Mark tven tom soyerning boshidan kechirganlari qiss a

Arpa - don, arpa - don,

To'kilib un bo'l,

Sassiq suv, sassiq suv,

So'gallarni yuv!

deb aytishi kerak. Shundan keyin darhol ko'zlarini yumib, o'sha daraxt yonidan o'n bir qadam nariga borishi, keyin uch marta to'xtab, orqasiga burilib qarashi va yo'lda hech kim bilan so'zlashniasdan uyga qaytishi kerak. Agar shunda og'zingdan biror kalima so'z chiqarsang, qilgan hamina ishlaring bekor bo'ladi.

• 
  To'g'ri, bu aytganlaring chinga o'xshaydi, faqat Bob Tanner buni boshqacha usul bilan qilar edi.
  
• 
  Albatta, u o'z bilganicha qilib yurgandir! Shaharimizdagi hamma bolalarning ichida uning so'gali ko'proq. Agar u so'galni sassiq suv bilan yo'qotish yo'lini bilganida, uning so’galidan birorta ham qolmas edi. Shunday yo'l bilan men o'zim ham mingtachasini yo'q qihb yubordhn. So'gallar menda juda ko'p edi, chunki men ko'p vaqt qurbaqalarni o'ynar edim. Ba'zan men so'gallarni no'xat poyalari bilan yo'qotardim.
  
• 
  Ha, bu yaxshi dori. O'zim ham uni qilib ko'rganman.
  
• 
  Qanday qilib?
  
• 
  No'xat poyasini olib, ikki bo'lakka ajratasan. Keyin bir tomchi qon olish uchun so'galingni pichoq bilan kesasan va shu qon bilan no'xat poyasining yarmini qonlab, so'ngra chuqur kavlab shuni yerga ko'masan... Yarim kechada, ko'kda oy bo'lmagan vaqtda yo'lning ayrilish joyiga ko'masan... Ikkinchi yarmini esa kuydirib tasblaysan. Shunday qilsang qonli birinchi poya o'ziga poyaning ikkinchi yarmini tortadi. Shu orada qon so'galni o'ziga tortadi va so'gal darrov yo'qoladi.
  

• 
  To'g'ri aytasan Gek, to'g'ri, agar sen qonlangan poyani yerga ko'mayotib, «yerga kirsin, so'gal yo'qolsin, bundan keyin meni qiynamasin» degan so'zlarni aytsang, yanada yaxshiroq bo'lar edi. Shunday qilsang, tezroq yo'qoladi. Jo Garper so'gallarni shunday yo'qotadi, u juda tajribali, ko'pni ko'rgan kishi... Xo’sh, o'lik mushuk bilan so'galni sen qanday qilib yo'qotasan?
  
• 
  Mana bunday. Mushukni olib yarim kechaga yaqinlashganda qabristonga bor, unda bir badjahl kishi ko'milgan yerni top, yarim kecha bo'lganda o'sha yerga shayton keladi, balki ulardan ikkita-uchtasi ham kelishi mumkin, biroq ular seningko'zingga ko'rinmaydilar, sen faqat shamol sharpasidek tovush eshitasan, balki ularning o'zaro so'zlashganlarini ham eshitarsan. Shunday qilib, ular o'likni olib keta boshlaganlarida, sen qo'lingdagi o'lik mushukni ularning orqasidan otib: “Shayton o'likning orqasidan, mushuk shaytonning orqasidan ketdilar, so'gallar ham endi mushukning orqasidan ketsinlar, ular menga kerak emas!” deysan. Shunday qilsang, so'gallaring bitta qolmay to'kilib ketadi.
  

• 
  Bu so'zlaring chinga o'xshaydi, Gek, sen o'zing buni qilib ko'rganmisan?
  
• 
  Yo'q. Buni menga Gopkins degan qari xolam aytib bergan edi.
  
• 
  Unday bo'lsa bu to'g'ri gap. Gopkins xolani jodugar deb so'zlaydilar-ku.
  
• 
  So'zlaganlari nimasi! Men o'zim buni yaxshi bilaman. U mening otamni ham shunday qilib ishdan chiqardi. Otamning o'zi menga aytib bergan. Bir kuni otam kelayotsa, o'sha kampir otamga qarab «sehr qilayotgan» emish. Otam yerdan bir katta tosh olib unga otgan ekan, u o'zini zo'rg'a chetga olib qolgan. Xuddi o'sha kuni kechasi otam ayvonchaning tomi ustiga chiqib, mast holda uxlab yotgan yeridan yumalab ketib, qo'lini sindirib olgan.
  
• 
  Juda qiziq gaplar-a! Xo'sh, uning «sehrlayotganini» otang qanday bilgan?
  
• 
  Nega bilmasin! Otam: jodugarning sehrlashini bilish hech gap emas, dedi. Otam shunday deydi: agar kimki senga qattiq tikilib qarasa va o'zicha nimalarnidir so'zlab, ming'illab tursa, albatta o'sha kishi sehr qilayotgan bo'ladi. Chunki jodugarning ming'illab so'zlayotgani - duolarni teskari o'qiyotgani bo'ladi, tushundingmi?
  
• 
  Menga qara, Gek, sen o'z mushuging bilan qachon tajriba qilib ko'rmoqchisan?
  

• 
  Bugun kechasi. Fikrimcha, Vilyams cholning o'ligiga shu kechasi albatta shaytonlar kelishsa kerak.
  
• 
  Gek, uni shanba kuni ko'mganlar-ku. Uni o'sha shanba kuni kechasiyoq olib qochib ketgan bo'lsalar kerak.
  
• 
  Nimalar deb valdirayapsan, axir! Yarim kecha bo'lmay turib, ular qanday qilib uni olib ketsinlar? Yarim kechadan keyin esa yakshanba kuni bo'ladi. Shaytonlarning yakshanba kunlari yer yuzida erkin yurganliklarini men shu vaqtgacha eshitgan emasman.
  

• 
  To'g'ri aytasan. Bu haqda men o'ylamaganman. Meni o'zing bilan olib borasanmi?
  
• 
  Agar qo'rqmasang, albatta olib boraman.
  
• 
  Qo'rqar edimmi! Gapingni qara-ya! Sen derazaning ostiga kelib miyovlaysanmi?
  
• 
  Ha, men miyovlayman... Agar chiqolsang sen ham menga javoban miyovlab qo'y. O'tgan safar shunday qilib, mening qancha vaqtimni olding. Men o'sha kuni miyovlayverib charchadim, oxiri Geys degan chol chiqib, menga tosh otib: «Baloga yo'liqsin-da shu mushuk!» - dedi. Men uning shu qilgan ishi uchun deraza oynasini g'isht bilan nrib sindirdim, faqat buni hech kimga aytma.
  
• 
  Xo'p bo'ladi. O'sha kechasi men hech miyovlay olmadim, chunki xolam hammavaqt mening orqamdan poylab yurdi. Bugun esa albatta miyovlayman. Menga qara, Gek, u qo'lingdagi nima?
  
• 
  Yo'q, hech narsa emas, anchayin kana.
  
• 
  Qayerdan olding uni?
  
• 
  O'rmondan topib oldim.
  
• 
  Qanchaga berasan?
  
• 
  Bilmadim. Men uni sotmoqchi emasman.
  
• 
  O'zing bilasan. Kanang ham kichkinagina ekan.
  

• 
  Bo'lmasa-chi! Birovning narsasini hammavaqt yomonlab yerga urmoqchi bo'ladilar-da! Menga esa shuning o'zi yaxshi.
  
• 
  O'rmonda bunday kanalardan mingta desang ham topiladi. Agar men istasam, bulardan allaqanchasini topar edim.
  
• 
  Xo'sh, bo'lmasa nega bormaysan? Ha, ha. Bu ish qo'lingdan kelmasligiga aqling yetadi-da. Senga aytsam, qo'limdagi kana bu yilgi kanalarning ichida eng ertal yetilgani.
  

• 
  Menga qara, Gek, sen menga shu kanangni bersang, men senga o'zimning tishimni beraman.
  
• 
  Qani, ko'rayinchi.
  

Tom qo'ynidan qog'ozga o'ralgan bir narsani olib, sekin-asta ochdi. Geklberri tishni diqqat bilan ko'zdan kechirdi. U bunga juda ortiq darajada qiziqib qolgan edi. Nihoyat, u Tomga qarab:

- Bu chinakam tishmi? - deb so'radi.

Tom ustki labini ko'tarib, tishi tushgan bo'sh o'rinni ko'rsatdi.

- Bo'ldi, bo'ldi, - dedi Geklberri. - Qani, bor baraka.

Tom kanani olib, qo'ng'iz saqlagan piston qutichasiga solib qo'ydi va ikkalasi ham qilgan ishlaridan xursand bo'lishib, bir-birlaridan ajralishdi.

Tom, maktab joylashgan kichkinagina yog'och uyga yaqinlashib borar ekan, darsga insof bilan oshiqib kelayotgan bolalardek, shoshilganicha binoning ichiga kirib, boshidagi qalpog'ini mixga ilib qo'ydi-da, ishi tiqilinch kishilardek kursiga o'tirdi. Eskirib, kishi o'tiradigan yerlari yorilib ketgan baland o'rindiqda o'tirgan muallim, bolalarning darsni takrorlab g'o'ng'irlashgan tovushlari ichida tinchlanib, mudramoqda edi. Tomning kirishi uni uyg'otib yubordi.

- Tomas Soyer! - dedi u.

Muallimi uning ismi va laqabini to'la aytganida, bundan yaxshilik chiqmasligini yaxshi anglardi.

- Labbay, ser! - deb javob berdi Tom.

- Buyoqqa kel! Qani, ser, bugun yana nima uchun kechikib keldingiz?

Tom biror yolg'on gap to'qimoqchi edi, lekin xuddi shu vaqt ko'ziga, o'rilgan uzun sariq sochlar chalindi. U bu sochlarni sevgi-muhabbat o'tlari tufayh darhol tanib oldi. U sinfning qizlar o'tirgan yarim bo'lagida faqat o'sha qizning yonidagi joyning bo'sh ekanini ko'rdi-da, birdan: itarib tashladi, lekin bu gal avvalgidek dushnianlik nazari bilan qaramadi. Tom shaftolini yana qaytadan uning oldiga surib qo'ygan edi, qiz bu gal unga tegmadi. Tom oldida yotgan qora taxtacbaga «Marhamat qilib shuni oling, menda yana bor», deb yozib ko'rsatdi. Qiz taxtaga qarasa hamki, hech javob bermadi. Shu paytda bola chap qo'li bilaii taxtani qizdan pana qilib, unga yana allanimalarning rasmlarini chiza boshladi. Qiz bunga dastlab e'tibor qilmagandek bo'lib o'tirsa ham, keyin-keyin qiziqish tug'ila boshladi. Bola buni sezmagandek taxtaga chizib o'tirishda davom etar, qiz esa o'zining qiziqqanini bolaga bildirmasdan, uning chizgan rasmini ko'rishga intilar edi. Tom bo'lsa hali ham buni payqamagandek bo'lib o'tirardi. Nihoyat qiz chidab turolmadi, sekin-asta shivirlab:

- Menga bering, bir ko'ray! - dedi.

Tom o'zi chizib o'tirgan va anchagina karikatura qihb ishlangan rasmning bir chetini ochib ko'rsatdi. Unda tomi ikki yoqqa nishab qilib olingan va torn ustida mo'rilaridan buralib-buralib tutun chiqib turgan bir uyning rasmi tushirilgan edi.

- Qanday chiroylik-a! Endi bir kishining suratini soling, - dedi.

Rassom o'sha uy yoniga hovli yuzida turgan bir kishining suratini soldi. U kishi go'yo og'ir yuklarni ko'taradigan kranga o'xshar va shunchalik novcha ediki, agar u istasa, o'sha uy ustidan bemalol hatlab o'ta olar edi. Biroq qiz janjallashib o'tirishga qobil emasdi, shuning uchun ham u shunchalik xunuk bir suratdan mamnun bo'lib:

- Juda ham yaxshi bo'ldi! Endi shu kishining ro'parasiga mening ham surathnni solib qo'ying, - dedi.

Tom go'yo qum soatiga o'xshatib chiziqlar tortib, tepasiga to'linoy nusxasidek qilib uning yuzini ishladi, ingichka cho'pdek qihb qo'l va oyoqlari shaklini chizdi, barmoqlari yozilgan qo'liga katta yelpig'ich tutqizib qo'ydi. Qiz buni ko'rar ekan:

• 
  Bu bam juda yaxsbi bo'ldi. Men ham rasm solishni o'rganishni istar edim! - deb qo'ydi.
  
• 
  Bu isb uncha qiyin emas, - dedi Tom shivirlab, -o'zim sizga o'rgatib qo'yaman.
  

• 
  Cbindanmi? Qachon o'rgatasiz?
  
• 
  Hali, katta tanaffus bo'lganida o'rgatib qo'yaman. Siz ovqat qilgani uyga borasizmi?
  
• 
  Istasangiz, bormasligim ham mum kin.
  
• 
  Durust. Sizning otingiz nima?
  
• 
  Bekki Techer. Sizniki-chi? Ha, bilaman-a. Tomas Soyer.
  

• 
  Meni biror narsa uchun jazolaydigan bo'lganlarida shunday deb ataydilar. Men o'zimni yaxshi tutib yursam, meni to'g'ridan-to'g'ri Tom deb ataydilar. Siz ham meni Tom, deb ayting, xo'pmi?
  
• 
  Xo'p bo'ladi.
  

Tom yana taxtaga nimalarnidir yoza boshladi va yozgan narsasini qizdan yashirdi. Biroq qiz endi o'zini chetga tortmay, balki Tomdan yozayotgan nar­sasini ko'rsatishni so'radi. Tom unga turli bahonalar topib:

• 
  Yo'q, unda hech narsa yo'q, - derdi.
  
• 
  Bor, unda bir narsa bor!
  

• 
  Yo'q, hech narsa yo'q; bor bo'lgani bilan siz uni ko'rgingiz ham kelmaydi-ku.
  

-Yo'q, men uni juda ko'rgim keladi, chin aytayapman. O'shani menga ko'rsating!

• 
  Birovga aytib qo'yasiz.
  
• 
  Yo'q, hech kimga aytmayman!
  

- Hech kimga, o'la-o'lguningizcha hech kimga aytmaysiz-a?

• 
  Hech kimga aytmayman, ko'rsata qoling endi!
  
• 
  Ko'rgingiz kelmaydi-ku, nega buncha qistaysiz...
  

- Tom, siz, har qancha o'jarlik qilganingiz bilan ham, men ko'raman dedim, ko'raman.

Shu so'zlardan keyin u kichkina qo'llarini Tomning qo'llari ustiga qo'ydi. Orada yengilgina kurash boshlandi. Tom ko'rinishda qarshilik qilayotgandek bo'lsa ham, lekin o'zi sekin-asta qo'lini siljitib yozuv ustidan olib borar edi. Nihoyat, taxtadagi yozuv ochilib: «Men sizni yaxshi ko'raman!» degan so'z ko'zga chalindi. Qiz birdan o'zgarib:

- Voy basharangiz qursin! - dedi-da, Tomning qo'liga qattiqqina bir urdi. Shu bilan birga qiz qip-qizarib ketdi, go'yo o'z-o'zidan mag'rurdek ko'rindi.

Xuddi shu paytda kimdir qulog'idan mahkam ushlab cho'zayotganini va partadan ko'tara boshlaganini Tom sezib qoldi. Shu zaylda uni butun sinfdagi bolalarning qichqirib kulishlari ostida qulog'idan sudrab olib borib, sinfning ikkinchi tomoniga - o'z o'rniga o'tirg'izib qo'ydilar. Muallim bir necha minut davom etgan sukunat ichida indamay uning tepasida turdida, keyin churq etmay sekin-asta o'z o'rniga qarab ketdi.

Tomning qulog'i og'riq zarbidan lovullab yonayot-gandek bo'lsa hamki, yuragi quvonch bilan to'lgan edi.

Maktab ichi tinchlanganidan keyin, Tom insof bilan o'zini yaxshi tutib, ya'ni zehn qo'yib o'qishga urindi, lekin uning kallasi turli o'ylar bilan g'uvullab ketgan edi. Kitob o'qish darsida u yanglishib, bir so'z o'rniga boshqa bir so'zni aytar, jug'rofiyada esa ko'llarni tog' qilib, tog'larni daryo qilib, daryolarni quruq yerga aylantirib yuborar, xullaski, uning so'zlaridan dunyo yaratilishidan avvalgi vaqtlarda hukm surgan tuturiqsiz bir narsa kelib chiqar edi. Husnixat darsida ham eng oddiy so'zlarda son-sanoqsiz xatolar qilib, xullas, o'quvchilar orasida hammadan past darajaga tushdi; bundan bir necha oy ilgari yaxshi o'qiganligi uchun unga taqdim etilgan va u mag'rurlik bilan ko'kragiga taqib yurgan qalayi nishonini ham undan olishib, boshqa o'quvchiga berdilar.