlash, unda keltirilgan dalillarning ishonchliligi va to ‘g ‘risini boshqalaridan ajrata olish h am d a eng m uhim i asarda bayon etilgan voqeani xolis tarixchi nuqtayi nazaridan turib baholay olishdan iboratdir. M anbashunoslik talablaridan biri shuki, yozm a m anbani faqat uning bir o ‘zida keltirilgan dalil va m a’lum otlarga qarab baholab bo'lm aydi. Ba’zi hollarda keltirilgan dalil soxta, bayon etilgan voqea esa soxtalashtirilgan b o lish i ham m um kin. Shuning uchun ham biron asar haqida q at’iy bir fikraytishdan avval uni o ‘ziga o ‘xshash boshqalari bilan solishtirib ko‘rish, keltirilgan dalillam i bir-biri bilan qiyoslash va tekshirish zarur. A m aliy m anbashunoslik qadim gi davrlardan boshlab to shu kungacha m a ’lum darajada tajriba to ‘pladi. Ko‘plab yozm a yodgorliklarning eng asosiylari asl nusxada — faksimilesi, tan q id iy m atni, tarjim a va izohli taijim asi am alga oshirilib, chop etishga erishildi. Turli qo'lyozm a fondlari, kutubxona va m uzey, shaxsiy m ajm ualardagi yozm a yodgorliklar tavsifi fihrist-kataloglarda e ’lon qilinib, ularda am alga oshirilgan m anbashunoslik sohasidagi tadq iq otlar natijalari um um lashtirildi. X ullas, m an b ala rn i o ‘rganish b o ‘yicha am alga oshirilgan ishlar, tajribalar um um lashtirilib, kelgusida am alga oshirilajak tadqiqotlar uchun eng qulay va istiqbolli tadqiq m etod va usullarini aniqlab, belgilab va ishlab chiqib, ularning eng zam onaviylari va sam aradorlarini am aliyotga q o ‘llashni tavsiya etish zarur. So‘nggi paytda zam onaviy kom pyuterlam ing yozm a m anbalarni tadqiq etish im koniyatidan foydalanish vaqti keldi. Bu o ‘rinda zam onaviy talaba va pedagog internet xizm atidan bem alol foydalana olishi talab etiladi. U m um an, nazariy va am aliy m anbashunoslik biri-birini to ‘ldiradi, biri ikkinchisi uchun asosiy tadqiqot y o ‘nalishi va uslublarini belgilasa, ikkinchisi birinchisi uchun daliliy m a’lu m o tlar jam lab, asos b o ‘lib xizm at qiluvchi dalillarni yig‘adi. A m a liy m a n b a s h u n o s l ik n a z a r i y b ilim va t a j r i b a a s o s id a m anbashunoslikning konkret, m uayyan sohasi, b o ‘limi, davri masalasi yoki biror m anba yuzasidan am aliy, praktik tadqiqot olib boradi, arxiv, m uzey, kutubxona va shaxsiy m ajm ualarda mavjud yozm a m anbalarni o ‘rg a n ib , en g q im m a tlila rin i ilm iy m u o m a la g a o lib k irib , ken g jam oatchilikning m a ’naviy m ulkiga aylantiradi.* * U shbu m avzuni yoritislida B. A hm edovning «O 'zbekiston tarixi m anbalari» Download 6.7 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling