Maruza -№ Hujayra yadrosi. Dnk va rnk larning tuzilishi va vazifalari. Oqsil biosintezi

Xujayra sikli
Xujayra sikli ketma-ketlikdagi jarayondanlardan, 2 qismdan: interfaza va xujayra bo‘linishidan iborat. Xujayra siklini tushunishimiz uchun xujayra tuzilishini eslaymiz (3.4 rasmga qarang). Odam xujayrasidagi plazmatik membrana sitoplazmani o‘rab turadi va yadroning tashqi qismini tashkil qiladi. Sitoplazmada xar xil organellalar bo‘lib, ular xujayra xayoti uchun kerakli barcha funksiyalarni amalga oshiradi. YAdro bulinishidan oldin, DNK (oqsil bilan birikkan) yadro ichidagi massa, xromatin deb ataluvchi ingichka ipchalar aralashadi.
Interfaza
Rasmda xujayra qismining ko‘p qismi interfazada o‘tadi. Bu paytda xujayra organellalari odatdagidek ishlaydi. Keyin xujayra bo‘linishga tayyorlanadi. Xujayra kattalashib, o‘sadi, organella va xromatinlar soni ikki karra ortadi, xuddi DNK sintezidek.
Interfaza 3ta stadiyaga bo‘linadi: G1 DNK sintezidan oldingi stadiya; S stadiyasi DNK sintezini o‘z ichiga oladi; G₂ DNK sintezidan keyingi stadiya. DNK sintezi boshlanmasdan boradigan interfaza – “interval” S stadiya. Biz o‘sish bu stadiyalarda boradi deb bilamiz, lekin S davrni biz “o‘sish” uchun turuvchi davr deb xisoblaymiz. Keling stadiyalarda nima jarayon borishini ko‘rib chiqamiz.
Interfaza
Rasmdagadek xujayra qismining ko‘p qismi interfazada o‘tadi. Bu paytda xujayra organellalari odatdagidek ishlaydi. Keyin xujayra bo‘linishga tayyorlanadi. Xujayra kattalashib, o‘sadi, organella va xromatinlar soni ikki karra ortadi, xuddi DNK sintezidek.
Interfaza 3ta stadiyaga bo‘linadi: G1 DNK sintezidan oldingi stadiya; S stadiyasi DNK sintezini o‘z ichiga oladi; G₂ DNK sintezidan keyingi stadiya. DNK sintezi boshlanmasdan boradigan interfaza – “interval” S stadiya. Biz o‘sish bu stadiyalarda boradi deb bilamiz, lekin S davrni biz “o‘sish” uchun turuvchi davr deb xisoblaymiz. Keling stadiyalarda nima jarayon borishini ko‘rib chiqamiz.
Sylvia S. Mader. Human biology. Chapter 18. Pages 419-442

Xujayra sikli 4ta stadiyadan iborat. Interfazada, o‘z ichiga stadiyalarini olib G,,S, andG2, xujayra bo‘linishga tayyorlanadi. Mitotik stadiyada, yadro bo‘linishi va sitokinez (sitoplazma bo‘linishi) sodir bo‘ladi. G1stadiyasi. Xujayraning normal o‘lchami va tanadagi vazifalari qayta t iklanadi. Xujayra organellalari ikki karra ortadi (mitoxondriya, ribosoma) va DNK sintezi uchun kerakli materiallarni to‘playdi. S stadiyasi. Nusxa olish xujayradagi xamma DNK larda bo‘ladi. DNK replikatsiyasi sodir bo‘ladi, xar bir xromosoma bir xil 2 ta DNK qo‘sh zanjiridan tuzilgan. Bu molekulalar qiz xromatidlarda joylashgan. G2 stadiya. Xujayrada bo‘linish uchun oqsil sintezlanadi, bunday oqsillar mikronaychalarda bo‘ladi. Mikronaychalarning xujayra bo‘linishidagi roli keyingi bo‘limda yozilgan. Xujayralarda interfaza vaqti xar xil bo‘ladi. Ba’zi xujayralar, nerv va muskul xujayralarida xujayra sikli tugamaydi va doim G1 davrida bo‘ladi. Bu xujayralar G0 stadiyasiga o‘tadi deb ko‘rsatilgan. Embrion xujayralarida G1 qisqa vaqtda o‘tadi