Маoруза (18)


ФОЙДА ВА ЗАРАРЛАРНИНГ ТАРКИБИ, УНИ ЪИСОБГА ОЛИШ


Download 0.54 Mb.
bet43/53
Sana18.06.2023
Hajmi0.54 Mb.
#1566426
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   53
Bog'liq
III-кисм БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ

2. ФОЙДА ВА ЗАРАРЛАРНИНГ ТАРКИБИ, УНИ ЪИСОБГА ОЛИШ

Охирги молиявий натижа ъисобот даврида корхона бухгалтерия ъисобида ъисобга олинган ъамма операциялар асосида аниыланади. Корхона балансида кўрсатиладиган молиявий натижа, яoни соф фойда уч ыисмдан иборат бўлади:


1) асосий маъсулот, иш ва хизматлар реализациясидан олинадиган молия натижаси (46-«Маъсулот (иш, хизмат) реализацияси» счети маoлумотлари асосида аниыланади);
2) асосий воситалар ва бошыа активлар (материал бойликлари, ыимматли ыоьозлар, номатериал активлар ва бошыа молия ыщйилмалари) реализациясидан олинадиган натижа (47-«Асосий воситаларнинг реализацияси ва бошыа кўринишдаги ъисобдан чиыаришлар» ва 48-«Бошыа активлар реализацияси» счетлари маoлумотлари асосида аниыланади);
3) реализация билан боьлиы бўлмаган операциялардан олинадиган молиявий натижа (реализация билан боьлиы бўлмаган даромад ва нобудгарчиликлар тўьридан-тўьри 80-«Фойда ва зарарлар» счетидан аниыланади).
Ишлаб чиыариш корхоналари ялпи (баланс) фойдаси таркибида асосий ўринни маъсулот, иш ва хизматлар реализациясидан олинадиган фойда ташкил ыилади. Бу фойда уч гуруъ омиллар таoсирида таркиб топади:
1) сотилган маъсулотнинг хажми ва тури (ассортименти);
2) маъсулотни ишлаб чиыариш ва сотиш билан боьлиы ъаражатлар даражаси;
3) сотилган маъсулотнинг баъо даражаси.
Реализация билан боьлиы бўлмаган даромад, ъаражат ва нобудгарчиликларга ыщйидагалар киради:
1. Ъамкорликдаги корхоналарда даромаддан олинадиган улуш, мулкни ижарага берганлига учун оладиган даромади;
2. Корхонага ыарашли акция, облигация ва бошыа ыимматли ыоьозлар учун олинадиган дивиденд;
3. Валюта курсининг ижобий еки салбий фарылари (валюта счетлари ва чет эл валюта операциялари бўйича);
4. Корхона балансида ъисобда бўлган уй-жой коммунал хўжалигадан фойдаланишдан олинадиган даромад (29-«Хизмат кўрсатувчи ишлаб чиыариш ва хўжаликлар» счети маoлумотлари асосида аниыланади);
5. Иытисодий санкциялар кўринишида олинадиган ва тўланадиган суммалар (шартнома шартларини бажармаганлиги учун жарима, пенялар);
6. Тугатилган ишлаб чиыариш буюртмалари бўйича xаражатлар.
«Ъаражатлар таркиби тўьрисидаги Низом»га мувофиы хозирги хўжалик юритиш тизими шароитида корхона фаолияти молиявий натижаси ыуйидаги фойда кўрсаткичлари билан тавсифланади:
1) маъсулот сотишдан олинган фойда маъсулот реализациясидан олинган соф тушум билан сотилган маъсулот таннархи ўртасидага фары асосида аниыланади:
Ялпи фойда == реал олинган соф тушум — сотилган маъсулот -таннархи.
2) асосий фаолиятдан олинган фойда маъсулот реализациясидан олинган ялпи фойда билан давр ъаражатлари ўртасидаги фарыга асосий фаолиятдан олинган бошыа даромад еки зарарни ыщшиш ехуд айириш йўли билан аниыланади:
Асосий фаолиятдан олинган фойда = маъсулот реализациясидан олинган ялпи фойда — давр ъаражатлари + бошыа даромаддар — бошыа зарарлар.
3) умумхўжалик фаолиятидан олинган фойда (еки зарар) ыуйидаги алгебраик йўл билан аниыланади: асосий фаолиятдан фойдага дивиденддар бўйича даромад ыўшилади, чет эл валютаси операциялари билан боьлиы даромад еки зарарлар ыўшиб ехуд айирилади ва фоизлар бўйича ъаражатлар олиб ташланади:
Умумхўжалик фаолияти фойдаси = асосий фаолият фойдаси + дивиденд даромади + фоизлар даромади + инвестицияни ыимматли ыоьозга ыайта баъолашдан даромад еки зарар — фоизлар бўйича ъаражатлар. Солиы тўлангунга ыадар фойда = умумхўжалик фаолиятидан олинган фойда +- тасодифий фойда ва зарарлар.
4) йилнинг соф фойдаси солиылар тўлангандан кейин корхона ихтиерида ыоладиган кўрсаткич. Солиылар тўлангунгача фойдадан (даромаддан) солиыдар ва бошыа бирор ерда ъисобга олинмаган солиы ъамда тўловлар чиыариб ташланади:
Йилнинг соф фойдаси = солиы тўлангунга ыадар фойда — фойдадан солиы - бошыа солиыдар.
«Ъаражатлар таркиби тўьрисидаги Низом»га мувофиы 80-«Фойда ва зарарлар» счетида ъисоб ыуйидаги субсчетларда амалга оширилади:
80/1-«Маъсулот, товарлар, иш ва хизматлар реализациясидан олинган фойда (зарар)» субсчети тайер маъсулот, ярим тайер маъсулот, сотиб олинган товарлар, бажарилган иш ва хизматлар реализациясидан олинадиган молиявий натижаларни акс эттиришга хизмат ыилади.
80/2-«Давр ъаражатлари» субсчетида 26-«Умумхўжалик ъаражатлари» акс эттилади.
80/3-«0перацион даромадлар ва киримлар» субсчети «Ъаражатлар таркиби тўьрисидаги Низом»да кўзда тугилган даромадларни ъисобга олишга мўлжалланган. Кўрсатилган ъаражатлар моддалари бўйича аналитик ъисоб ташкил ыилинади.
80/4-«Молиявий фаолиятдан олинадиган фойда ва зарарлар» субсчетида корхона молиявий фаолияти билан боьлиы, даромад ва ъаражатлар (зарарлар) ахволи акс эттирилади. Молиявий фаолиятдан олинадиган даромад ва ъаражатлар «Ъаражатлар таркиби тўьрисидаги Низом»да кўрсатилган моддалар бўйича ташкил ыилинади.
80/5-«Тасодифий фойда ва зарарлар» субсчетида ушбу корхонага хос бўлмаган тасодифий фойда, даромад ва зарарлар ъисобга олинади.
Ъар бир ъисобот даври охирига субсчетлардаги кўрсаткичлар ыщшилади ва 80-счет бўйича умумий колдик топилади. Бу умумий ыолдиы солиыыа тортилгунга ыадар ъисобот даври учун умумий баланс фойдасини тавсифлайди.

Тегишли хужжатлар (актлар) асосида ъаражатлар тўьридан-тўьри 80-«Фойда ва зарарлар» счетида ъисоб ыилинади. Бунда ыуйидагича бухгалтерия ёзуви тузилади:


Д-80-«Фойда ва зарарлар»
К-20,23

Табиий офат натижасвда кўрилган, ыопланмаган нобудгарчиликлар суммаси ыуйидагича расмийлаштирилади:


Д-80-«Фойда ва зарарлар»
К-10 ,12,20,40 ва бошы.
Счетлар режасига мувофиы корхоналарга ъисобот йили охирига «Тўланиши номаoлум бўлган ыарзлар бўйича резерв» ташкил этишга руъсат берилади. Резервга маблаь ажратиш учун дебиторлик ыарзлари миыдори инвентаризация маoлумотлари асосида аниыланади. Резерв учун маблаь ъисобланганда ва тўланмаган дебиторлик ыарзлари резерв ъисобидан ыопланганда ыуйидагича бухгалтерия ёзуви расмийлаштирилади:

Дебиторлик ыарзи резерв ъисобидан копланган


Д-82 –«Даргумон ыарзлар буйича резерв маблаьлар»
К-61,62,76

Резерв ъисобланганда


Д-80-«Фойда ва зарарлар»
К -82 –«Даргумон ыарзлар буйича резерв маблаьлар»
Кейинги ъисобот йилининг охиригача ишлатилмай ыолган резерв суммаси ъисобот йили фойдасига ыўшилади:
Д-82 –«Даргумон ыарзлар буйича резерв маблаьлар»
К-80-«Фойда ва зарарлар»
Бозор муносабатлари шароитида реализация билан боьлиы бўлмаган операциялардан келадиган даромадлар таркибида асосий ўринни дивидендлар ва ыимматли ыоьозлар учун олинадиган фоизлар ташкил этади. Бундан ташыари, ъамкорликдаги корхоналарда корхонанинг ыўшган маблаьи улушидан келадиган даромад ташкил ыилади. Реализация билан боьлиы бўлмаган даромадлар таркибида юыорида санаб ўтилган даромад турлари молия натижалари хаыидаги бухгалтерия ъисоботида алохида ъисобот шаклида берилади, чунки бу даромад турларидан бюджетга солиы алохида ставка бўйича тўланади.



Download 0.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   53




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling