Marksheyderlik ishi va geodeziya

9-rasm. Kalmakir konini masofadan zondlash.
Bu esa koʻzlangan maqsadga erishishda asosiy faktorlardan biridir. Shuningdek, ushbu usulning eng katta kamchiliklaridan biri turli rakurslarda olingan tasvirlarning birlashtirish jihatdan qiyinligi, maʼlumotlarning bir-biriga mos kelmasligidadir.
Uchunchi usul, ushbu kamchiliklarni bartaraf etgan holda ishlab chiqilgan. Tasvirga olish jarayoni yilning istalgan vaqtida, qisqa muddatda, turli rakurslarda, alohida fragmentlarda, amalga oshirish imkoniyatini beradi. Hozirgi kunda kosmik apparatlari yordamida olingan tasvirlarning balandligi 2 m va undan yuqori masofadan iborat. Bundan tashqari, kosmik apparatlarining mulьtispektralь diapazondagi tasvirlari (60 sm gacha balandlikdagi, 30 sm panxromatik diapazonda) aerofotosʻemka usulida olingan tasvirlardan iqtisodiy jihatdan ancha arzon qiymatni tashkil qiladi.
Shunday qilib, bugungi kunda geoaxborot tizimlarida fazoviy tasvirga olish usuli eng arzon va keng tarqalgan usullaridan biri ekan. Yerni masofadan zondlash tizimining eng keng tarqalgan va istiqbolli yoʻnalishlaridan biri kosmik tasvirlarga ishlov berishdir.
Ishlov berish – geoaxborot tizimlarining maʼlumotlar bazasini boyitish uchun koinot maʼlumotlarini kerakli tizimga oʻtkazish tushuniladi. Kosmik tasvirlarga ishlov berish jarayoni piksel orqali klassifikatsiya qilish tushunchasi yordamida xarakterlanadi. Kosmik tasvirlarning klassifikatsiyasi – bu tasvirlarning xususiyat jihatdan oʻxshash piksellarini turli guruh(sinflar)ga ajratish jarayoni tushuniladi.
Kosmik tasvirlarning klassifikatsiya algoritmi tasvirlarni segmentlarga ajratish va rangli kvantlar orqali ishlov berilgan maʼlumotlar ustida sohaga tegishli turli monitoringlar olib borish tushunchasi tushuniladi. Yerni masofadan zondlash tizimlarida tasvirlar klassifikatsiyasi tasvir piksellarining avtomatik tarzda toifalarga ajratishdan iboratdir.
Tasvirlarga ishlov berishda kam vaqt, tezkor, qulay, aniq usullarni tanlash texnologiyasi Yerni masofadan zondlash tizimining eng dastlabki bosqichlaridan biri hisoblanadi. Koʻp hollarda kosmik tasvirlarga ishlov berish texnologiyasini tanlashda obьektning spektralь va pikselь xususiyatlaridan kelib chiqqan holda tanlanadi. Аmaliy faoliyat natijalari shuni koʻrsatadiki, koʻp hollarda umumiy geografik qoplamalarni (vegetatsiya, suv organlari va boshqalar) ochib berishda boshqariladigan klassifikatsiyadan foydalanish talab etiladi.
Maxsus qoplamali sanoat muassasalari obʼektlarida subpikselli klassifikatsiyadan foydalanilanish talab etiladi. Shu bilan birga, yuqoridagi maxsus qoplamalar bilan qoplangan obʼektlar maxsus infraqizil nurlari bilan birgalikda foydalanish kerak boʻladi. Ishlov berish jarayonida bazan «inson omili» yaʻni operator xatosi tufayli bir nechta kamchiliklarni keltirib chiqaradi. Bu holatda, vaqt oʻsishi va tahlil xatoligi kelib chiqadi.
Masofadan zondlash maʼlumotlarining spektralь oʻlchami bir nechta chastotalar darajasi Yer yuzasining radiatsiya darajasini oʻlchash qobilyatini belgilaydi. Аmaliyotda Yerni masofadan zondlash tizimlarida barcha diapazondagi toʻlqin uzunliklarini katta 3 ta guruhga ajratish mumkin:
1. Koʻrinadigan ranglar va yaqin infraqizil nurlanish;
2. Harorat infraqizil nurlanish;
3. Mikrotoʻlqinli nurlanish.
Panxromatik optik tasvirlar barcha koʻrinadigan diapazondagi spektrlardan iborat, mulьtspektorli tasvirlar – bir nechta qisqa diapazondagi spetorlardan iborat boʻladi. Turli hil tashqi sharoit omillarida ham panxromatik tasvirlar yuqori va aniq oʻlchamdagi tasvirlar olish xususiyatiga ega, ular topografik masalalarni yechishda va obʼektlarning chegarasini belgilashda juda qoʻl keladi.
Multispektorli tasvirlar yer ustki qatlami xususiyatlarini klassifikatsiya qilishda qoʻllaniladi. Harorat nurlanishilarida Yer ustki qatlami temperaturasi va dengiz sathi yuzasi toʻgʻrisidagi asosiy maʼlumotlar joylashganligi sababli qor qatlamlari toʻgʻrisidagi maʼlumotlar, Yerning shoʻrlanganlik darajasi, okean va atmosferalarning tarkibini aniqlashda qoʻllaniladi. Yer yuzasini mikrotoʻlqinli diapazonnlarda kosmik tasvirga olishda sintez qiluvchi radiolokator uskunalaridan foydalaniladi.
Multispektorli tasvirlar skanerlovchi apparatga bogʻliq boʻladi, shunday ekan turli apparatlar turli zonadagi spektorlarda tasvirga oladi. Turli xil Yerning sunʻiy yoʻldoshlarining skanerlari tegishli sohaga tegishlicha diapazonda Yer yuzini tasvirga oladi.
Quyida asosiy Yerning sunʻiy yoʻldoshlarining roʻyxati keltirilgan ( quyosh-sinxronli polyar orbita; murojaat chastotasi 145 ayl/sut):
1. Landsat 7. Uchirilgan sanasi: 15 aprel 1999 yil. Balandlik: 705 km;
2. Terra (EOS АM-1). Uchirilgan sanasi: 18 dekabr 1999 yil. Balandlik: 654-685 km;
3. Aqua (EOS RM-1). Uchirilgan sanasi: 4 may 2002 yil. Balandlik: 673-686 km.
Skanerlovchi apparatlar, quyidagi Yerning sunʻiy yoʻldoshlarida qoʻllanilgan:
1. ETM+ (Enhanced Thematic Mapper).: 30x30 m 2;
2. MODIS (Moderate-resolution Imaging Spectroradiometer). Oʻlchamlari: 250x250-500x500 m2;
3. ASTER (Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer). Oʻlchamlari: 15x15 -30x30 m 2.
MODIS, YeTM+ va ASTER skanerlovchi uskunalarning asosiy parametrlari va belgilangan spektral kanallari (Mos ravishda har bir yacheykadagi 1-satrda MODIS, 2- satrda YeTM+ va 3-satrda ASTER)keltirilgan.
kabi suniy yoldoshlardan foydalanilmoqda.