MaâRİF (Mevlâna'nın Hocası) seyyid burhâneddin tiRMİZÎ Tercüme Ali Rıza karabulut

(İlim ile İrfan Arasındaki Fark)
Cüneyd-i Bağdadî
171
demiştir ki: "Bilgi anlamına gelen' ilim"; anlamak 
manasına gelen "irfan" 'dan daha üstündür. Eğer üstün olmasaydı yüce Allah: "Anla 
ki Allah'tan başka İlah yoktur" derdi. Halbu ki: "Bilmiş ol ki Allah'tan başka 
İlah yoktur" buyurdu. Çünkü yüce Allah'a "Âlim" denilir, fakat "Arif" denilmez. 
Yüce Allah, Hz.İbrahim' e de: "Teslim ol!" Yani emrime boyun eğ, buyruğumu 
yerine getir!" diye hitap etti. Zira boyun eğmek, kulluk sıfatıdır. Hulasa: Hz.İbrahim'i 
oğlunu kurban etmekle ve kendisini ateşe atılmakla imtihan etti, böylece dünyada 
yaşayan insanlara, onun: "Teslim oldum" demesinin (Bakara 131) kuru bir laftan 
ibaret olmadığını ve sözünde sâdık olduğunu bildirdi. Muhammed Mustafa (s.a.v.)'ya 
da: "Bilmiş ol ki..." buyurdu. İlim, Allah'ın sıfatlarından bir sıfattır. Şu halde bu âyet, 
Peygamber Aleyhis-Selam'ın diğer Peygamberlerden üstünlüğüne bir delildir.
172
Bazıları (Şeyh Ebû Bekir Vâsıtî) da şöyle demiştir."Bilgi, kesin bir delildir. 
Mümin-Kâfir herkes elde edebilir, herkese gösterilip anlatılır, ister inansın ister 
inanmasın. Çünkü Kâfir'e kesin delil gelmeseydi, kâfir olmazdı. Kâfir ona derler ki 
kesin delilden yüz çevirir. İrfan ise öyle bir haldir ki, arifi mağlup eder, arifin o hâli 
anlatmaya gücü kuvveti kalmaz, ancak mahrem birine birazcık hâlini açabilir.
173
Hallâc-ı Mansur
174
 (Hüseyin b. Mansur, İlim mi daha üstündür yoksa İrfan mı 
daha üstündür? Münâkaşasına karşı) der ki: "Muhammed Mustafa (s.a.v.) ilmin 
kaynağıydı. "Bilmiş ol ki Allah'tan başka İlah yoktur" âyetindeki ilim kelimesini 
delil göstererek, bilgi anlamına gelen ilmin; anlamak mânâsına gelen "İrfan" dan 
üstün olduğu iddia edilemez. Zira bu âyetin manası şöyledir: "Bildiğini söyle, 
çünkü onlar sözden anlamazlar"
Hallaç yine der ki: "Şu yirmidokuz harf, Lâmelifte gizli. Nokta ise elif harfinde 
168 Hâris-i Muhâsibî'nin bu sözleri; Sülemî'nin "Hakâyık" isimli Tefsirinden iktibas edilmiştir. 
169 Câferü'l-Huldî: Sûfîlerin büyüklerindendir. Cüneyd-i Bağdadî ve Ebü'l-Hüseyn en-Nûrî gibi mutasavvıfların 
muasırıdır, 348 Hicri tarihinde vefat etmiştir. 
170 Sülemî'nin "Hakâyık" isimli Tefsirinde Caferü'l-Huldi'den pek çok nakiller vardır. 
171 Cüneyd-i Bağdadî, Sûfî Taifesinin Efendisi, diye şöhret bulmuştur. Aslen Nihâvendli fakat Bağdatta 
doğmuş ve burada yaşanıştır. Seriyyü Sakatı, Hâris-i Muhasibi gibi meşhurlarla sohbetlerde bulunmuştur. 
Bütün Tarikatlarca sevilen ve saygı duyulan bir sûfî idi. Tasavvuf! bilgiler yanında Fıkıh bilgisi de vard,, 297 
Hicrî tarihinde vefat etmiştir. 
172 Cüneydi Bağdâdî'nin bu sözleri; Sülemî'nin "Hakâyık" isimli Tefsirinden iktibas edilmiştir. 
173 Şeyh Ebû Bekir Vâsıtî'nin bu yorumu: Sülemî'nin "Hakâyık" ından iktibas edilmiştir. 
174 Hallâc-ı Mansur için 108 nolu dipnota bakınız! 

---

gizlenmiştir. Gönlün anlayışı da gizlidir. Böylece yürü yürü ki, tâ ilk bilgiye varasın. 
Gönül anladı mı, noktaya ihtiyaç kalmaz. Noktayı anlayanın da elife ihtiyacı yoktur. 
Elifi anlayan ise, lâmelife muhtaç değildir. "Lâ" sözünü, yani Allah'tan başka her 
şeyin yok olduğunu anlayanın ise, başka harflere ihtiyacı yoktur. Dinleyici, dinlediği 
söze ne kadar yabancı ise, söz o kadar uzar gider. Nitekim Hakim Senâî bu konuda 
şöyle demiştir. Beyit:
"Bir başka pişmemiş daha geldi 
Haydi ateşe bir başka tencere daha koy!"
175
Şeyh Ebü'l-Abbâs Kasım Seyyarı
176
 demiştir ki: