Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur

Mantiq va insonparvarlik 
Zamonamiz fanlarining barchasiga inson qadr – qimmati, uning axloqi, madaniyati nuqtai nazaridan 
qarash kerak. Mantiq fani ham bundan istisno emas. Inson muammosining xal qilinishi, uning turmush 
tarzi, moddiy, ma’naviy, axloqiy nuqtai nazardan takomillashishiga bog’liq. 
Insoniylik muammosini hal qilishda mantiq ilmi, ma’naviy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida, 
alohida ahamiyat kasb etadi. Chunonchi, hozirgi zamon fanida yuksak kashfiyotlar, ijtimoiy hayotda 
murakkab munosabatlar yuz bermoqda, bularni tahlil qilish uchun esa mantiqiy fikrlash madaniyati kerak. 
Fan yordamida inson faoliyati rivojlandi, uning oyoq, qo’li va boshqa organlarining o’rnini bosadigan 
mashinalar paydo bo’ldi. Mantiq ilmini tadbiq etish natijasida inson intellektini rejalashtiruvchi «aqliy 
mashina» lar vujudga keldi, binobarin, sun’iy aql vujudga kelmoqda.
Bularning barchasi insonning aqliy va jismoniy mehnatini bajaradigan mashina yaratishning 
chegarasi bormi?, Agar chegarasi bo’lmasa, insonning o’zi kelajakda qanday axvolga tushib qoladi ?, kabi 
savollarni keltirib chiqarmoqda va ularga javob berishni taqozo etadi. Bu hozirgi davrda hal qilinishi zarur 
bo’lgan dolzarb muammolardan biridir. Shuning uchun har qanday fan, shu jumladan mantiq ilmi, inson 
hayotining tabiiy va ijtimoiy tomonlarini mutanosib saqlash va takomillashtirishga alohida ahamiyat berishi 
kerak.
 
1
Аль-Фараби. Вводный трактат в логику. // Материалы по истории прогрессивной общественно-
философской мысли в Узбекистане. – Т.: «Фан», 1976, с. 128. 

---

Mantiq fanining nazariy va amaliy ahamiyati 
Mantiq fanining ilmiy ishonch – e’tiqodning shakllanishida tutgan o’rni 
Faktlar va boshqa dalillarga tayanib yuritiladigan fikr yuksak ishontirish kuchiga ega bo’ladi, 
kishilarda ishonch-e’tikodni mustahkamlaydi. Bilishning maqsadi ilmiy asosga ega bo’lgan e’tiqodni 
yaratishdan iborat. Ana shuning uchun ham yoshlarda ilmiy asosga ega ishonch-e’tiqodni yaratish muhim 
ahamiyat kasb etadi.Argumentlash ishonch-e’tiqodni shakllantirish vositasidir. Ishonch-e’tiqod esa, 
insonning komillik mezonlaridan biri bo’lib hisoblanadi. 
Ishonch –e’tiqod- bu kishillarning xulq-atvori va hatti –harakatini belgilab beradigan qarashlari va 
tasavvurlaridir. 
Vatanimizning gullab-yashnashi, barqaror rivojlanishi ma’lum bir darajada yoshlarning chuqur 
bilimga, mustahkam ishonch-e’tiqodga va, umuman, komil inson bo’lishlariga bog’liq. Bu haqda 
Prezidentimiz I. A. Karimov shunday deb ta’kidlagan: «Komil inson deganda biz, avvalo, ongi yuksak, 
mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o’zgalarga ibrat bo’la oladigan, bilimli, ma’rifatli kishilarni 
tushunamiz. Ongli, bilimli odamlarni oldi-qochdi gaplar bilan aldab bo’lmaydi. U har bir narsani aql, 
mantiq tarozisiga solib ko’radi. O’z fikr-o’yi, xulosasini mantiq asosida qurgan kishi yetuk odam bo’ladi».
2
Chuqur tahlilga, mantiqqa asoslanmagan bir yoqlama fikr odamlarni chalg’itadi. Faqat bahs-
munozara, tahlilga asoslangan to’g’ri xulosalargina haqiqatni bilishga yo’l ochadi. 
Bahs, munozara yuritishning, chin fikrlarni isbotlay bilishning, xato fikrlarni rad etishning o’ziga 
xos qonun-qoidalari mavjud. Bu qoidalarni bilish har bir insonga, shu jumladan, talabalarga chin fikrni xato 
fikrdan ajrata bilish, to’g’ri tafakkurlash madaniyatini shakllantirish imkonini beradi.