Маoлумотнома

7.5. Куч ва уни ривожлантириш усулияти 
Ҳар қайси индивид ташқи таъсир ёки қаршиликни енгиш учун ўз 
жисмидаги маълум сифатни намоён қилади. Ташқи таъсирга қарши мускул 
зўриқиши орқали ҳаракат фаолияти - шахснинг кучи, унинг куч қобилияти 
деб аташ қабул қилинган. Шуғулланувчи машғулот пайтида ўз танаси тинч 
турган ҳолдан спорт снарядига (улоқтиришда), ўз танасини ҳаракатлантириш 
мақсадида (гимнастика машқлари ва бошқалар), айлантириш, силжитиш, 
кўтаришга интилса, айрим ҳолларда унинг тескариси, тананинг ўзи, ёки уни 
билагига ташқи куч таъсир этиши билан унинг статитик ҳолатини бузиб ўз 
гавдасини олдинги (дастлабки) ҳолатини ушлаб туришга уринади. 
Боксчининг рақиби муштининг зарби, курашчини рақиби томонидан куч 
ишлатиб уни танасини айрим бўлакларини эгишга дош бериши тана 
ҳолатини ўзгартирмаслик орқали рўй беради. Бунда шуғулланувчи ва унинг 
рақиби маълум даражада қаршиликларни, оғирликларни енгиш ва кўтаришда 
маълум даражада куч сифатини намоён қилади. 
Илмий тушунча тарзида куч имконияти борича 
ўзининг аниқ таърифига эга бўлиши ва фарқланиши лозим: 
1)ҳаракатнинг механик характеристикаси сифатидаги куч (“танага «m» 
массасидаги «F» кучининг таъсири...”);
2) инсон жисмидаги жисмоний сифат тарзидаги куч (масалан, “ёшнинг 
улғайиши билан кучнинг ривожланиши; спортчи кучини спорт билан 
шуғулланмайдиганларга нисбатан кўп бўлиши...” ва ҳ.к.). 
Бу сифатнинг психофизик механизми мускул зўриқишининг 
бошқарилиши (регуляцияси) ва уларнинг иш тартиби (режими) билан 
алоқадор. Мускулнинг таранглашиши инсоннинг кучини намоён бўлишига 
олиб келади.
Руҳий озуқа олиши ва ҳаракатни маълум тизимда бажариш марказий 
ҳамда переферик нерв системаси, хусусан, нерв марказларидан мускулларга 
келаётган сигналларга ва мускулларнинг ўз хизмати ҳолатига боғлиқ. 
Умуман, мускул таранглиги – зўриқиши (куч намоён қила олиши) 
қуйидагиларга қараб аниқланади; 
1) марказдан мускулларга келаётган қўзғалишларнинг частотасига 
(частота қанча катта бўлса, мускул шунчалик зўр даражада ўзининг 
таранглигини оширади) кўра; 

---

75 
2) зўриқишга қўшилган ҳаракат бирлигининг сони билан; 
3) мускулнинг қўзғалувчанлиги ва ундаги қувватнинг манбаи 
миқдорига қараб. 
Мускул куч намоён қилиши уч хил режимда зўриқади:
а) ўзининг узунлигини ўзгартирмай (статик, изометрик режимда). 
Тананинг турлича ҳолатларда (позалар)да ушлаш ва ҳ.к.лар билан;
б) мускул узунлигини камайишига ҳисобига, бардош бериш билан 
(миометрик). Зўриқиш бирдай – ўзгармай туради, бундай режим циклик ва 
баластик ҳаракатлардаги мускул қисқариши фазалари эвазига содир бўлади;
в) мускулни чўзиш вақтида унинг узайиши ҳисобига (ён бериш, бўш