Maruza -№ Hujayra yadrosi. Dnk va rnk larning tuzilishi va vazifalari. Oqsil biosintezi

MARUZA -№ 3. Hujayra yadrosi . DNK va RNK larning tuzilishi va vazifalari.Oqsil biosintezi.

DNK va RNK larning tuzilishi va vazifalari.

Yadroning biologik ahamiyati, ikkita muhim jarayonlarini bajarishi hisoblanadi:

Replikatsiya –ikkiga bo’linish va hujayra avloddan avlodga o'tkazish.
Transkripsiya- DNK va RNK larning sitoplazmaga o’tishi. Yadroning rivojlanishiga qarab hamma hujayralar 3 guruhga bo’linadi:
1) prokariotik, 2) mezokariotnye 3) eukaryotik: yadro qurilma tashkil etish tabiatan, hujayralar barcha 3 guruhga bo'linadi.

Sylvia S. Mader. Human biology. Chapter 18. Pages 419-442

XROMASOMLAR. MITOTIK SIKL. MITOZ.MEYOZ.
Hujayralarning bir bo‘linishidan ikkinchi bo‘linishigacha yoki uning o‘limigacha bo‘lgan davr hujayra sikli deyiladi. Hujayra sikli: 1. Tinim davri; 2. Mitoz sikli; 3. Funksiyalarini bajarish davrlaridan tashkil topadi.
Hujayralar bo'linish xususiyatlariga qarab har xil bo‘ladi. Ayrim hujayralar ko'payish xususiyatiga ega bo‘lmaydi, chunki ular doimiy faol hamda funksional takomillashgan hujayralardir. Boshqa hujayralar esa doimo bo‘ linib, o`lgan, o ‘ z faolligini yo‘qotgan hujayralar o'rnini to‘ldirib turadi.
Mitoz sikli mitozdan va interfazadan tashkil topadi. H ujayradagi xrom osom alarning gaploid soni ,,n“ bilan belgilanadi. Masalan: In xromosomali hujayra — gaploid, 2n xromosomali hujayra — diploid, 3n ligi esa — triploid hujayra deb yuritiladi. Hujayradagi DNK miqdori ,,c“ bilan belgilanadi. Diploid hujayrada xromosomalar miqdori 2n, DNK miqdori 2c bo‘ladi.
Mitoz sikli tekshirilganda irsiy moddaning o'zgarishlari ham o'rganiladi.Mitoz sikli (7- rasm) to‘rt davrga bo‘linadi: mitoz (M), presintez (G2), sintez (S), postsintez (G2) davrlar. G); S, va G2 davrlar interfazani tashkil qiladi.
Postmitoz (G2) davrida yadrodagi DNK diploid to‘plam (2c)ga ega, lekin sitoplazmadagi oqsil va RNK miqdori ona hujayraga nisbatan ikki baravar kam bo‘lgani uchun hujayra o‘sadi, oqsil sintezlaydi, ATF to‘playdi, RNK miqdori ko‘payadi. Keyingi S(sintez) davrida yadro DNK sining m iqd oriy ikk ilan ishi (replikatsiya) kuzatiladi. Hujayralarda DNK miqdori 2c dan 4c ga ortadi. Postsintez G2 davrida bo‘linish duki asosiy oqsili — tubulin sintezlanadi. To‘qimalarda vaqtincha yoki butunlay bo'linish xususiyatini yo‘qotgan (G0 — davridagi) hujayralar ham uchraydi. Bunday hujayralar ko‘pincha kambial yoki o‘zak hujayralar bo‘ladi. Ayrim hujayralar ma’lum vaqt funksional faol bo‘lib turib, so‘ng degeneratsiyaga uchraydi (teridagi m uguzlanuvchi epiteliy hujayralari). Hujayralar ikki xil usulda bo‘linib ko‘payadi (mitoz va meyoz):
Mitoz murakkab bo‘linish bo‘lib, asosan somatik hujayralarga xosdir0‘rganishni osonlashtirish uchun mitoz to‘rt bosqichga bo'lib o'rganiladi: profaza, metafaza, anafaza, telofaza Profazada xromosomalar spirallashishi boshlanadi. Sentrosoma sentriola la ri hujayra qutblariga tarqalib, ular orasida mikronaychalar tortiladi, mitoz k alavasi (d u k i) h osilbo‘ ladi. Profaza oxiriga kelib, yadro qobig‘i erib ketadi, yadrocha ko‘rinmay qoladi.
Har bir xromosoma o‘zining sentromerasi bilan kalava iplariga birikadi. Metafaza oxiriga kelib, har bir xromosomada ikkita xromatida yaqqol ko‘rinadi. Anafazada xromosomalar xromatidalarga ajralib, duk ipchalarining qisqarishi natijasida ular bir-biridan uzoqlashadi. Telofazada xromatidalar despirallashib, xromatinga aylanadi. Yadro qobig‘i, yadrocha shakllanadi. Mitoz oxiriga kelib sitoplazma ham ikkiga bo‘linib (sitotomiya), diploid xromosomalar to'plamiga ega bo'lgan qiz hujayralar hosil bo'ladi. Demak, mitoz natijasida qiz hujayralar xromosomalarning doimiy somatik hujayralarga xos diploid to'plamiga ega bo'lib qoladi.