Ma’ruza №1: 1-Mavzu. Shaharsozlik asoslari va barqaror rivojlanish faniga kirish. Barqaror rivojlanish kontseptsiyasi. Ma’ruza rejasi

Birlashgan 
millatlar 
tashkiloti
(BMT)ning
atrof muhit boʻyicha birinchi umumjahon konferensiyasi oʻtkazildi.
Unda 113 davlat vakillari qatnashdilar. Ekologik rivojlanishning asosiy talablari
konferensiyada qabul qilingan 26 tamoyildan iborat "Stokgolm deklaratsiyasi"da
keltirilgan. Bu prinsiplardan birida har bir inson qulay atrof muhitda yashash
huquqiga ega va taraqqiyotga erishadigan darajada boʻlishi kerak" deb taʼkidlandi.
Qabul qilingan "tadbirlar rejasi" 109 banddan iborat. Stokgolm konferensiyasidan
keyin jahon hamjamiyati ekologik yoʻnaltirilgan taraqqiyotga erishish boʻyicha
dastlabki qadamlarni tashladi. 1975-yili aholi soni 4 milliard, 1987-yili 5
milliarddan oshdi. Dunyoning turli chekkalaridagi ekologik inqiroz vaziyatlari
chuqurlashdi. Orol dengizining qurishi, Shimoliy afrika mamlakatlaridagi
qurgʻoqchilik, okeanlarning neft mahsulotlari bilan ifloslanishi, ozon tuynuklari
muammolari chegara bilmasligi, mintaqaviy va global oqibatlari bilan namoyon
boʻldi.

---

1992-yilning 3-4-iyun kunlarida Braziliyaning Rio-de janeyro shahrida
BMTning atrof muhit va rivojlanish boʻyicha konferensiyasi boʻlib oldi. Unda 179
davlatlarning rahbarlari, hukumat vakillari, ekspertlar, nodavlat tashkilotlari, ilmiy
va ishbilarmon doiralari vakillari qatnashdilar. Hozirgi vaqtda rivojlanayotgan
mamlakatlar aholisi GFR yoki AQSh aholisi hayot darajasiga yetishishi uchun
yana bir yer sayyorasi resurslarini oʻzlashtirish lozim boʻladi. Yer esa koinotda
yagonadir. Tabiat va jamiyatning mutanosib rivojlanishi - koevolyutsiya deb
yuritiladi. Jamiyatning rivojlanish surʼatlari juda yuqori, tabiat evolyutsiyasi tezligi
oʻzgarmaydi. Koevolyutsiyaga erishish uchun jamiyat oʻzining ayrim
ehtiyojlaridan voz kecha olishi lozimdir. 21-asrga kelib atrof-muhitga taʼsir surʼati
yuqoriligicha qolmoqda. Barqaror rivojlanish yoʻlidagi saʻyi-harakatlar ijobiy
natijalarini bermoqda.
21-asr boshlariga kelib rivojlangan davlatlarda ekologik inqirozning oldini olish
tadbirlariga yalpi ichki mahsulot (YaIM)ning 1,5-2,5% ulushi sarflanishi lozim.
Atrof-muhit ancha ayanchli holga tushib qolgan mamlakatlarda esa bu koʻrsatgich
4-5%dan kam boʻlmasligi kerakligi taʼkidlanadi. Ekologik taʼlim tarbiyani
rivojlantirish, jamoatchilik rolini oshirish, ekologik texnologiyalarni joriy qilish
barqaror rivojlanishni taʼminlashda muhim ahamiyatga egadir.
Hozirgi vaqtda tabiat va inson hayotining ekologik xavf ostida qolish jarayoni
yanada murakkablashib, mushkullashib bormoqda. Atrof-muhit bilan jamiyat
oʻrtasidagi aloqalar muvozanatining buzilishi tabiiy holatga putur yetkazmoqda.
Yer yuzi tabiatning barqarorligi, turgʻunligi va uning oʻziga xos qonunlarini
insoniyat tomonidan buzilishining asosiy sabablaridan biri kishilarning atrof-muhit
muhofazasi haqidagi bilimlarining yetishmasligi hamda tabiatning kelajakdagi
ekologik holatini koʻra bilmasliklaridir. Oʻzbekistonda tabiatni muhofaza qilish
toʻgʻrisidagi qonunda barcha taʼlim muassalarida ekologik taʼlim majburiy deb
belgilangan. Oʻrta maktab, litsey va kollejlarda ekologiya boʻyicha alohida fan
oʻtitilishi zarurdir. Bu barqaror rivojlanish uchun taʼlimning asosini tashkil qilishi
lozimdir. BMT barqaror rivojlanish uchun taʼlimni 2005-2014 yillar davomida har
bir mamlakatda amalga oshirishni rejalashtirgan. 21-asr ekologiya asri boʻlishi
shubhasizdir. Har bir inson ona sayyoramiz tabiatiga ziyon yetkazmasdan
oʻzgartirishi, tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish kerak.